Konstantin ve Helena Kilise’sinde (Andaval) Mezar Tiplerinden ve Buluntulardan Sosyal Statünün Belirlenmesi

Yıl 2018, Sayı: 36, 29 - 52, 28.12.2018

Gülfem Uysal

https://doi.org/10.1501/antro_0000000357

Öz

Bu araştırma, Niğde AktaşKöyü’nde bulunan ve Ortaçağ’a tarihlenen Bizans dönemi Konstantin ve Helena Kilise’sinden 2000-2003 yılları arasında günışığına çıkarılan 126 mezar ve 166 birey üzerinde gerçekleştirilmiştir. Belirlenen mezar

tipleri, mezar hediyeleri ve yaş gruplarından yola çıkarak birçok değişken karşılaştırılmış, Andaval halkının sosyal statüsü belirlenmeye ve aralarında herhangi bir farklılık gösterip göstermedikleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Kilise içi ve çevresinde 7 farklı mezar tipi bulunmuş ve tanımlanmıştır. En yaygın tercih edilenleri Kesme Taş Sanduka, Moloz Taş Sanduka ve Kompozit Mezarlar oluşturmaktadır. Mezar tipleri ve mekânları arasında bir ilişki gözlenmiş ancak istatistiksel açıdan ortaya konamamıştır. Populasyonunun yaş, cinsiyet ve hastalıkları belirlenmiş ve örneklemin % 62 gibi yüksek bir oranla bebek, çocuk ve yeniyetmelerle temsil edildiği görülmüştür. Yaş gruplarının, kilisedeki farklı mekânlara gömüldükleri belirlemiştir. Buna göre, bebek, çocuk ve yeniyetmelerin %67’sinin kilise dışı mekânlarda defnedildikleri tespit edilmiştir. Mezar hediyeleri, mezar tiplerine ve yaş gruplarına göre sınıflandırılmış, sadece % 33’ünde var oldukları ve Kompozit mezarlarda daha çok rastlandıkları ortaya konmuştur. Konstantin ve Helena Kilise’sinde gömülmüş olan bireyler mezar tipleri ve buluntuların varlığı açısından değerlendirildiğinde, sosyal statüyü belirleyecek derecede bir farklılık bulunamamıştır. Sonuç olarak, kilisenin Kutsal Hac Yolu üzerinde bulunması, bu zorlu yolculuk ve salgın hastalıklar nedeniyle daha dirençsiz olan çok sayıdaki bebek ve çocuk ölümlerini açıklar niteliktedir.

Anahtar Kelimeler

Konstantin ve Helena Kilisesi, Biyoarkeoloji, Sosyal Statü, Bizans

Determination of Social Status from Grave Types and Grave Goods at Konstantine and Helena Church (Andaval)

Öz

This research studied 126 graves and 166 skeletons which were brought to light between 2000-2003 in the Byzantine Era Churches of Sts Constantine and Helena from the Middle Ages at Niğde Aktaş village. By looking at the types of graves, grave goods and age groups, many variables were compared. Tthe study tried to identify the social status of the Andaval society and also tried to show whether there are any differences in the society or not. Inside and around the church, 7 different types of graves were found and defined. The most preferred and most common types of grave are Cut-Stone Sanduka, Rubble-Stone Sanduka and Composite Graves. A relationship between the types of graves and places of graves was observed; however, it could not be put forward statistically. The age, sex and diseases of the population were identified and, it was found that the sample is represented by infants, children and adolescents with a high percent of 62. It was found out that age groups were buried in different places of the church. So, the 67 percent of infants, children and adolescents were buried in places out of the church. Grave goods were categorized according to the types of graves and age groups, it was set forth that only 33% had grave goods and they are found mostly in Composite Graves. In terms of grave types and remains of skeletons buried in Church of Sts. Constantine and Helena, no significant difference to help identify the social status was found. As a conclusion, the fact that the Church is on the Holy Pilgrimage Path explains deaths of many infants and children who become more vulnerable as a result of the tough journey conditions and epidemic diseases.This research studied 126 graves and 166 skeletons which were brought to light between 2000-2003 in the Byzantine Era Churches of Sts Constantine and Helena from the Middle Ages at Niğde Aktaş village. By looking at the types of graves, grave goods and age groups, many variables were compared. The study tried to identify the social status of the Andaval society and also tried to show whether there are any differences in the society or not. Inside and around the church, 7 different types of graves were found and defined. The most preferred and most common types of grave are Cut-Stone Sanduka, Rubble-Stone Sanduka and Composite Graves. A relationship between the types of graves and places of graves was observed; however, it could not be put forward statistically. The age, sex and diseases of the population were identified and, it was found that the sample is represented by infants, children and adolescents with a high percent of 62. It was found out that age groups were buried in different places of the church. So, the 67 percent of infants, children and adolescents were buried in places out of the church. Grave goods were categorized according to the types of graves and age groups, it was set forth that only 33% had grave goods and they are found mostly in Composite Graves. In terms of grave types and remains of skeletons buried in Church of Sts. Constantine and Helena, no significant difference to help identify the social status was found. As a conclusion, the fact that the Church is on the Holy Pilgrimage Path explains deaths of many infants and children who become more vulnerable as a result of the tough journey conditions and epidemic diseases.

Anahtar Kelimeler

Byzantine, Konstantine and Helena Church, Bioarchaeology, Social Status, Grave Goods

Kaynakça

• Kaynakça
• Acara, M. (1998) “Bizans Ortodoks Kilisesinde Liturji ve Liturjik Eserler”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 15(1):183-201, Ankara.
• Angel, J.L. (1971) "Early Neolithic Skeleton from Çatal Höyük: Demography and Pathology”, Anatolian Studies.
• Buikstra, J. ve Ubelaker D. (1994) Standarts for Data Collections From Human Skeletal Remains, Fayetteville, Achaeological Survey, Akansas.
• Büyükkarakaya, A.M, Erdal, Y.S ve M. Özbek (2009) “Tepecik/Çiftlik İnsanlarının Antropolojik Açıdan Değerlendirilmesi”, 24. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, ss:119-138, T.C. Kültür Bakanlığı, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Çetinkaya, H. (2011) “Roma ve Bizans İmparatorluklarında Ölüm Algısı ve Mezar Türleri”, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3:18-39, İstanbul.
• Çevik, N. (2000) Urartu Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Basımevi, VI Dizi- Sayı 58, Ankara.
• Demirci, K. (1993) “Cenaze”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 7:153, İstanbul.
• Doğanay, O. (2010) “İsauria Bölgesi Ölü Gömme Adetlerine Genel Bir Bakış”, Arkeoloji ve Sanat 133:39-57.
• Donald, M.N. (2003) Bizans’ın Son Yüzyılları (1261-1453), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• https://tr.instela.com/roliker--784877, (Erişim 31 Ekim 2018).
• İşcan, M.Y. ve S.R. Loth (1989) Reconstruction of Life from the Skeleton, Y.İşcan ve K.A.R. Kennedy (Eds.). Alan R.Liss, Inc., 23-46 New York.
• Karakoç, K. (2018) Osmanlı-Bizans Kroniklerinde Düğün ve Ölüm, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
• Kavrakoğlu, F. (2015) blog.kavrakoglu.com/tag/bizansta-olum (Erişim: 19 Ekim 2018)
• Krogman, W. ve M. İşcan (1986) “The Human Skeletal in Forensic Medicine”, (2. Baskı). Springfield C. C. Thomas.
• Kurt, M. (2011) “Karaman-Binbir Kilise Mezarları”, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Sosyal ve Ekonomi̇k Araştırmalar Dergi̇si 13 (21):125-131, Karaman.
• Lévy-Bruhl, L. (2006) İlkel İnsanda Ruh Anlayışı, (O. Adanır. Çev.). Doğu Batı Yayınları. Ankara.
• Lovejoy, C., Meindl, R., Pryzbeck, T. ve R. Mensforth (1985) Chronogical Metamorphosis of the Auricular Surface of the Ilium: A new Method for the Determination of Adult Skeletal Age at Death”, American Journal of Physical Anhtropology 68:15-28.
• Ötüken, Y. (1987) “Niğde’nin Eski Andaval Köyündeki Helena Konstantinos Kilisesinin Freskoları”, Remzi Oğuz Arık Armağanı, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayını, 125-145.
• Özbek, M. (1993) “Aşıklı Höyük Neolitik Çağ İnsanaları”, VIII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, ss:201-212. Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Özbek, M. (1990) “Son Buluntular Işığında Çayönü Neolitik Çağ İnsanları”, V. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, ss:161-172. T.C. Kültür Bakanlığı, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Özbek, M. (1986) “Değirmentepe Eski İnsan Topluluklarının Demografik ve Antropolojik Açıdan Analizi”, I. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, ss:107-130. Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Özkan, E. (1988), “Bizans’ta Sosyal Yaşam”, İlgi Dergisi 22(55):20-24, Mimar Sinan 400. Anma Yılı, İstanbul.
• Özterzi, S. (2011), Anadolu’da Neolitik ve Kalkolitik Dönemdeki Mezar Tiplerini ve Ölü Gömme Geleneklerinin Sosyokültürel Açıdan Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Antropoloji (Paleoantropoloji) Anabilim Dalı, Ankara.
• Pearson, M.P. (1999) The Archaeology of Death and Bruial, A&M Universty Press, Texas.
• Pekak, M.S. (1998) “Niğde-Andaval (Aktaş)’daki Konstantin-Helena Kilisesi”, VII. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri (II. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı-Araştırmaları Sempozyumu, 30 Nisan-02 Mayıs 1998). Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırma Merkezi.
• Rice, T.T. (2002) Bizans’ta Günlük Yaşam, Özne Yayınları, Ankara.
• Robb, J., Biggazi, R., Lazzarini, L., Scarsini, C. ve F. Sonego (2001) “Social “Status” and Biological “Status”: A Comparsion of Grave Goods and Skeletal Indicators From Pontecagnano”, American Journal of Physical Anthropology 115: 213-222.
• Seeher, J. (1993) "Tod und Bestattung in Der Vorgeschicte, Tarih Öncesi Çağlarda Ölüm ve Gömü" , (S. Gülçuri Çev.). Arkeoloji ve Sanat Dergisi 59, İstanbul.
• Sevim, A., Pehlevan, C. ve I. Günay (2006) “Arkeolojide Paleoantropoloji” Hayat Erkanal’a Armağan, Kültürlerin Yansıması, Homer Kitapevi ve Yayıncılık, İstanbul.
• Strygowski, J. (1903) Kleinasien ein Neuland der Kunstgeschichte, Leipzig.
• Ubelaker, D.H. (1978) Human Skeletal Remains: Excavations, Analysis, Interpretation, Aldine Publishing Company, Workshop of European Anthropologist, Chicago.
• Uhri, A. (2014) Anadolu’da Ölümün Tarihöncesi, Bir Geleneğin Oluşum Süreçleri (2. Baskı), Ege Yayınları, İstanbul.
• Uysal, G. (2015) “Konstantin-Helena Kilisesi (Andaval) Paleodemografik Analizi ve Kemik Tüberkülozu”, VI. Ulusal Biyolojik Antropoloji Sempozyumu 26-28 Ekim.
• Workshop Of European Anthropologist (1980) “Recommendations for Age and Sex Diagnoses of Skeletons”, Journal of Human Evolution 9 517-549.