CUMHURİYET DÖNEMİNİN İLK NÜFUS SAYIMINA GÖRE GAZİANTEP (1927)

Yıl 2025, Sayı: 77, 271 - 288, 23.11.2025

Şahin Sert

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1723507

Öz

Osmanlı Devleti’nde ilk nüfus sayımı, 2. Mahmut döneminde askerlik yapabilecek erkekleri belirlemek amacıyla 1831 yılında gerçekleştirilmiştir. Ardından 1844, 1866, 1885 ve 1907 yıllarında da nüfus sayımları yapılmıştır. Osmanlı Devleti’nin çöküşünün ardından kurulan Türkiye Cumhuriyeti, sağlıklı olmayan nüfus verilerini güncellemek ve ülke sınırları içindeki vatandaşların özelliklerini belirlemek amacıyla 1927 yılında 63 vilayette Cumhuriyet tarihinin ilk nüfus sayımını gerçekleştirmiştir. Bu araştırmada, 1927 yılında yapılan nüfus sayımının sonuçları üzerinden Gaziantep ilinin demografik yapısı incelenmiştir. İncelenen veriler arasında bekâr ve evli birey sayıları, yaş grupları, meslekler, okuma yazma oranları, dini inançlar, engellilik durumları ve konuşulan diller yer almaktadır. Sonuç olarak, Gaziantep'teki nüfus yoğunluğunun, 20 yaş altındaki genç nüfusun, engelli birey sayısının, dul erkek oranının ve bekâr kadın ile bekâr erkek oranının Türkiye ortalamasının üzerinde olduğunu göstermektedir. Öte yandan, okuma yazma oranı, hem erkek hem de kadın çalışan oranı ile dul kadın oranının Türkiye ortalamasının altında kaldığı gözlemlenmiştir. Ayrıca, Gaziantep'te hem erkeklerin hem de kadınların büyük bir kısmının tarımla uğraştığı belirlenmiştir. Araştırmada, Türkiye İstatistik Kurumu, Başkanlık Cumhuriyet Arşivi ve konuyla ilgili inceleme ve araştırma eserlerinden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet, , Demografi, , Gaziantep, , Nüfus, , 2. Mahmut ve Nüfus Sayımı

GAZİANTEP ACCORDING TO THE FIRST CENSUS OF THE REPUBLIC PERIOD (1927)

Öz

The first census during the Ottoman Empire was conducted in 1831 during the reign of Mahmud II in order to determine men who could serve in the military. Subsequently, censuses were conducted in 1844, 1866, 1885 and 1907. The Republic of Turkey, which was founded after the collapse of the Ottoman Empire, conducted the first census in the history of the Republic in 63 provinces in 1927 in order to update the unreliable population data and to determine the characteristics of the citizens within the borders of the country. In this study, the demographic structure of Gaziantep province was examined based on the results of the census conducted in 1927. The data examined includes the number of single and married individuals, age groups, occupations, literacy rates, religious beliefs, disability status and languages spoken. As a result, it is shown that the population density in Gaziantep, the young population under the age of 20, the number of disabled individuals, the rate of widowed men and the rate of single women and single men are above the Turkish average. On the other hand, it was observed that the literacy rate, the rate of both male and female employees and the rate of widowed women are below the Turkish average. In addition, it was determined that a large portion of both men and women in Gaziantep are engaged in agriculture. The research utilized the Turkish Statistical Institute, the Presidency Republic Archive and related studies and research works.

Anahtar Kelimeler

Republic, , Demography, , Gaziantep, , Population, , Mahmud II end the Census

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Resmi Yayınlar Halep Vilayet Salnamesi, 1869.
• Halep Vilayet Salnamesi, Matbuat-ı Vilayet, 1904.
• Halep Vilayet Salnamesi, Matbuat-ı Vilayet, 1908.
• Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Nüfus ve Nüfusun Yapısı. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, 1994.
• TCBİUD. Genel Nüfus Sayımı. Ankara: Mehmet İhsan Basımevi, 1937.
• TCBİUM. Umumi Nüfus Tahriri. Fasikül 1. Ankara: Hüsnütabiat Matbaası, 1929a.
• TCBİUM. Umumi Nüfus Tahriri. Fasikül 3. Ankara: Başvekalet Müdevvenat Matbaası, 1929c.
• TÜİK. İstatistik Göstergeler 1923-2011. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, 2012.
• TÜİK. İstatistik Göstergeler 1923-2013. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, 2014.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabit Ceridesi, Devre 3, Cilt 1, İçtima 4.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi, Matbaa-i Amire, 1925-1926.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi, Matbaat-ı Müdüriyeti Umumiyesi, 1926-1927.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi, Matbaat-ı Müdüriyeti Umumiyesi, 1927-1928.
• Akçora, Ergünöz. “Atatürk, Cumhuriyet ve Eğitim Öğretimde Millilik ve Bütünlük”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi, 11/33 (1999): 673-697.
• Baş, Ramazan. Türkiye’nin Nüfus Politikası (1923-1980). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2023.
• Başol, Koray. “Türkiye’nin Demografik Yapısındaki Değişmeler”, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10/1 (1995): 249-280.
• Behar, Cem. Osmanlı İmparatorluğu’nun ve Türkiye’nin Nüfusu 1500-1927, Cilt 2. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, 1996.
• Çetin, Türkan. Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Köylü Politikası (1923-1950). Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1997.
• Gölen, Zafer. 1927 Genel Nüfus Sayımı. Uluslararası Türkiye Cumhuriyeti Sempozyumu Bildirileri. Ed. Bayram Kodaman Süleyman Seydi, Hayri Çapraz, Turgut Ermumcu, Murat Kılıç, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, 2008: 306-314.
• Güran, Tevfik. Resmi İstatistiklere Göre Osmanlı Toplum ve Ekonomisi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017. Güriz, Adnan. Türkiye’de Nüfus Politikası ve Hukuk Düzeni. Ankara: Türkiye Kalkınma Vakfı Yayınları, 1975.
• Hakimiyet-i Milliye, “Umumi Nüfusumuz Yazılacak”, Hakimiyet-i Milliye, 16 Ekim 1927.
• Hesapçıoğlu, Muhsin. “Türkiye’de Cumhuriyet Döneminde Eğitim Politikası ve Felsefesi”, M. Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 29 (2009): 121-138.
• Issawi, Charles. The Economic History of Turkey 1800-1914. Chicago: The University of Chicago Press, 1980.
• Karal, Enver Ziya. Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, 1995.
• Karpat, Kemal H. Osmanlı Nüfusu 1830-1914. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 2003.
• Koca, Canan. Engelsiz Şehir Planlaması Bilgilendirme Raporu. İstanbul: Dünya Engelliler Vakfı, 2010.
• Köse, Mustafa. 1927 Nüfus Sayımı ve Sonuçlarının Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
• Lewis, Bernard. Modern Türkiye’nin Doğuşu. Çev. Metin Kıratlı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 10. Baskı, 2007.
• Nurettin, Lohanizade Mustafa. Gaziantep Savunması. Çev. Mehmet Ali Akidil. İstanbul: Kastaş A.Ş., 1989.
• Özdeğer, Hüseyin. “Gaziantep”, TDV İslam Ansiklopedisi. Cilt 13, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmalar Merkezi, 1996: 469-474.
• Özgen, Yüksel. Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Cilt 2. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2024.
• Öztürk, Mustafa. “Osmanlı Döneminde Antep’in İktisadi Vaziyeti”, Gaziantep Üniversitesi Ayıntap Araştırmaları Dergisi, 5/1 (2022): 1-45.
• Pamuk, Bilgehan. “Türk-İslam Hakimiyeti’nde Ayntab”, Şehr-i Ayntab-ı Cihan Gaziantep. Ed. Ergün Özuslu. Gaziantep: Dumat Ofset Mabaacılık, 2016: 140-177.
• Tamer, Aytül, Alanur Çavlin Bozbeyoğlu. “1927 Yılı Nüfus Sayımının Türkiye’de Ulus Devlet İnşasındaki Yeri: Basında Yansımalar”, Nüfusbilim Dergisi, 26/1 (2004): 73-88.
• Tarih IV Türkiye Cumhuriyeti, İstanbul: Devlet Matbaası, 1931.
• Turan, Şerafettin. Türk Devrim Tarihi. 3. Kitap 1. Bölüm. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1995.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi, Cilt 2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 7. Baskı, t.y.
• https://www.salom.com.tr/arsiv/haber/95207/gaziantep-ve-van-yahudileri, Erişim 04.06.2025.