YASSIADA: AN EVALUATION IN THE LIGHT OF FOUR MEMOIRS

Yıl 2025, Sayı: 77, 251 - 269, 23.11.2025

Tuba Nur Yıldız

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1724229

Öz

The aim of this study is to evaluate the High Court of Justice established on Yassıada to try Democrat Party members after the May 27 military intervention, as well as Yassıada itself, based on the memoirs of eyewitnesses. Four memoirs, two belonging to DP members and two to soldiers, were selected. These were chosen because they were considered more balanced among those who witnessed Yassıada. Island Commander Tarık Güryay was chosen due to his direct contact with the detainees; Orhan Erkanlı, a member of the National Unity Committee, was chosen because of his active role in the military intervention and his visits to the island. From the DP side, Rıfkı Salim Burçak and Mithat Perin were included because they could criticize their own party and were thought to have written more impartially. Undoubtedly, there are differences between the perspectives of DP members and soldiers on Yassıada. For DP members, Yassıada meant pressure, torture, dungeon, and the harsh treatment of the Island Commander, while for soldiers it was a place where those who violated the Constitution were tried. In this context, the study looks again at the conditions of Yassıada through the eyes of both those who carried out the intervention and those who were its target. The discourses of both sides were comparatively analyzed to show how they interpreted Yassıada within their positions and circumstances. Thus, while common expressions appear in both sides’ memoirs, contradictory evaluations also draw attention. This shows that memoirs alone are not sufficient to produce definite and reliable results, but they provide an important source for reflecting different perspectives. In conclusion, both the contributions and the limitations of the memoirs have been presented together.

Anahtar Kelimeler

Military , Democrat Party , Memoir , Witnesses , Yassıada.

DÖRT HATIRAT IŞIĞINDA BİR DEĞERLENDİRME: YASSIADA

Öz

Bu çalışmanın amacı, 27 Mayıs askeri müdahalesinin ardından Demokrat Partilileri yargılamak üzere Yassıada’da kurulan Yüksek Adalet Divanını ve Yassıada’yı, olayın tanıkları olan kişilerin hatıratlarından hareketle değerlendirmektir. Çalışmada iki DP’liye ve iki askere ait dört hatırat tercih edilmiştir. Seçilen hatıratlar, Yassıada’ya şahitlik edenler arasında yaklaşım bakımından daha dengeli görüldükleri için seçilmiştir. Ada Komutanı Tarık Güryay, tutuklularla doğrudan teması nedeniyle; Milli Birlik Komitesi üyelerinden Orhan Erkanlı ise askeri müdahale sürecine aktif katılımı ve Adaya ziyaretlerde bulunması nedeniyle tercih edilmiştir. DP cephesinden ise Rıfkı Salim Burçak ve Mithat Perin’in, mensubu oldukları partiyi eleştirebilmeleri ve hatıratlarını daha tarafsız yazdıkları düşüncesiyle çalışmada yer verilmiştir. Şüphesiz DP’lilerle askerlerin Yassıada’ya bakışında farklılık bulunmaktadır. DP’lilerin zihinlerinde Yassıada; baskı, işkence, zindan ve Ada Komutanı’nın sert muamelesi olarak görülürken, askerler açısından Yassıada, Anayasa’yı ihlal edenlerin yargılandığı bir yer olarak şekillenmektedir. Bu bağlamda askeri müdahaleyi gerçekleştirenlerle müdahalenin hedefi olanların gözünden Yassıada koşullarına yeniden bakmaktır. Her iki tarafın söylemleri karşılaştırmalı olarak ele alınarak bulundukları konum ve şartlar çerçevesinde Yassıada’yı nasıl yorumladıkları ortaya konulmuştur. Böylece, iki tarafın hatıratlarında ortak ifadelere rastlanmakla birlikte, birbiriyle çelişen değerlendirmeler de dikkat çekmektedir. Bu durum, hatıratların tek başına kesin ve güvenilir sonuçlar üretmek için yeterli olmadığını, ancak farklı bakış açılarını yansıtmak bakımından önemli bir kaynak sunduğunu göstermektedir. Sonuç olarak hatıratların sağladığı katkılar ile taşıdığı sınırlılıklar birlikte gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Asker , Demokrat Parti , Hatırat , Tanıklar , Yassıada

Kaynakça

• Anayasa İhlal Davası Tutanakları (AİDT), Cilt 1, Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Kütüphanesi.
• Devlet Planlama Teşkilatı. İkinci Beş Yıllık Kalkınma Plânı 1968- 1972, Ankara: Başbakanlık Devlet Matbaası, 1972.
• TBMM Albümü 1920-2010. Cilt 2, Ankara: TBMM Yayınları, 2010.
• Yassıada Broşürü. İstanbul: T.C. Milli Birlik Komitesi İrtibat Bürosu, 1960.
• Ağaoğlu, Samet. Arkadaşım Menderes. İstanbul: Baha Matbaası, 1967.
• Akalın, Cüneyt. 27 Mayıs Bir Devrimdir 50. Yılında 27 Mayıs. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2010.
• Akyaz, Doğan. Askeri Müdahalelerin Orduya Etkisi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Arcayürek. Cüneyt. Yeni Demokrasi Yeni Arayışlar 1960-1965. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1984.
• Aslan, Zehra. “Yaylacı Trabzon Milletvekilleri”, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla Trabzon 2 (Ekonominin Tarihi ve Şehir Kültürünü İnşa Edenler). Ed. Temel Öztürk, Arif Kolay, Şefik Memiş, Muhammet Şen. Trabzon: Trabzon Belediyesi Yayınları, 2023: 833-854.
• Aydemir, Şevket Süreyya. Menderes’in Dramı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2000.
• Batur, Muhsin. Anılar ve Görüşler. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1985.
• Başgil, Ali Fuat. 27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri Görüp Yaşadıklarım. Çev. M. Ali Sebük, İ. Hakkı Akın. İstanbul: Çeltüt Matbaası, 1966.
• Burçak, Rıfkı Salim. Yassıada ve Öncesi. Ankara: Çam Matbaası, 1976.
• Demirel, Tanel. Türkiye’nin Uzun On Yılı: Demokrat Parti İktidarı ve 27 Mayıs Darbesi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Demir, Şerif. Türkiye’de Askeri Darbeler ve Vesayet (27 Mayıs- 12 Mart- 12 Eylül). Ankara: TİAV Yayınları, 2020.
• Demir, Şerif. “27 Mayıs 1960 Darbesinin Gölgesinde Milli Birlik Komitesi ile Silahlı Kuvvetler Birliği Arasındaki Güç ve İktidar Kavgası”, XVIII. Türk Tarih Kongresi. Cilt 6, Haz. S. Nurdan- M. Özler. Ankara: TTK Yayınları, 2022: 749-769.
• Demir, Şerif. “Celal Bayar ve Yassıada Mahkemeleri”, Bir Güzel İnsan Cengiz Çakaloğlu Armağanı. Ed. N. Gülmez. Ankara: Akademisyen Kitapevi, 2024: 741-760.
• Demirbilek, Sinan. Demokrat Partililerin Anılarında Yassıada. Uşak: AKY Yayınları, 2012.
• Dilligil, Turhan. İmralı’da Üç Mezar. İstanbul: Dem Yayınları, 1988.
• Durmuş, Enver. Yassıada’dan İmralı’ya. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1990.
• Erer, Tekin. Yassıada ve Sonrası. Cilt 1-2. İstanbul: Rek-Tur Kitap Servisi, 1965.
• Erkanlı, Orhan. Anılar Sorunlar Sorumlular. İstanbul: Baha Matbaası, 1972.
• Gerger, Mehmet Emin. Bütün Yönleriyle İnönü- Menderes Mücadelesi ve Demirkırat Oyunu. İstanbul: Akbel Yayınları, 1991.
• Güryay, Tarık. Bir İktidar Yargılanıyor. İstanbul: Cem Yayınevi, 1971.
• Hale, William. 1789’dan Günümüze Türkiye’de Ordu ve Siyaset. Çev. Ahmet Fethi. İstanbul: Hil Yayınları, 1996.
• Ilıcak, Nazlı. 15 Yıl Sonra 27 Mayıs. Cilt 1, İstanbul: Kervan Yayınları, 1977.
• İleri, Tevfik. Yassıada ve Kayseri Günlükleri. Haz. Cahide İleri Aksoy. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2003.
• İpekçi, Abdi- Ömer Sami Coşar. İhtilalin İçyüzü. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012.
• Karayaman, Mehmet. “27 Mayıs Darbesine Giden Süreç”, Kuruluşundan Darbeye Demokrat Parti (1946-1960). Ed. Dilşen İnce Erdoğan, İsmail Hakkı Demircioğlu, Serpil Seda Şimşek. Cilt 2. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2021: 839-979.
• Kazhdan, Alexander P. “Princes’ Islands”, The Oxford Dictionary of Byzantium. Ed. Alexander P. Kazhdan. New York: Oxford Universıty Press, 1991: 1720.
• Kıvılcımlı, Hikmet. 27 Mayıs ve Yön Hareketinin Sınıfsal Eleştirisi. İstanbul: Ant Yayınları, 1970.
• Küçük, Sami. Rumeli’den 27 Mayıs’a. İstanbul: Mikado Yayınları, 2008.
• Oktay, H. Emre. Türk Tarihinin Kayıp Yılları. İstanbul: Akis Kitap, 2013.
• Öymen, Örsan. Bir İhtilal Daha Var 1908-1980, İstanbul: Milliyet Yayınları, 1987.
• Özdağ, Ümit. Menderes Döneminde Ordu-Siyaset İlişkileri ve 27 Mayıs İhtilali. İstanbul: Boyut Matbaacılık, 1997.
• Perin, Mithat. Yassıada ve İnfazların İçyüzü. İstanbul: Çevik Matbaası, 1970.
• Perin, Mithat. Zindana Tıkılan İktidar 27 Mayıs ve Yassıada Günleri. İstanbul: Doğan Kitap, 2011.
• Sunay, Cengiz. Türk Siyasetinde Sivil-Asker İlişkileri 27 Mayıs- 12 Mart- 12 Eylül ve Sonrası. Ankara: Orion Kitabevi, 2010.
• Şirin, İbrahim. “Seyahatname, Hatırat ve Mektup”, Tarih İçin Metodoloji. Ed. Ahmet Şimşek. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2022: 456-470.
• Taylak, Muammer. 27 Mayıs ve Türkeş. Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1997.
• Turan, Ahmet. Darbe Arası Türkiye 27 Mayıs- 12 Mart- 12 Eylül, Anılar, Gözlemler, Tanıklıklar. İstanbul: Resital Yayıncılık, 2007.
• Turgut, Hulusi. Menderes, Zorlu, Polatkan’ın Kendi El Yazıları ile Yaptırılmayan Savunmalar. İstanbul: ABC Ajansı Yayınları, 1988.
• Türkiye Cumhuriyeti Tarihi- III 1960 Sonrası Türkiye (1960-2000). Ed. Zehra Aslan, Mustafa Sıtkı Bilgin, Halil Bal. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 2023.
• Ulay, Sıtkı. Harbiye Silah Başına 27 Mayıs 1960. İstanbul: Ar Matbaası, 1968.
• Ulay, Sıtkı. Giderayak. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1996.
• Utku, Cumhur. 27 Mayıs 1960 Anıları İhtilal Mektupları. İstanbul: Halk Kitabevi, 2021.
• Uzun, Hakan. “Türk Demokrasisinin Darbelerle İmtihanı: 27 Mayıs, 12 Mart, 12 Eylül, 28 Şubat ve 27 Nisan Üzerine Görüşler”, Türkiye’nin 100 Yıllık Birikimi Demokrasi ve Siyaset. Ed. Hakan Uzun. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2024: 25-51.
• Yalçın, Semih. Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I Kaynaklar. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2004.
• Yirmibeşoğlu, Sabri. Askeri ve Siyasi Anılarım. Cilt 1, İstanbul: Kastaş Yayınevi, 1999.
• https://sozluk.gov.tr/-. Erişim 16.03.2025.
• Selma Göltürk Çetinkaya. “Mithat Perin (1917-2001)”. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/mithat-perin-1917-2001/-. Erişim 18.03.2025.
• https://www.biyografya.com/tr/biographies/kemal-hadimli-8562b995#google_vignette-. Erişim 05.04.2025.