THE DEMOCRATIC PARTY'S CHALLENGE WITH ATATÜRK AND TURKISH REVOLUTION: “THE LAW ON CRIMES COMMITTED AGAINST ATATÜRK”

Yıl 2024, Sayı: 74, 244 - 270, 31.05.2024

Hakan Uzun

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1475788

Öz

Adnan Menderes, who took over the government from the Republican People's Party in 1950 and was aware of the influential place of Islamic belief in people's lives, gave the first indication of how his party would approach societal religious beliefs when he read in Parliament on May 22nd that "...the reforms cherished by the nation will be preserved." The Democratic Party's (DP) regulations regarding religion undoubtedly pleased the conservative segment of society. However, with some groups emboldened by the new regulations, certain demands that could be considered anti-reform/anti-secularism came to the forefront. Primarily, anti-reform circles found courage within themselves, leading to incidents like attacks on Atatürk's spiritual persona and statues by radical groups such as the Ticanis. In response to continuously escalating incidents that sparked significant public outcry, the DP enacted a law known to the public as the "Atatürk Law," formally titled the "Law on Crimes Committed Against Atatürk." This law, which is still in effect today, has been used to take action against numerous individuals. Despite periodic discussions and ongoing criticism, this law, which initially sparked heated debates in the Turkish Grand National Assembly (TBMM), was challenging to pass and accept from the very beginning.

Anahtar Kelimeler

Democtaric Party, Laicism, Reactionarism, Revolution

DEMOKRAT PARTİ’NİN ATATÜRK VE TÜRK İNKILABI İLE İMTİHANI: “ATATÜRK ALEYHİNE İŞLENEN SUÇLAR HAKKINDA KANUN”

Öz

1950 yılında iktidarı Cumhuriyet Halk Partisi’nden devralan ve halkın yaşamında İslam inancının etkili bir yere sahip olduğunun bilincinde olan Adnan Menderes, 22 Mayıs’ta Mecliste okuduğu hükümet programında “...millete mal olmuş inkılâpların mahfuz tutulacağı...” yönündeki sözleriyle, partisinin inkılâba bakış açısını yansıttığı gibi, toplumun dini inanışları konusunda nasıl bir siyaset izleyeceklerinin de ilk işaretini vermiştir. Demokrat Parti’nin (DP) din alanına yönelik düzenlemeleri kuşkusuz toplumun muhafazakâr kesimini mutlu etmiştir. Ancak yeni düzenlemelerden cesaret alan bazı kesimlerin, inkılâp/laiklik karşıtı olarak değerlendirilebilecek birtakım istekleri gündeme geldiği gibi, asıl olarak inkılâp karşıtı çevreler kendinde cesaret bulmuş ve Ticaniler gibi bazı radikal gruplar, Atatürk’ün manevi şahsına ve heykellerine yönelik saldırılarda bulunmaya başlamışlardır. DP, bir süre sonra sürekli artış gösteren ve gençlik başta olmak üzere, halkın büyük tepkisine yol açan bu tür olayları önlemek için kamuoyunda “Atatürk Kanunu” olarak da bilinen, “Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun” adını taşıyan bir kanunu yürürlüğe koymuştur. Günümüzde de yürürlükte olan bu kanuna dayanılarak çok sayıda kişi hakkında işlem yapılmıştır. Zaman zaman gündeme getirilen ve halen eleştirilen bu kanun, aslında ilk andan itibaren TBMM’de sert tartışmalara yol açmış ve oldukça zor kabul edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, Demokrat Parti, İnkılâp, İrtica, Laiklik

Kaynakça

• Ahmad, Feroz. “Türkiye’nin Cumhuriyet Dönemi Siyasal Gelişmeleri”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, 7, İstanbul: İletişim Yayınları, b.t.y., 1991-1998.
• Ahmad, Feroz. Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980). Türkçesi: Ahmet Fethi, 2. Baskı, İstanbul: Hil Yayın, 1996.
• Akbaş, Rahmi. Mareşal Fevzi Çakmak 1876-1950. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2008.
• Albayrak, Mustafa. Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960). Ankara: Phoenix Yayınları, 2004.
• Alçora, Engin. Türkiye’de Siyasal Parti Propagandası (1946-1960). İstanbul: SAV Sosyal Araştırmalar Vakfı, 2015.
• Apaydın, Burhan. “Atatürk Kanunu ve Hükûmet”, Zafer, 12 Mayıs 1951.
• Apaydın, Burhan. “Rejim düşmanlarına serbestçe at oynatacak bir saha açamayız. Atatürk kanunu kabul edilmelidir”, Zafer, 7 Mayıs 1951.
• Atay, Falih Rıfkı. “Bir Kanun”, Cumhuriyet, 3 Haziran 1951.
• Atılgan, Gökhan. “1950-1960 Tarımsal Kapitalizmin Sancağı Altında”, Osmanlıdan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat. İstanbul: Yordam Kitap, 2015: 387-514.
• Baban, Cihat. Politika Galerisi: Büstler ve Portreler. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1970.
• Barutçu, Faik Ahmet. Siyasî Anılar 1939-1954. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1977.
• Cahit Kayra, 38 Kuşağı Anılar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2002.
• Çavdar, Tevfik. “Demokrat Parti”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, 8, İstanbul: İletişim Yayınları, b.t.y., 2060-2075.
• Çetinkaya, Selma Göktürk. “İkinci Menderes Hükümeti Dönemi”, Kuruluşundan Darbeye Demokrat Parti (1946-1960), C.1, Editörler: Dilşen İnce Erdoğan-İsmail Hakkı Demircioğlu-Serpil Seda Şimşek, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2021: 493-622.
• Demokrat Parti Trabzon Milletvekili Selahattin Karayavuz’un Üç Devre Işık Tutan Anıları, Hazırlayan: Zehra Arslan, Ankara: AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2020.
• Erim, Nihat. “Atatürk Kanunu?”, Ulus, 27 Nisan 1951.
• Erim, Nihat. “Atatürk mü, Eserleri mi?”, Ulus, 22 Nisan 1951.
• Erim, Nihat. “Atatürk Tenkid Edilmeli midir?”, Ulus, 7 Mayıs 1951.
• Erim, Nihat. “İnkılâp Düşmanlığı”, Ulus, 13 Mayıs 1951.
• Erman, Sahir. “Atatürk Tasarısı Münasebetile”, Cumhuriyet, 1 Mayıs 1951.
• Eroğul, Cem. Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, 3. Baskı, Ankara: İmge Yayınları, 1998.
• Ertem, Barış. “Atatürk’ü Koruma Kanunu’un Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Tartışılması”, Turkish Studies, 8, 5, (2013): 261-278.
• Fenik, Mümtaz Faik. “Atatürk ve milli vicdan”, Zafer, 30 Mayıs 1951.
• Fenik, Mümtaz Faik. “Atatürk’e küfretmek hürriyeti mi?, Zafer, 5 Mayıs 1951.
• Fenik, Mümtaz Faik. “Kimden cesaret alıyoruz”, Zafer, 9 Mayıs 1951.
• Fenik, Mümtaz Faik. “Milletçe Beklenen Kanun”, Zafer, 15 Nisan 1951.
• Fenik, Mümtaz Faik. “O, bizden imtiyaz değil rahmet bekliyor”, Zafer, 7 Mayıs 1951.
• Gevgilili, Ali. Yükseliş ve Düşüş, 2. Basım, İstanbul: Bağlam Yayınları, 1987.
• İlyas, Ahmet. “İktidar Muhalefet İlişkisine Bir Örnek: Atatürk’ü Koruma Kanunu”, Turkish Studies, 8, 7, (2013): 223-235.
• Karacan, Ali Naci. “Atatürk hakkındaki kanun tasarısı”, Milliyet, 19 Nisan 1951.
• Karacan, Ali Naci. “Atatürk Kanunu ve Bazı Milletvekilleri, Milliyet, 6 Mayıs 1951.
• Karacan, Ali Naci. “Atatürk Kanunu”, Milliyet, 27 Temmuz 1951.
• Kırçak, Çağlar. Türkiye’de Gericilik 1950–1990, Ankara: İmge Kitabevi, 1993.
• Koca, Selçuk. “Atatürk’ü Koruma Kanunu”, Türkiye’nin 1950’li Yılları. Haz. Mete Kaan Kaynar, İstanbul: İletişim Yayınları, 2015: 321-330.
• Kongar, Emre. 21. Yüzyılda Türkiye. 11. Basım, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1998.
• Nadi, Nadir. “Atatürk İçin Kanun”, Cumhuriyet, 10 Kasım 1949, 1.
• Nadi, Nadir. “Atatürk Kanunu”, Cumhuriyet, 17 Temmuz 1951.
• Nadi, Nadir. “Kanun olan Tasarı”, Cumhuriyet, 25 Temmuz 1951.
• Örneklerle Türkiye İnsan Hakları Raporu 1992. Ankara: Türkiye İnsan Haklan Vakfı Yayınlan (2), 1993. Öymen, Altan. Öfkeli Yıllar. 5. Baskı, İstanbul: Doğan Kitap, 2009.
• Özkaya, Yunus. “5651 Sayılı Kanun Kapsamında Suç İşlenmesinin Önlenmesi Amacıyla İnternet Erişiminin Engellenmesi”, Bilişim Hukuku Dergisi, 4, 1 (Haziran 2022): 81-141.
• Soysal, İlhami. “Mezheler/Tarikatlar, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, 5, İstanbul: İletişim Yayınları, b.t.y., 1364-1374.
• Tanel, Demirel. Türkiye’nin Uzun 10 Yılı Demokrat Parti İktidarı Ve 27 Mayıs Darbesi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Temizyürek, Fahri - Fatma Dinçer, “Cumhuriyet Dönemi Eğitim Tarihinde Önemli Bir İsim: Kâzım Nami Duru”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), 10, 19 (Bahar 2014): 173-193.
• Toker, Metin. Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları 1944–1973, DP’nin Altın Yılları 1950–1954. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1990.
• Tunaya, Tarık Zafer. İslamcılık Akımı. b.y.y.: Simavi Yayınları, 1991.
• Turan, Şerafettin. Türk Devrim Tarihi. 4. Kitap İkinci Bölüm, Ankara: Bilgi Yayınları, 1999
• Unat, Kadri. Durmayalım Düşeriz! İktidardan Muhalefete CHP’nin Seçim Propagandaları. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2016.
• Uzun, Hakan. "Komünizm, Irkçılık ve İrtica İle Mücadele: Milli Tesanüt Birliği, Kuruluşu ve Faaliyetleri," Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 20, 41 (2020): 763-797.
• Uzun, Hakan. “1951 Yılında, Kırşehir’de Atatürk Büstüne Yapılan Saldırı ve Tepkiler”, CTAD, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4, 8 (2008): 187-203.
• Ünder, Hasan. “Atatürk İmgesinin Siyasal Yaşamdaki Rolü”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Kemalizm, 7, İstanbul: İletişim Yayınları, 2001: 138-155.
• Yalçın, Hüseyin Cahit. “Atatürk Kanunu”, Ulus, 17 Nisan 1951.
• Yalçın, Hüseyin Cahit. “Atatürk’ün Eseri”, Ulus 7 Mayıs 1951.
• Yalçın, Hüseyin Cahit. “Hükümet ve Atatürk Kanunu”, Ulus, 21 Nisan 1951.
• Yalçın, Hüseyin Cahit. “İrtica ve Adnan Menderes”, Ulus, 22 Mart 1951.
• Yalman, Ahmet Emin. “Rejim Tesanüdü”, Vatan, 5 Nisan 1951.
• Yalman, Ahmet Emin. “Atatürk Devr-i Sabık-ı”, Vatan, 3 Nisan 1951.
• Yalman, Ahmet Emin. “Vicdanlara hürriyet”, Vatan, 6 Mayıs 1951.
• Yalman, Ahmet Emin. Atatürk Kanununun Mânası, Vatan, 19 Nisan 1951.
• Yalman, Ahmet Emin. Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim. C. III, İstanbul: Rey Yayınları, 1970.
• Yiğit, Hilal İşçi. İnönü Döneminde Atatürk İmajı. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2015.
• Zürcher, Eric Jan. “Baba, Başöğretmen Ve Kahraman: Türkiye’de Atatürk Kültü”, Meşrutiyetten Cumhuriyet’e Tarih, Toplum ve Siyaset. Çeviren: Turgay Sivrikaya, İstanbul: İletişim Yayınları, 2024: 291-299.