Minnetpınarı iskeletlerinin paleopatolojik açıdan analizi

Yıl 2010, Sayı: 23, 95 - 126, 01.04.2010

Serpil Özdemir Ayla Erol Sevim

Öz

Paleopatoloji, geçmiş dönemlerde yaşamış insanlara ait kemikler üzerinde iz bırakan hastalıkları, makroskobik ve radyolojik açıdan değerlendirerek, bunların tarihsel süreç içerisindeki değişimini inceleyen bir disiplindir. Bu bağlamda Minnetpınarı iskeletlerinde iz bırakan hastalıklar bu çalışmada ele alınmış olup, yapılacak değerlendirmelerden elde edilecek bulgular çağdaşı ve diğer Anadolu toplumlarıyla karşılaştırılarak paleopatolojik bir değerlendirme yapılmıştır. Çalışmanın materyalini Minnetpınarı kazısından ele geçen 86 bireye ait insan kemikleri oluşturmuştur. İskeletler üzerinde yapılan değerlendirmelerle Ortaçağ’da yaşamış olan Minnetpınarı insanlarının ne tür hastalıklara maruz kaldıkları ve hastalıkların populasyon içerisindeki dağılımı belirlenmiştir. İskeletler üzerindeki hastalık izleri incelenirken makroskobik ve radyolojik yöntemlerden yararlanılmıştır. Çoğunluğunu erkek bireylerin oluşturduğu Minnetpınarı insanlarının kemiklerinde yapılan değerlendirme sonucunda belirlenen patolojik lezyonlar; travma, doğuştan bir anomali olan spina bifida, aneminin yansımaları olan porotic hyperostosis ve cribra orbitalia, omurlardaki dejeneratif eklem hastalıklarının yansımaları olan osteofit ve schmorl nodülleri, nonspesifik enfeksiyonlar, periostitis ve osteomyelitis olmak üzere üç enfeksiyon türü ve osteoartrit şeklinde sıralanabilir. Elde edilen bilgiler doğrultusunda heterojen bir toplum olduğu anlaşılan Minnetpınarı insanları, şiddet olayları ile fazla karşı karşıya kalmamış, sosyoekonomik koşulları çok iyi olmayan ve genellikle hayvancılıkla uğraşan bir toplum şeklinde değerlendirilebilir

Anahtar Kelimeler

Minnetpınarı, ortaçağ, paleopatoloji, lezyon

The Analysis of Minnetpınarı Skeletons about Paleopathology

Öz

The paleopathology is a discipline that studies of macroscopic and microscopic have done in the skeletons. The aim of this study is to determine paleopathologic lesions which impressed to bone which is found in people of the medieval, who lived in Minnetpınarı; how common these lesions were among the population; how much they affected the health of the society and to compare this population with the other old Anatolia communities. The 86 individuals which were unearthed from the excavations between 2003-2004 were investigated in terms of paleopathology. The studies of macroscopic and radiologic have been done in the skeletons Minnetpınarı and the percentage and dispersion pattern of existent paleopathologic lesions have been calculated in the population. Those paleopathology lesions that were established in the population of Minnetpınarı that consist of males usually : trauma, an instinctive anomaly that spina bifida, anemia of constinuations porotic hyperostosis and cribra orbitalia, in the vertebrae of dejenetaive articulation disease of constinuations osteofit and schmorl noduls; three types of infections that osteomyelit, periostitis and non-specific infections; osteoarthritis finally. Consequently, the people composing the community of Minnetpınarı were relatively introverted and heterogeneous, lived under low saocieconomic conditions, occupied ranch and seldom experienced violence

Anahtar Kelimeler

Minnetpınarı, medieval, paleopathology, lesion

Kaynakça

• Açıkkol, A.; Yılmaz, H.; Baykara, İ.; Şahin, S. (2004) “Kütahya Ağızören Hitit iskeletlerinin Paleoantropolojik analizi ve Tunç Çağı Anadolu halkları arasındaki yeri”, Antropoloji 17, 1-26.
• Angel J. L. (1966) “Porotic Hyperostosis, Anemias, Malarias and Marsh in the Prehistoric Eastern Mediterranean”, Science (12 August) Vol.153.
• Angel, J. L. (1971) "Early Neolithic skeletons from Çatal Höyük demography and Pathology." Anatolian Studies 21: 77–98.
• Angel, J. L. ve Bisel, S. C. (1986) “Health and stress in an early Bronze Age population”, In Ancient Aspect of Change and Cultural Development, University of Wisconsin Press, 12-30.
• Aufderheide, A. C. and Rodriguez-Martin, C. (1998) The Cambridge Encyclopedia of Human Paleopathology, Cambridge University.
• Aydın H. (2004) Klostermarienberg (Avusturya) İskelet Topluluğunda Omurgada Eklem Hastalıkları, Basılmamış Doktora Tezi, H.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Bass, W. M. (1987) “Human Osteology: A laboratory and field manual”, Special Publication No:2, Colombia: Missouri Archaeological Society.
• Brothwell, D. R. (1981) Digging up Bones, London: Oxford University Press.
• Buikstra, J. E. ve Ubelaker, D. H. (1994) Standards: For Data Collection From Human Skeletal Remains, Arkansas Archeological Survey Research Series, No:44.
• Duyar İ. (2006) Adramytteion (Örentepe) İskeletleri, Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü XXII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 71-82.
• Erdal Ö. D. (2004) Eklem Hastalıklarının Yaşam Biçimiyle İlişkisi: Eski Anadolu Toplulukları Örneği, Basılmamış Doktora Tezi, H.Ü, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Erdal Y. S. (2002) “Bakla Tepe geç Tunç Çağı mezarlarından gün ışığına çıkarılan yanmış insan iskelet kalıntılarının antropolojik analizi”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 19(2): 115–130.
• Erdal Y. S. (2003a) Şaşal/İzmir İskelet Topluluğunun Paleopatolojik ve Demografik Analizi, 18. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 1–14.
• Erdal Y. S. (2003) Büyüksaray-Eski Cezaevi Çevresi Kazılarında Gün Işığına Çıkarılan İnsan İskelet Kalıntılarının Antropolojik Analizi, 18. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 15–30.
• Erdal Y. S. (2004) “Kovuklukaya (Boyabat, Sinop) insanlarının sağlık yapısı ve yaşam biçimleriyle ilişkisi”, Anadolu Araştırmaları 17(2): 169-196.
• Goodman, A. H.; Martin, D. L; Armelagos, G. L.; Clark, G. (1984) Indicate of Stres from Bone and Teeth, Paleopathology the Origins of Agriculture, USA: Academic Press.
• Güleç, E. (1985) Klazomenai İskeletlerinin Antropolojik ve Demografik İncelenmesi, Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, I. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 131-137.
• Güleç, E. (1986) Van-Dilkaya İskeletlerinin Paleoantropolojik İncelenmesi, Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, IV. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 369-380.
• Güleç, E. (1989) "Panaztepe iskeletlerinin Paleodemografik ve Paleopatolojik incelenmesi", Kültür Bakanlığı Türk Arkeoloji Dergisi (28): 73-95.
• Güleç, E.; Sevim A.; Özer İ.; Sağır M. (1998) Klazomenai'de Yaşamış İnsanların Sağlık Sorunları", TC. Kültür Bakanlığı, XIII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 133–159.
• Günay, I. (2005) Mersin – Kelenderis (19.yy) Toplumunun Sağlık Sorunları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gözlük, P.; Yılmaz H.; Yiğit A.; Açıkkol A.; Sevim A. (2002) Hakkari Erken Demir Çağı İskeletlerinin Paleoantropolojik Açıdan Değerlendirilmesi, 18. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 31-40, 27-31.
• Gözlük, P.; Durgunlu Ö.; Özdemir S.; Taşlıalan M.; Sevim A. (2005) Symrna Agorası İskeletlerinin Paleoantropolojik Analizi, 21. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 125-140.
• Gözlük Kırmızıoğlu P.; Sevim, A.; Yiğit A.; Özdemir S.; Durgunlu Ö. (2006) Erzurum/Güllüdere
• İskeletlerinin Paleoantropolojik Açıdan
• Değerlendirilmesi”, 22. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 141-160 (Çanakkale,
• Kültür Ve Turizm Bakanlığı, Ankara: Dösimm Basımevi, 2007).
• Kumar, V.; Cotran, R. S.; Robbins, S. P. (2000) Temel Patoloji, Çev. Edt. U. Çevikbaş, İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.
• Hussien, F. H.; Sarry El-Dın, A. M.; El Samie Kandeel, W. A; El Bana, R. A. E-S. (2008) “Spinal pathological findings in ancient Egyptians of the Greco-Roman period living in Bahriyah Oasis”, International Journal of Osteoarchaeology, January 2008.
• Olivier, G. (1969) Practical Anthropology, Illionis: Charles C. Thomas Publisher.
• Ortner, D. J. ve Putschar, G. J. (1985) Identification of Pathological Conditions in Human Skeletal Remains, Washington DC: Simithsonian Institution Press.
• Ortner, D. and Aufderheide, A. C. (1988) Human Paleopathology – Current Syntheses and Future Options, A Symposium held at the International Congress of Anthropological and Ethnological Sciences, Zagreb, Yugoslavia, 24-31 July.
• Özbek, M. (1985) Değirmentepe Eski İnsan Topluluklarının Demografik ve Antropolojik Açıdan Analiz, I. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 107–130.
• Özbek, M. (1989) Son Buluntular Işığında Çayönü Neolitik İnsanları, V. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 161–172.
• Özbek, M. (1992) Aşıklı Höyük Neolitik İnsanları, VII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 145–160.
• Özbek, M. (1993) "Eski Anadolu toplumlarında sağlık sorunları", Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 10(2): 1–19.
• Özbek, M. (2007) Dünden Bugüne İnsan, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Özdemir, C. (2004) Dilkaya-Karagündüz (Orta Çağ) İskelet Populasyonlarında Doğuştan Anomalilerin İncelenmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Resnick, D. ve Niwayama, G. (1988) “Dejenerative disease of the spine”, In Resnick, D. ve G. Niwayama (eds.), Diagnosis of Bone and Joint Disorders, Philadelphia: W.B. Saunders Company.
• Roberts, C. and Manchester, K. (1995) The Archaelogy of Disease, New York: Cornell University Press.
• Rothschıld, B. M. and Martin, L. D. (1993) Paleopathology – Disease in the Fosil Record, CRC Press.
• Sağır, M.; Özer, İ.; Satar, Z.; Güleç, E. (2003) 2003 Yılı Börükçü Kazısı İskeletlerinin Paleoantropolojik İncelenmesi, TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı 20. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 167–172.
• Sevim, A. (1993) Elazığ/Tepecik Ortaçağ İskeletlerinin Paleodemografik Açıdan Değerlendirilmesi, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Sevim, A. (1998) "Eski Anadolu toplumlarında gözlenen bir paleopatolojik doku bozukluğu: Porotic Hyperostosis", Antropoloji Dergisi 13, 229–244.
• Sevim, A.; Pehlevan, C.; Açıkkol, A.; Yılmaz, H.; Güleç, E. (2002) Karagündüz Erken Demir Çağı İskeletleri, 17. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 37-49.
• Sevim, A.; Gözlük Kırmızıoğlu, P.; Yiğit, A.; Durgunlu, Ö.; Özdemir, S. (2007a) Kahramanmaraş / Minnetpınarı İskeletlerinin Paleoantropolojik Açıdan Değerlendirilmesi, 23. Arkeometri Sonuçları Toplantısı.
• Sevim, A.; Yaşar, Z. F.; Tuğ, A. (2007b) Nevşehir İli / Eskil Yer Altı Yaşam Alanı, 22. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 161-176, (Çanakkale, Kültür Ve Turizm Bakanlığı, Ankara: Dösimm Basımevi, 2007)
• Tekinalp, V. M. (2005) Minnetpınarı Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı Projesi Arkeolojik Kurtarma Kazıları Proje Dökümanları, Gazi Üniversitesi Arkeoloji Çevre Değerleri Araştırma Merkezi, Ankara.
• Tuğlacı, P. (1994) Tıp Sözlüğü, İstanbul: Abc Kitabevi.
• Uysal, G. (1995) “Oylum Höyük çocuklarının paleoantropolojik açıdan analizi”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 12(1–2): 187–206.
• White, D. T. (1991) Human Osteology, U.S.A: Academic Press.
• Yiğit, A.; Sevim, A.; Özdemir, S.; Durgunlu, Ö.; Gözlük, P. (2006) Erzurum / Tetikom Demir Çağı
• İskeletlerinin Paleoantropolojik Açıdan Değerlendirilmesi, 22. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 177-192, (Çanakkale,
• Kültür Ve Turizm Bakanlığı, Ankara: Dösimm Basımevi, 2007).