The Life and Anthropology of a Woman Anthropologist: Siberia and the Turks of Maria A. Czaplicka

Yıl 2017, Sayı: 34, 83 - 106, 30.12.2017

Z. Nilüfer Nahya

https://doi.org/10.1501/antro_0000000348

Öz

Marya Antonina Czaplicka, who was born in 1884 in Warsaw, arrived in Britain in 1910 and studied with Charles C. Seligman in London School of Economics and Political Science. Unlike the other Polish anthropologist Bronislaw Malinowski, who studied also with Seligman, Czaplicka continued her studies with another well- known anthropologist Robert R. Marret in 1914-15. With the advantage of speaking Russian, Polish and English fluently, she organized a fieldwork in Siberia. She left many books and articles concerning the social structure of the region. Maria Czaplicka committed suicide and ended her life in Bristol in 1921. This paper both tracks the life and studies of Maria Czaplicka and examines her contribution and conceptual influence to social anthropology, Shamanism and Turkology. Czaplicka introduced the world of Siberia taken place mostly in the scope of Russia to English literature. She interpreted linguistic studies and historical developments besides political movements like Pan-Turkism and Pan-Turanism in a holistic view in terms of Turkology. But her most important conceptual influence was about Shamanism. Although some of her arguments are contradictive today, she brought some concepts such as arctic hysteria and transvestism on the Western shamanism studies

Anahtar Kelimeler

Maria Czaplicka, Siberia, Shamanism, arctic hysteria, PanTuranism.

Bir Kadın Antropoloğun Hayatı ve Antropolojisi: Maria A. Czaplicka’nın Sibirya’sı ve Türkler

Öz

1884 yılında Varşova’da doğan Marya Antonina Czaplicka, 1910 yılında İngiltere’ye gelir ve burada C. Charles Seligman ile London School of Economics and Political Science’ta çalışır. Seligman’ın yol gösterdiği bir diğer Polonyalı antropolog Bronislaw Malinowski’den farklı olarak, Czaplicka 1914-15 yılları arasında çalışmalarına dönemin tanınmış antropologlarından Robert R. Marret ile devam eder. Çok iyi derecede Lehçe, İngilizce ve Rusça biliyor olmasının da avantajıyla Sibirya’da bir alan araştırması organize eder. Birçok kitap ve makale kaleme alarak bölgenin toplumsal yapısına dair bilgiler aktarır. Maria Czaplicka, 1921 yılında Bristol şehrinde aniden intihar ederek hayatına son verir. Bu çalışma ise hem Maria Czaplicka’nın hayatının ve çalışmalarının izini sürmekte hem de onun sosyal antropoloji, Şamanizm ve Türkoloji’ye yaptığı katkıyı ve kavramsal etkisini incelemektedir. Czaplicka, İngilizce literatüre, Rusya’nın kapsamında kalan Sibirya dünyasını kazandırmıştır. Ayrıca Türkoloji açısından gerek dil çalışmalarını gerek tarihsel gelişmeleri gerekse de Pantürkçülük ve Panturanizm gibi siyasi hareketleri bütünsel bir bakış açısıyla aktarır. Ancak onun en önemli kavramsal etkisi Şamanizm üzerinedir. Kimi görüşleri bugün tartışmalıysa da kutup histerisi, transvestizim gibi kavramların Batı’nın Şamanizm çalışmalarında bilinmesine ve gelişmesine yol açmıştır

Anahtar Kelimeler

Maria Czaplicka, Sibirya, Şamanizm, kutup histerisi, Panturanizm

Kaynakça

• Akçura, Y. (1976). Üç Tarz-ı Siyaset, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara: TTK Basımevi
• Anderson, D. G. (2005). “The Collected Works of M. A. Czaplicka by David Collins, M.A. Czaplicka”, The Slavonic and East European Review 4(83):766- 767.
• Aydın, E. (2010). “Yenisey Yazıtlarıyla İlgili Genel Sorunlar Üzerine Notlar”, Orhon Yazıtlarının Bulunuşundan 120 Yıl Sonra Türklük Bilimi ve 21. Yüzyıl: III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 1. Cilt. Ümit Çelik Şavk (Ed.). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Basımevi. 89-95.
• Ayvazoğlu, B. (2002). “Tanrıdağ’dan Hira Dağı’na Uzun İnce Yollar”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Milliyetçilik, T. Bora ve M. Gültekin (Eds.), İstanbul: İletişim Yayınları, 541-578.
• Buczynska-Garewicz, H. (1985). “The Flying University in Poland, 1978-1980”, Harvard Educational Review 1(55): 20-34.
• Chadwick, N. K. (1936). “Shamanism Among the Tatars of Central Asia”, The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland 66: 75-112.
• Chapman, W. R. (1998). “Arranging Ethnology: A.H.L.F. Pitt Rivers and the Typological Tradition”, Objects and Others:Essays on Museums and Material Culture, George W. Stocking, Jr. (Ed.),Wisconsin: The University of Wisconsin Press, 15-48.
• Collins, D. N. (1996). “British Interest and Interests in Siberia 1900–1922” Revolutionary Russia 2(9): 206-233.
• Collins, D. ve Urry, J. (1997). “'A Flame Too Intense for Mortal Body to Support'”, Anthropology Today 6(13): 18-20.
• Czaplicka, M. A. (1911). Olek Niedziela, Warszawa: Sadowski.
• Czaplicka, M. A. (1914). Aboriginal Siberia: A Study in Social Anthropology, Oxford: Clarendon Press.
• Czaplicka, M. A. (1916). My Siberian Year, London: Mills and Boon.
• Czaplicka, M. A. (1919). The Turks of Central Asia in History and at the Present Day. An Ethnological Inquiry into the Pan-Turanian Problem, and Bibliographical Material Relating to the Early Turks and the Present Turks of Central Asia, Oxford: Clarendon Press.
• Czaplicka, M. A. (1921a). “Turks”, Encyclopedia of Religion and Ethics, James Hastings (Ed.) Edinburg: T&T Clark, 476-483.
• Czaplicka, M. A. (1921b). “History and Ethnology in Central Asia” MAN 21: 19-24.
• Davies, N. (2005). God's Playground A History of Poland: Volume II: 1795 to the Present, Oxford:Oxford University Press.
• Dick, L. (1995). “Pibloktoq (Arctic Hysteria): A Construction of European – Inuit Relations?”, Arctic Anthropology 32(2): 1-42.
• Diebtisch Peary, J. (1894). My Arctic Jorunal: A Year among Ice-Fields and Eskimos, London: Longman, Greens, and Co.
• Eliade, M. (1964). Shamanism: Archaic Techniques of Ecstasy, London: Routledge.
• Eliade, M. (1999). Şamanizm: İlkel Esrime Teknikleri, (İsmet Birkan, Çev). Ankara: İmge.
• Eren, H. (1998). Türklük Bilimi Sözlüğü: I. Yabancı Türkologlar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Freed, S. A., Freed, R. S. ve Williamson, L. (1988). “Capitalist Philanthropy and Russian Revolutionaries: The Jesup North Pacific Expedition (1897-1902)”, American Anthropologist 90(1): 7-24.
• Georgeon, F. (2006). Osmanlı-Türk Modernleşmesi 1900-1930: Seçilmiş Makaleler, (Ali Berktay, Çev). İstanbul:YKY.
• Gökalp, Z. (1976). Türkçülüğün Esasları, Mehmet Kaplan (Haz.), Kültür Bakanlığı Ziya Gökalp Yayınları. Devlet Kitapları, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• Graburn, N. H. H. (1998). “Constructing Cultures Then and Now: A Centenary Conference Celebrating Franz Boas and The Jesup North Pacific Expedition, 1897-1997.” American Anthropologist 4(100): 1009-13.
• Grayson, G. W. (1921). “Anthropological Notes”, American Anthropologist 2(23): 250-256.
• Hollimon, S. E. (2001). “The Gendered Peopling of North America: Addressing the Antiquity of Systems of Multiple Genders”, The Archaeology of Shamanism, Neil Price (Ed.), 123-134.
• Hoppál, M. (2014). Avrasya’da Şamanlar, (B. Bayram ve H. Şevket Çağatay Çapraz., Çev), 2. Baskı, İstanbul: YKY.
• Jasiewicz, Z. ve Slattery, D. (1995). “Ethnography and Anthropology: The Case of Polish Ethnology”, Fieldwork and Footnotes: Studies in the History of European Anthropology, Han F.Vermeulen ve Arturo Alvarez Roldán (Eds.), NY: Routledge, 184-201.
• Kanlıdere, A. (2005). “Mirza Kasım Bey”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, Cilt 30. 162-164.
• Kubica, G. (2007). “A Good Lady, Androgynous Angel, and Intrepid Woman: Maria Czaplicka in Feminist Profile”, Identity and Networks: Fashioning Gender and Ethnicity Across Cultures, D. F. Bryceson, J. Okely, J. Webber (Eds.), NY: Berghan Books. 146-163.
• Kubica, G. (2015). “Maria Czaplicka and Her Siberian Expedition, 1914-1915: A Centenary Tribute”, Arctic Anthropology 1(52): 1-22.
• Landau, J. M. (1996). Tekinalp: Bir Türk Yurtseveri (1883-1961), İstanbul:İletişim Yayınları.
• Landau, J. M. (1999). Pantürkizm, (Mesut Akın, Çev), İstanbul:Sarmal Yayınları.
• Leslie, R. F. (Ed.). (1980) The History of Poland since 1863, Cambridge: Cambridge University Press.
• Lyons, A. P. (2011) “Bronislaw Malinowski (1884-1942)”, Fifty Key Anthropologists, R. Gordon, A. P. Lyons, H. D. Lyons (Eds.), London: Routledge, 141-146.
• Malinowski, B. (1967). A Diary in the Strict Sense of the Term. Routledge and Kegan Paul.
• Marrett, R. R. (1921). “Marie, A. de Czaplicka: died 27 May 1921”, MAN 21: 105- 106.
• Ortaylı, İ. (2004). Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu, İstanbul: Alkım.
• Peary, R. E. (1907). Nearest the Pole: A Narrative of the Polar Expedition of the Peary Arctic Club in the S. S. Roosevelt, 1905-1906, NY:Doubleday.
• Perrin, M. (2003). Şamanizm, 2. Baskı, İstanbul:İletişim Yayınları.
• Ramsay, W. M. (1917). The Intermixture of Races in Asia Minor: Some of its Causes and Effects, London: British Academy.
• Rivière, P. (2009). “The Formative Years: The Committee for Anthropology 1905- 1938”, A History of Oxford Anthropology, Peter Rivière (Ed.), NY: Berghahn Books, 43-61.
• Schweitzer, P. P. (2001). Siberia and Anthropology: National Traditions and Transnational Moments in the History of Research, Habilitationsschrift. Eingereicht an der Human und Sozialwissenschaftlichen Fakultät der Universität Wien.
• Siegel, J. (2006) Endgame: Britain, Russia nd the Final Struggle for Central Asia, London: I. B. Tauris Publishers.
• Stocking, G. W. Jr. (1995). After Tylor: British Social Anthropology 1888-1951, Wisconsin: The University of Wisconsin Press.
• Togan, I. (1998). Flexibility and Limitations in Steppe Formations: The Kerait Khanate and Chinggis Khan, Ottoman Empire and Its Heritage, Leiden:Brill.
• Toprak, Z. (1987). “Türk Bilgi Derneği (1914) ve Bilgi Mecmuası”, Osmanlı İlmi ve Mesleki Cemiyetleri, E. İhsanoğlu (Ed.), İstanbul; Edebiyat Fakültesi Basımevi, s. 247-254.
• Wayne, H. (1985). “Bronislaw Malinowski: The Influence of Various Women on His Life and Works” American Ethnologist 3(12): 529-540.
• Znamenski, A. A. (2007). The Beauty of The Primitive : Shamanism and The Western Imagination, Oxford: Oxford University Press.