Gagauz Turks in the Publication of Early Republican Era

Yıl 2025, Sayı: 77, 38 - 62, 23.11.2025

Asım Korkmaz

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1754270

Öz

The Gagauzes are a populace of Christiyan peoples of the Turkic world. From the beginning of ethnicity debates in the Balkans in the 19th century to the present day, it has been accepted that the Gagauzes are a Turkic people in the scientific community. Shortly after its founding, the new Turkish state made contact with the Gagauzes through its diplomats that were stationed in the regions where they lived. In particular, the Bucharest ambassador Hamdullah Suphi Tanrıover made significant efforts in this regard. As Gagauz Turks entered Türkiye’s agenda, they simultaneously became a topic of discussion in the written media of Türkiye. Leading newspaper and magazines of the time shared articles about the Gagauzes to the Turkish public. The important publications of the early Republican period, particulary Cumhuriyet, Akşam, Tan, Varlık, Halk Bilgisi Haberleri, brought this Christian people to the attention of the Turkish society by including articles and news related to the Gagauzes in some of their issues. The Gagauz Turks were also mentioned in some books of the period. This period marked the first significant publication in the history of the Republic of Türkiye about Christian Turks. It was discussed the ideas that the Gagauz people are at a very important point in terms of the identity of the Republic of Türkiye, that they should be integrated into the state and, if possible that they should migrate to Türkiye in such publications.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet , Gagauzes , Publication , Republic of Türkiye , Varlık

ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ NEŞRİYATINDA GAGAUZ TÜRKLERİ

Öz

Gagauzlar, Türk dünyasının Hristiyan halklarından olan bir topluluktur. Balkanlarda etnik köken tartışmalarının başladığı 19. yüzyıldan günümüze gelen süreçte Gagauzların bir Türk halkı olduğu bilim camiasında kabul edilmektedir. Yeni Türk devleti, kurulduğundan kısa bir süre sonra Gagauzların yaşadıkları bölgelerde görev alan diplomatları vasıtasıyla Gagauzlarla temas kurmuştur. Özellikle Bükreş Elçisi Hamdullah Suphi Tanrıöver, bu noktada önemli girişimleri olmuştur. Gagauz Türklerinin Türkiye gündemine girmesiyle birlikte eş zamanlı olarak bu halk, Türkiye’nin yazılı iletişim araçlarının da konusu haline gelmiştir. Dönemin önde gelen gazeteleri ve dergileri, Gagauzları anlatan yazıları Türk kamuoyuyla paylaşmıştır. Başta Cumhuriyet, Ulus, Akşam, Tan, Varlık, Halk Bilgisi Haberleri olmak üzere erken Cumhuriyet döneminin önemli yayın organları, kimi nüshalarında Gaguzlarla ilinti makale ve haberlere yer vererek bu Hristiyan halkı Türk toplumunun dikkatine sunmuşlardır. Ayrıca dönemin bazı kitaplarında da Gagauz Türklerinden bahsedilmiştir. Türkiye Cumhuriyeti tarihinde Hristiyan Türkler hakkında ilk kez bu dönemde oldukça fazla yayın yapılmıştır. Bu tarz yayınlarla; Gagauzların Türkiye Cumhuriyeti’nin kimliği açısından oldukça önemli bir noktada durdukları, devlete kazandırılmaları ve son noktada mümkünse Türkiye’ye göçleri fikirleri işlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet , Gagauzlar , Neşriyat , Türkiye Cumhuriyeti , Varlık

Kaynakça

• Acaroğlu, M. Türker. “Tanrıöver ve Gagauzlar”, Türk Yurdu Dergisi. Hamdullah Suphi Tanrıöver Özel Sayısı (1967): 80-82.
• Akagündüz, Enis Avni. “Yürekten Sesler, Türk Gökmenlerine”, Ulus. 9 Aralık 1934.
• Anzerlioğlu, Yonca. “Hamdullah Suphi Tanrıöver ve Gagauz Türkleri”, Hamdullah Suphi ve Gagauzlar Uluslararası Bilgi Şöleni Sempozyumu Bildiri Kitabı, Ed. Mehmet Şahingöz, Alper Alp, Ankara: Türk Yurdu Yayınları, 2016, 121-129.
• Artam, Nurettin. “Göçmenler Arasında, Yeni Yerleşen Göçmenler”, Tan. 11 Eylül 1935.
• __________________. “Değerli Bir Seyahat Kitabı, Ankara-Bükreş”, Ulus. 9 Mart 1937.
• Atay, Faik Rıfkı. “Sohbetler: Açık Cevap”, Cumhuriyet. 22 Ocak 1950.
• “Balkanlar ve Türklük”, Ulus. 17 Eylül 1936.
• Baltacıoğlu, İsmail Hakkı. “Millî Anane”, Yeni Mersin. 7 Ocak 1942.
• “Bir İbret Levhası”, Akşam. 6 Nisan 1935.
• “Bir Sual Takririne Dahiliye Bakanı Cevap Verdi”, Yeni Asır. 14 Kasım 1934.
• “Bulgaristan Türkleri Ne Halde? Gagavuz Akalliyeti Bulgar Değil, Türk’tür!”, Zaman. 4 Eylül 1934.
• “Bulgaristanda Hıristiyan Türkler”, Çev. Abdülhak Hüveyda Celalettin, Yolların Sesi Aylık, San’at, Fikir Mecmuası. 18 (1934): 348-351.
• ________________________________________, Çev. Abdülhak Hüveyda Celalettin, Yolların Sesi Aylık, San’at, Fikir Mecmuası. 19 (1934): 369-372.
• ________________________________________, Çev. Abdülhak Hüveyda Celalettin, Yolların Sesi Aylık, San’at, Fikir Mecmuası. 20 (1934): 384-385.
• “Bükreş Hükûmetinin Verdiği Yeni Bir Karar”, En Son Havâdis. 27 Haziran 1941.
• Boztuna, Zahit Mehmet. “Gagauz Halk Edebiyatından Örnekler”, Varlık: Milliyetçi ve Memleketçi Fikir Mecmuası. 102 (1937): 478.
• Çağlar, Behçet Kemal. “Bükreşten Mektup”, Kurun. 7 Eylül 1935.
• ________________________. “Tekrar Bulduğum Kardeşime”, Varlık: Milliyetçi ve Memleketçi Fikir Mecmuası. 56 (1935): 119. ________________________. “Yeni Kitablar, Balkanlar ve Türkler”, Ulus. 30 Eylül 1936.
• Çakır, Mihail. Besarabielâ Gagauzlarân İstorieasâ. Kişinev: Tipografia Tiparul Moldovenesc, 1934.
• “Çapa Kız Muallim Mektebinin Yeni Mezunları”, Haber Akşam Postası. 3 Temmuz 1939.
• Çelebi, Yürük. “Kısa Mülâkatlar”, Akşam. 15 Eylül 1940.
• Dan, Doğan. “Akıncılar Köyü 1”, Varlık: Milliyetçi ve Memleketçi Fikir Mecmuası. 128 (1938): 125-128.
• _____________. “Akıncılar Köyü 2”, Varlık: Milliyetçi ve Memleketçi Fikir Mecmuası. 129 (1938): 143-144.
• _____________. “Akıncılar Köyü 3”, Varlık: Milliyetçi ve Memleketçi Fikir Mecmuası. 130 (1938): 157-160.
• _____________. “Akıncılar Köyü 4”, Varlık: Milliyetçi ve Memleketçi Fikir Mecmuası. 131 (1938): 172-176.
• _____________. “Akıncılar Köyü 5”, Varlık: Milliyetçi ve Memleketçi Fikir Mecmuası. 132 (1939): 188-196.
• Deliorman, M. Necmeddin. “Balkanlarda Bir İtilâf Mevzuu: Dobruca”, Cumhuriyet. 29 Nisan 1939.
• “Deli Orman Türkleri”, Kurun. 15 Temmuz 1935.
• Erkilet, H. Emir. “General Diyorki Dobruca ve Türkler”, Son Posta. 3 Eylül 1940.
• __________________. “Şark Cephesinde Gördüklerim 4: Nihayet Bükreşte”, Cumhuriyet. 15 Kasım 1941.
• Ertaç, Muslih. “Gagauz Türklerinin Soylarına Sadıklığı”, Ulus. 7 Ağustos 1936.
• Ertem, Sadri. “Ankara-Bükreş 27: Bir Gagavoz Oyunu”, Kurun. 28 Eylül 1936.
• ______________. Ankara-Bükreş. İstanbul: Matbaacılık ve Gazetecilik Bürosu, 1937.
• Gazimihal, Mahmut Ragıp. “Gagavuz Folkloru”, Varlık: Milliyetçi ve Memleketçi Fikir Mecmuası. 164 (1940): 516-518.
• Gökatalay, Gözde Emen, Semih Gökatalay. “Was There Room for Christian Turks in the Early Republican Turkey? Debates on the Migration and Turkishness of the Gagauz”, Middle Eastern Studies, 59/2 (2023): 199-220.
• “Günün Ansiklopedisi: Bulgarların Rumenlerden Almak İstedikleri Dobruca”, Akşam. 17 Mayıs 1939.
• Hakkı, Naşit. “Mühim Bir Makale: Dobriça ve Besarabya’da Hiristiyan Türkler”, Akşam. 2 Şubat 1934.
• “Hiristiyan Türkler”, Akşam. 9 Mart 1935.
• “İskân Programı”, Yeni Mersin. 3 Mayıs 1938.
• Karanakçı, Safaeddin. “Nüfusumuzu Çabuk Arttırmanın Yolu”, Cumhuriyet. 25 Ekim 1938.
• Karayel, M. Sami. “Yağlı Güreş Millî Türk Sporu Değildir”, Yeni Sabah. 11 Haziran 1939.
• Katchanovski, İvan. “Small Nations but Great Diffrences: Political Orientations and Cultures of the Crimean Tatars and the Gagauz”, Europe-Asia Studies. 57/6 (2005): 877-894.
• “Kız Muallim Mektebinin 68inci Yılı Kutlandı”, Tan. 1 Temmuz 1938.
• “Kız Muallim Mektebinde Dünkü Müsamere”, Son Posta. 1 Temmuz 1939.
• Köprülü, Mehmet Fuat. “Şimalişarkı̂ Bulgaristan'da Türk'ler ve Türk Dili I”, Cumhuriyet. 3 Nisan 1933.
• __________________________. “Şimalişarkı̂ Bulgaristan'da Türk'ler ve Türk Dili II”, Cumhuriyet. 10 Nisan 1933.
• __________________________. “Şimalişarkı̂ Bulgaristan'da Türk'ler ve Türk Dili III”, Cumhuriyet. 17 Nisan 1933.
• “Laik Türk Hıristiyanları”, Cumhuriyet. 20 Haziran 1935.
• “Lâik Türk Hıristiyanlar ve Gagavuzlar”, Cumhuriyet. 25 Haziran 1935.
• Manov, Atanas. “Gagauzların Menşei (Hıristiyan Türkler)”, Çev. M. Türker Acaroğlu, Varlık: Milliyetçi ve Memleketçi Fikir Mecmuası. 145 (1939): 25-32.
• _________________. Gagauzlar (Hristiyan Türkler). Çev. M. Türker Acaroğlu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2001.
• Morkaya, Burhan Cahid. “Gagavuz: Seyahat Mektupları”, Açık Söz. 30 Ağustos 1936.
• Nadi, Yunus. “İmparatorluktan Dökülüp Kalan Türkler”, Cumhuriyet. 7 Haziran 1938.
• Nayır, Yaşar Nabi. “Romanyada Türkçe ve Türklük”, Ulus. 19 Eylül 1935.
• ____________________. “Türk Gagauzlar”, Ulus. 22 Aralık 1935.
• ____________________. “Türk Gagauzlar II”, Ulus. 23 Aralık 1935.
• ____________________. “Türk Gagauzlar III”, Ulus. 25 Aralık 1935.
• ____________________. “Türk Gagauzlar IV”, Ulus. 26 Aralık 1935.
• ____________________. “Türk Gagauzlar V”, Ulus. 27 Aralık 1935.
• ____________________. “Balkan Türkleri: Türk Gagauzlar, Tarihî Deliller”, Ulus. 31 Aralık 1935.
• ____________________. “Türk Gagauzlar: Gagauz Lehçesinin Hususiyetleri”, Ulus. 3 Ocak 1936.
• ____________________. “İktibaslar: Gagauz Lehçesinin Hususiyetleri”, Uyanış. 9 Ocak 1936.
• ____________________. “Romanyalı Gagauzlar ve Türk Kültürü”, Varlık: Milliyetçi ve Memleketçi Fikir Mecmuası. 90 (1937): 274-275.
• ____________________. “Gagauz Halk Edebiyatı”, Varlık: Milliyetçi ve Memleketçi Fikir Mecmuası. 99 (1937): 429.
• ____________________. “Akıncılar Köyü Münasebetiyle”, Varlık: Milliyetçi ve Memleketçi Fikir Mecmuası. 127 (1938): 104. ____________________. “Düşünüşler, Türk ve Milliyet”, Ulus. 8 Mart 1938.
• ____________________. “Gagauz Türklerinin Mürşidi Mihail Çakır Öldü”, Ulus. 20 Ekim 1938.
• ____________________. “Balkan Türkleri Ne Halde? Rumanya Türklerinin Hazin Kaderi”, Cumhuriyet. 22 Ocak 1947.
• ____________________. Balkanlar ve Türklük I. İstanbul: Cumhuriyet Yayınları, 1999.
• Nazif, Nizameddin. “Bir Atina Gazetesine Cevap: Gagauzlar Türktürler! I”, Tan. 4 Eylül 1935.
• _____________________. “Bir Atina Gazetesine Cevap: Gagauzlar Türktürler! II”, Tan. 5 Eylül 1935.
• _____________________. “Bir Atina Gazetesine Cevap: Gagauzlar Türktürler! III”, Tan. 6 Eylül 1935.
• _____________________. “Hâdiseler ve Fikirler... Denizci Millet Olmanın Dört Şartı”, Haber Akşam Postası. 22 Temmuz 1937.
• Neş’et, Feridun. “Yolculuk Notları”, Haber Akşam Postası. 21 Temmuz 1935.
• Nuri, Osman. “Gagavuzlar”, Edirne Millî. 6 Temmuz 1931.
• ______________. “Balkanlarda Türklüğünü Kaybetmeğe Mahkûm Irkdaşlarımız: Gagavuzlar”, Resimli Şark Mecmuası. 22-23-24 (1932): 48-49.
• Orkun, Hüseyin Namık. “Gagauzlara Dair”, Hakimiyeti Milliye. 9 Kasım 1934.
• __________________________. “Yeni Kitaplar, Balkanlar ve Türklük”, Kurun. 24 Ocak 1937.
• “Romanya Türk’leri Hicret Ediyorlar!”, Cumhuriyet. 1 Kasım 1932.
• “Romanyadaki Türkler”, Cumhuriyet. 5 Nisan 1934.
• “Romanyada 300 Binden Fazla Öz Türk Var”, Vakit. 30 Temmuz 1934.
• “Romanyada 400 Bin Türk Vardır”, Akşam. 2 Nisan 1935.
• “Romanya’dan Gelecek Türk Göçmenler Ne Şartlar İçinde Ne Kadar Zamanda Getirilecekler?”, Ulus. 14 Temmuz 1935.
• “Romanyada Türklük Müdafii İhtiyar Bir Papas”, Akşam. 15 Temmuz 1935.
• “Romanya Türklerinin Bırakacağı Emlâk”, Cumhuriyet. 16 Temmuz 1935.
• “Romanyadan Heyet Geldi”, Yeni Asır. 16 Temmuz 1935.
• “Romanyadaki Türkler”, Zaman. 17 Temmuz 1935.
• “Romanyadan Göçmen Geliyor”, Son Posta. 19 Nisan 1936.
• “Romanyada Gagavoz Mekteblerinde Türkçe Tedrisata Başlandı”, Cumhuriyet. 21 Kasım 1938.
• “Romanya Türklerinin Fedakârlığı”, Tan. 14 Mayıs 1940.
• Sevük, İsmail Habib. “Karadeniz Kıyılarından Avrupaya, Türkçe ve Gagavozlar”, Cumhuriyet. 1 Ağustos 1934.
• ______________________. Tuna’dan Batıya. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987.
• “Sual-Cevap”, Tan. 18 Ağustos 1939.
• Straşimirof, Anton. “Gagauz Hayatı”, Çev. M. Türker Acaroğlu, Varlık: Milliyetçi ve Memleketçi Fikir Mecmuası. 117 (1938): 715-717.
• “Şundan Bundan, Besarabya'ya Dair”, Türk Sözü. 10 Ekim 1939.
• Talu, Ercümend Ekrem. “Balkan Röportajları: Romanyanın Halis Türkleri: Gagavuzlar ”, Son Posta. 21 Ağustos 1938.
• __________________________. “Balkan Röportajları: Gagavuzlar Arasında”, Son Posta. 24 Ağustos 1938.
• Tunalı, Mustafa. “Tetkikler, Besarabya”, Tasviri Efkâr. 4 Ağustos 1941.
• Uluğ, Naşit. “Gagavuzlar Hıristiyan Türkler”, Ulus. 3 Aralık 1934.
• ____________. “Gök-Oğuzlar, Gagavuzlar”, Ulus. 5 Aralık 1934.
• ____________. “Gagavuz Türkleri”, Ulus. 6 Aralık 1934.
• ____________. “Gagavuz Şarkıları, Gagavuzlar İçin Bitikler”, Ulus. 10 Aralık 1934.
• Ulutaş, Selcen Özyurt. Gagauzlar, İstanbul: Selenge Yayınları, 2021.
• Uzman, Nasrullah. “Türkiye’nin Göçmen Politikalarını Belirleyen Etkenler (1923-1947)”, Prof. Dr. Vahdet Keleşyılmaz Armağanı, Ed. Ahmet Güneş, Hale Şıvgın, Salim Koca, İlhami Durmuş. Ankara: Vadi Grafik Tasarım, 2018, 271-281.
• Ülküsal, Müstecip. Dobruca ve Türkler. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1966.
• “Yeni Eserler, Balkanlar ve Türkler”, Cumhuriyet. 14 Eylül 1936.
• “Yeni Eserler, Gagauzlar”, Cumhuriyet. 27 Mart 1940.
• “Yeni Neşriyat, Balkanlar ve Türklük”, Tan. 16 Eylül 1936.
• “Yeni Neşriyat, Gagauzlar”, Tan. 22 Mart 1940.
• “Yeni İskân Programı: Beş Senede Anavatana 2 Milyon Türk Gelecek”, Akşam. 30 Nisan 1938.
• Zevrak, Petri. “Gagauz Manileri”, Halk Bilgisi Haberleri Mecmuası. 83 (1938): 260-264.
• _______________. “Gagauz Manileri”, Halk Bilgisi Haberleri Mecmuası. 84 (1938): 278-285.
• _______________. “Gagauz Türküleri”, Halk Bilgisi Haberleri Mecmuası. 87 (1939): 71-72.
• _______________. “Gagauzlar Arasında Kullanılan Halk İlâçları”, Halk Bilgisi Haberleri Mecmuası. 89-90 (1939): 111-112.
• _______________. “Gagauz Bilmeceleri”, Halk Bilgisi Haberleri Mecmuası. 89-90 (1939): 13.
• _______________. “Gagauz Türküleri”, Varlık: Milliyetçi ve Memleketçi Fikir Mecmuası. 139 (1939): 240-243.
• _______________. “Gagauz Türküleri”, Varlık: Milliyetçi ve Memleketçi Fikir Mecmuası. 140 (1939): 278-280.
• Zeki, Halil. “Bulgar Komitacılığının İç Yüzü”, Halkın Sesi. 21 Temmuz 1934.
• Zobu, Vasfi Rıza. “Kristof Kolombun Yumurtasına Doğru”, Haber Akşam Postası. 6 Eylül 1939.
• “15 Bin Göçmen Geliyor”, Tan. 11 Ekim 1937.