Havuzdere (Yalova) Orta Çağ toplumu bebek ve çocuk iskeletlerinde ağız ve diş sağlığı

Ece Eren Kural; İsmail Özer

doi:10.33613/antropolojidergisi.1284861

Araştırma Makalesi

Oral and dental health in infant and child skeletons from Havuzdere (Yalova) Medieval population

Yıl 2023, Sayı: 45, 81 - 95, 30.06.2023

Ece Eren Kural , İsmail Özer

https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.1284861

Bu makale için 31 Aralık 2023 tarihinde bir düzeltme yayımlandı. https://dergipark.org.tr/tr/pub/antropolojidergisi/issue/80590/1412736

Öz

The study of dental and jaw diseases in non-adults in skeletal populations provides important information about the health and diet of infants and children. In this study, dental pathologies were examined in order to understand the oral and dental health, nutrition, general health structure and lifestyle of infants and children from Havuzdere medieval population. A total of 2143 teeth (706 deciduous and 1437 permanent teeth) of 105 individuals (89 children and 16 infants) belonging to infants and children of Havuzdere population were examined in the study. As a result of the dental and jaw pathology analysis, 9.6% dental caries, 40.3%, tooth wear, 12% dental calculus, 30.3% hypoplasia, 3% alveolar bone loss, 0.2% abscess and 0.1% antemortem tooth loss were recorded in infants and children. The results of the study showed that infants and children in Havuzdere population were weaned at an early age, generally consumed carbohydrate-based nutrition and were exposed to environmental and physiological stress during their developmental periods.

Anahtar Kelimeler

Havuzdere, Medieval period, dental and jaw diseases, dietary habits

Kaynakça

Akbaş, N. (2021). Müslümantepe Ortaçağ iskeletlerinin ağız ve diş sağlığı [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Angel, J. L., ve Bisel, S. C. (1986). Health and stress in an Early Bronze Age population. B. H. Fowler, ve W. G. Moon (Ed.) içinde, Ancient Anatolia: Aspects of change and cultural development (s. 12-30). The University of Wisconsin Press.
Bouville, C., Constandse-Westermann, T. S., ve Newell, R. R., (1983). Les restes humains mésolithiques de l’abri Corneillie, Istres (Bouches-du Rhône). Bulletins et Mémoires de la Société d’Anthropologie de Paris, XIII° Série, 10(1), 89-110. https://doi.org/10.3406/bmsap.1983.3886
Brothwell, D. R. (1981). Digging up bones. Oxford University Press.
Caselitz, P. (1998). Caries — Ancient plaque of humankind. K. W. Alt, F. W. Rösing, ve M. Teschler-Nicola (Ed.) içinde, Dental anthropology: Fundamentals, limits, and prospects (s. 203-226). Springer-Verlag. https://doi.org/10.1007/978-3-7091-7496-8_12
Clarke, N. G., Carey, S. E., Srikandi, W., Hirsch, R. S., ve Leppard, P. I. (1986). Periodontal disease in ancient populations. American Journal of Physical Anthropology, 71(2), 173-183. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330710205
Cook, D. C., ve Buikstra, J. E. (1979). Health and differential survival in prehistoric populations: Prenatal dental defects. American Journal of Physical Anthropology, 51(4), 649-664. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330510415
Deter, C. A. (2009). Gradients of occlusal wear in hunter-gatherers and agriculturalists. American Journal of Physical Anthropology, 138(3), 247–254. https://doi.org/10.1002/ajpa.20922
Erkman, C. (2008). Van Dilkaya Erken Demir ve Orta Çağ toplumunda ağız ve diş sağlığı [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Eroğlu, S. (1998). Sardis Roma-Bizans Toplumlarında diş hastalıkları ve ağız sağlığı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Federation Dentaire International. (1982). An epidemiological ındex of developmental defects of dental enamel (DDE Index). International Dental Journal, 32(2), 159-167.
Goodman, A. H., Martin, D. L., ve Armelagos, G. J. (1984). Indications of stress from bone and teeth. M. N. Cohen, ve G. J. Armelagos (Ed.) içinde, Paleopathology at the origins of agriculture (s. 13-49). Academic Press.
Goodman, A. H., ve Armelagos, G. J. (1985). Factors affecting the distribution of enamel hypoplasias within the human permanent dentition. American Journal of Physical Anthropology, 68(4), 479–493. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330680404
Goodman, A. H., ve Rose, J. C. (1990). Assessment of systemic physiological perturbations from dental enamel hypoplasias and associated histological structures. Yearbook of Physical Anthropology, 33(11), 59-110. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330330506
Goodman, A., ve Martin, D. L. (2002). Reconstructing health profiles from skeletal remains. R. Steckel, ve J. Rose (Ed.) içinde, The backbone of history: Health and nutrition in the western hemisphere (s. 11-60). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511549953.003
Gözlük, P. (2004). Van-Karagündüz populasyonunun dişlerinin ve çenelerinin paleopatolojik açıdan incelenmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Gözlük Kırmızıoğlu, P., Yaşar, Z. F., Yiğit, A., Alpaslan, F. S., Erol, A. S., ve Kesikçiler, B. (2010). Trabzon Kızlar Manastırı iskeletlerinde ağız ve diş sağlığı. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 25, 127-150. https://dar.vin/arkeo25
Halcrow, S. E., Harris, N. J., Tayles, N., Ikehara-Quebral, R. ve Pietrusewsky, M. (2013). From the mouths of babes: Dental caries in ınfants and children and the ıntensification of agriculture in mainland Southeast Asia. American Journal of Physical Anthropology, 150(3), 409-420. https://doi.org/10.1002/ajpa.22215
Hillson, S. (1996). Dental anthropology. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9781139170697
Hillson, S. (2001). Recording dental caries in archaeological human remains. International Journal of Osteoarchaeology, 11(4), 249-289. https://doi.org/10.1002/oa.538
Hillson, S. (2005). Teeth. Cambridge University Press.
Hillson, S. (2008a). The current state of decay. G. C. Nelson, ve J. D. Irish (Ed.) içinde, Technique and application in dental anthropology (s. 111-135).Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511542442.006
Hillson, S. (2008b). Dental pathology. M. A. Katzenberg, ve S. R. Saunders (Ed.) içinde, Biological anthropology of the human skeleton (2nd ed.) (s. 301-340). John Wiley & Sons, Inc.
Keenleyside, A. (2008). Dental pathology and diet at Apollonia, a Greek Colony on the Black Sea. International Journal of Osteoarchaeology, 18(3), 262-279. https://doi.org/10.1002/oa.934
Koruyucu, M. M. (2019). Anadolu Erken Tunç Çağı topluluklarında ağız ve diş sağlığı [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. http://hdl.handle.net/11655/6143
Lanfranco, L. P., ve Eggers, S. (2010). The usefulness of caries frequency, depth, and location in determining cariogenicity and past subsistence: A test on early and later agriculturalists from the Peruvian coast. American Journal of Physical Anthropology, 143(1), 75-91. https://doi.org/10.1002/ajpa.21296
Larsen, C. S. (1987). Bioarchaeological interpretations of subsistence economy and behavior from human skeletal remains. Advances in Archaeological Method and Theory, 10, 339-445. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-003110-8.50009-8
Larsen, C. S. (1995). Biological changes in human populations with agriculture. Annual Review of Anthropology, 24, 185–213. https://doi.org/10.1146/annurev.an.24.100195.001153
Larsen, C. S. (2000). Dietary reconstruction and nutritional assessment of past peoples: The bioanthropological record. K. F. Kipple, ve K. C. Ornelas (Ed.) içinde, The Cambridge world history of food (s. 13-34). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CHOL9780521402149.004
Larsen, C. S. (2015). Bioarchaeology: Interpreting behavior from the human skeleton (2nd ed.). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9781139020398
Larsen, C. S., Shavit, R., ve Griffin, M. (1991). Dental caries evidence for dietary change: An archaeological context. M. A. Kelley, ve C.S. Larsen (Ed.) içinde, Advances in dental anthropology (s. 179-202). Wiley-Liss.
Lewis, M. E. (2007). The bioarchaeology of children: Perspectives from biological and forensic anthropology. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511542473
Lukacs, J. R. (1989). Dental paleopathology: Methods for reconstructing dietary patterns. M. Y. İşcan and K. A. R. Kennedy (Ed.) içinde. Reconstructing of life from the skeleton (s. 261-286). New York, Alan Liss.
Lukacs, J. R. (2008). Fertility and agriculture accentuate sex differences in dental caries rates. Current Anthropology, 49(5), 901-914. https://doi.org/10.1086/592111
Lukacs, J. R. (2011). Sex differences in dental caries experience: Clinical evidence, complex etiology. Clinical Oral Investigations, 15, 649-656. https://doi.org/10.1007/s00784-010-0445-3
Lukacs, J. R., ve Largaespada, L. L. (2006). Explaining sex differences in dental caries prevalence: Saliva, hormones, and “life-history” etiologies. American Journal of Human Biology, 18(4), 540–555. https://doi.org/10.1002/ajhb.20530
Mays, S. (1998). The archaeology of human bones. Routledge.
Mays, S. (2015). A study of the potential of deciduous incisor wear as an indicator of weaning using a human skeletal population. International Journal of Osteoarchaeology, 26(4), 725– 731. https://doi.org/10.1002/oa.2464
Meinl, A., Rottensteiner, G. M., Huber, C. D., Tangl, S., Watzak, G., ve Watzek, G. (2010). Caries frequency and distribution in an Early Medieval Avar Population from Austria. Oral Diseases, 16(1), 108–116. https://doi.org/10.1111/j.1601-0825.2009.01624.x
Molnar, S., ve Molnar, I. M. (1990). Dental arch shape and tooth wear variability. American Journal of Physical Anthropology, 82(3), 385–395. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330820314
Ortner, D. J. (2003). Dental disease and miscellaneous pathological conditions of jaws. Donald J. Ortner (Ed.) içinde, Identification of pathological conditions in human skeletal remains (2nd ed.) (s. 589-608). Academic Press. https://doi.org/10.1016/B978-012528628-2/50060-0
Özbek, M. (2015). Dişlerle tarih öncesine yolculuk (1. baskı). Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
Özdemir, A., Eren, E., Koca Özer, B, ve Özer, İ. (2020). Havuzdere Ortaçağ Toplumu bebek, çocuk ve adölesan iskeletlerinin paleoantropolojik açıdan değerlendirilmesi. V. Keleş (Ed.) içinde, Propontis ve çevre kültürleri (s. 629-645). Ege Yayınları.
Özer, İ., Sağır, M., Karatufan, A., ve Şahin, S. (2016). Havuzdere iskeletlerinin paleoantropolojik analizi: Burun dişi örnekleri. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 31, 85-92. https://dar.vin/arkeo31
Özer, İ., Sağır, M., Koca Özer, B., Karatufan, A., ve Şahin, S. (2016). Havuzdere Orta Çağ iskeletlerinin paleoantropolojik analizi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 47-57. https://doi.org/10.1501/sbeder_0000000123
Rohnbogner, A., ve Lewis, M. (2016). Dental caries as a measure of diet, health, and difference in non-adults from urban and rural roman Britain. Dental Anthropology, 29(1), 16–31. https://doi.org/10.26575/daj.v29i1.32
Sağır, M., Özer, İ., ve Şahin, S. (2017). Havuzdere iskeletlerinin paleopatolojik analizi. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 35(2), 127-142. https://dar.vin/aras35-2
Sakashita, R., Inoue, M., Inoue, N., Pan, Q., ve Zhu, H. (1997). Dental disease in the Chinese Yin-Shang period with respect to relationships between citizens and slaves. American Journal of Physical Anthropology, 103(3), 401-408. https://doi.org/10.1002/(SICI)1096-8644(199707)103:3<401::AID-AJPA9>3.0.CO;2-S
Sarı, İ. (2014). Oylum Höyük Erken Tunç Çağı toplumunda ağız ve diş sağlığı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas. https://acikbilim.yok.gov.tr/handle/20.500.12812/609058
Sarı, İ. (2020). Kayalıpınar iskelet populasyonunun çene ve diş patolojileri [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. http://hdl.handle.net/20.500.12575/71284
Skinner, M. (1997). Dental wear in immature Late Pleistocene European Hominines. Journal of Archaeological Science, 24(8), 677–700. https://doi.org/10.1006/jasc.1996.0151
Šlaus, M., Bedić, Ž., Šikanjić, P. R., Vodanović, M., ve Kunić, A. D. (2010). Dental health at the transition from the late antique to the early Medieval period on Croatia’s eastern Adriatic coast. International Journal of Osteoarchaeology, 21(5), 577-590. https://doi.org/10.1002/oa.1163
Sönmez Sözer, Ç. (2016). Milas Belentepe Doğu Roma-Bizans insanlarında ağız ve diş sağlığı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. http://hdl.handle.net/20.500.12575/83834
Stránská, P., Velemínskŷ, P., ve Poláćek, L. (2015). The prevalence and distribution of dental caries in four Early Medieval non-adult populations of different socioeconomic status from Central Europe. Archives of Oral Biology, 60(1), 62–76. https://doi.org/10.1016/j.archoralbio.2014.08.002
Strohm, T. F., ve Alt, K. W. (1998). Periodontal disease-etiology, classification and diagnosis. K. W. Alt, F. W. Rösing, ve M. Teschler-Nicola (Ed.) içinde, Dental anthropology: Fundamentals, limits, and prospects (s.227-246). Springer-Verlag. https://doi.org/10.1007/978-3-7091-7496-8_13
Şarbak, A. (2014). Dara Antik Kenti (Mardin) Geç Roma iskelet toplumu dişlerinin morfometrik analizi ve diş sağlığı [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. http://hdl.handle.net/20.500.12575/82451
Şarbak, A. (2017). Dara Geç Roma Dönemi Antik Kenti toplumunun ağız ve diş sağlığı üzerine bir araştırma. Eurasian Art & Humanities Journal, (7), 10-35.
Şimşek, N. (2011). Laodikeia populasyonunun diş ve çenelerinin paleopatolojik açıdan incelenmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. http://hdl.handle.net/20.500.12575/81805
Taş Kuşcu, P., ve Özer, İ. (2022). Muğla, Börükçü toplumunda bebek ve çocuk iskeletlerinin ağız ve diş sağlığı. Antropoloji, (44), 54-67. https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.1192807
Tomczyk, J., Myszka, A., Borowska-Strugińska, B., Zalewska, M., Turska-Szybka, A., ve Olczak-Kowalczyk, D. (2018). Periodontitis in the historical population of Radom (Poland) from the 11th to 19th centuries. International Journal of Osteoarchaeology, 28(4), 397–406. https://doi.org/10.1002/oa.2664
Tomczyk, J., Szostek, K., Lisowska-Gaczorek, A., Jelec, P., Trzeciecki, M., Zalewska, M., ve Olczak-Kowalczyk, D. (2021). Dental caries and breastfeeding in early childhood in the Late Medieval and modern populations from Radom, Poland. International Journal of Osteoarchaeology, 31(6), 1169– 1179. https://doi.org/10.1002/oa.3028
Vodanović, M., Peroš, K., Zukanović, A., Knežević, M., Novak, M., Slaus, M., ve Brkić, H. (2012). Periodontal diseases at the transition from the late antique to the Early Medieval period in Croatia. Archives of Oral Biology, 57(10), 1362–1376. https://doi.org/10.1016/j.archoralbio.2012.04.003
Watts, R. (2015). The long-term ımpact of developmental stress. evidence from Later Medieval and Post-Medieval Llondon (AD1117-1853). American Journal of Physical Anthropology, 158(4), 569–580. https://doi.org/10.1002/ajpa.22810
Wood, J. W., Milner, G. R., Harpending, H. C., ve Weiss, K. M. (1992). The Osteological Paradox: Problems of inferring prehistoric health from skeletal samples. Current Anthropology, 33(4), 343–370. https://doi.org/10.1086/204084
Woteki, C. E., ve Thomas, P. R. (Eds.) (1992). Eat for life: The Food and nutrition board’s guide to reducing your risk of chronic disease. National Academies Press. https://doi.org/10.17226/1365
Yaşar, Z. F. (2007). Adli dental antropoloji: (Dental antropoloji açısından Minnetpınarı ve Güllüdere toplumlarının dişlerinin karşılaştırmalı analizi) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. http://hdl.handle.net/20.500.12575/37322
Yaşar, Z. F., Yiğit, A., Gözlük Kırmızıoğlu, P., ve Sevim Erol, A. (2008). Smyrna Agorası insanlarının ağız ve diş sağlığı. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 23, 127-140. https://dar.vin/arkeo23
Yılmaz Usta, N. D. (2013). Iasos (Bizans Dönemi) toplumunda ağız ve diş sağlığı. Antropoloji, (25), 117-154. https://doi.org/10.1501/antro_0000000032

Havuzdere (Yalova) Orta Çağ toplumu bebek ve çocuk iskeletlerinde ağız ve diş sağlığı

Yıl 2023, Sayı: 45, 81 - 95, 30.06.2023

Ece Eren Kural , İsmail Özer

https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.1284861

Bu makale için 31 Aralık 2023 tarihinde bir düzeltme yayımlandı. https://dergipark.org.tr/tr/pub/antropolojidergisi/issue/80590/1412736

Öz

İskelet toplumlarında erişkin olmayan bireylerde gözlenen diş ve çene hastalıklarının değerlendirilmesi, bebek ve çocukların sağlık ve beslenme yapısı hakkında önemli bilgiler sağlamaktadır. Bu çalışmada, Havuzdere Orta Çağ toplumundaki bebek ve çocukların ağız ve diş sağlığı, beslenme yapısı, genel sağlık yapısı ve yaşam biçimlerinin anlaşılması amacıyla diş ve çene patolojileri incelenmiştir. Çalışmada Havuzdere toplumu bebek ve çocuklarına ait toplam 105 bireyin (89 çocuk ve 16 bebek) 2143 adet dişi (706 süt ve 1437 daimî diş) incelenmiştir. Diş ve çene patolojileri analizleri sonucunda, bebek ve çocuklarda diş çürüğü %9,6, diş aşınması %40,3, diş taşı %12, hipoplazi %30,3, alveol kemik kaybı %3, apse %0,2 ve antemortem diş kaybı %0,1 oranında gözlenmiştir. Çalışma kapsamında elde edilen bilgiler, Havuzdere toplumunda bebek ve çocukların erken yaşta anne sütünden kesildiğini, genellikle karbonhidrat ağırlıklı beslendiklerini ve gelişim dönemlerinde çevresel ve fizyolojik strese maruz kaldıklarını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Havuzdere, Orta Çağ, diş ve çene hastalıkları, beslenme alışkanlıkları

Kaynakça

Akbaş, N. (2021). Müslümantepe Ortaçağ iskeletlerinin ağız ve diş sağlığı [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Angel, J. L., ve Bisel, S. C. (1986). Health and stress in an Early Bronze Age population. B. H. Fowler, ve W. G. Moon (Ed.) içinde, Ancient Anatolia: Aspects of change and cultural development (s. 12-30). The University of Wisconsin Press.
Bouville, C., Constandse-Westermann, T. S., ve Newell, R. R., (1983). Les restes humains mésolithiques de l’abri Corneillie, Istres (Bouches-du Rhône). Bulletins et Mémoires de la Société d’Anthropologie de Paris, XIII° Série, 10(1), 89-110. https://doi.org/10.3406/bmsap.1983.3886
Brothwell, D. R. (1981). Digging up bones. Oxford University Press.
Caselitz, P. (1998). Caries — Ancient plaque of humankind. K. W. Alt, F. W. Rösing, ve M. Teschler-Nicola (Ed.) içinde, Dental anthropology: Fundamentals, limits, and prospects (s. 203-226). Springer-Verlag. https://doi.org/10.1007/978-3-7091-7496-8_12
Clarke, N. G., Carey, S. E., Srikandi, W., Hirsch, R. S., ve Leppard, P. I. (1986). Periodontal disease in ancient populations. American Journal of Physical Anthropology, 71(2), 173-183. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330710205
Cook, D. C., ve Buikstra, J. E. (1979). Health and differential survival in prehistoric populations: Prenatal dental defects. American Journal of Physical Anthropology, 51(4), 649-664. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330510415
Deter, C. A. (2009). Gradients of occlusal wear in hunter-gatherers and agriculturalists. American Journal of Physical Anthropology, 138(3), 247–254. https://doi.org/10.1002/ajpa.20922
Erkman, C. (2008). Van Dilkaya Erken Demir ve Orta Çağ toplumunda ağız ve diş sağlığı [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Eroğlu, S. (1998). Sardis Roma-Bizans Toplumlarında diş hastalıkları ve ağız sağlığı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Federation Dentaire International. (1982). An epidemiological ındex of developmental defects of dental enamel (DDE Index). International Dental Journal, 32(2), 159-167.
Goodman, A. H., Martin, D. L., ve Armelagos, G. J. (1984). Indications of stress from bone and teeth. M. N. Cohen, ve G. J. Armelagos (Ed.) içinde, Paleopathology at the origins of agriculture (s. 13-49). Academic Press.
Goodman, A. H., ve Armelagos, G. J. (1985). Factors affecting the distribution of enamel hypoplasias within the human permanent dentition. American Journal of Physical Anthropology, 68(4), 479–493. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330680404
Goodman, A. H., ve Rose, J. C. (1990). Assessment of systemic physiological perturbations from dental enamel hypoplasias and associated histological structures. Yearbook of Physical Anthropology, 33(11), 59-110. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330330506
Goodman, A., ve Martin, D. L. (2002). Reconstructing health profiles from skeletal remains. R. Steckel, ve J. Rose (Ed.) içinde, The backbone of history: Health and nutrition in the western hemisphere (s. 11-60). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511549953.003
Gözlük, P. (2004). Van-Karagündüz populasyonunun dişlerinin ve çenelerinin paleopatolojik açıdan incelenmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Gözlük Kırmızıoğlu, P., Yaşar, Z. F., Yiğit, A., Alpaslan, F. S., Erol, A. S., ve Kesikçiler, B. (2010). Trabzon Kızlar Manastırı iskeletlerinde ağız ve diş sağlığı. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 25, 127-150. https://dar.vin/arkeo25
Halcrow, S. E., Harris, N. J., Tayles, N., Ikehara-Quebral, R. ve Pietrusewsky, M. (2013). From the mouths of babes: Dental caries in ınfants and children and the ıntensification of agriculture in mainland Southeast Asia. American Journal of Physical Anthropology, 150(3), 409-420. https://doi.org/10.1002/ajpa.22215
Hillson, S. (1996). Dental anthropology. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9781139170697
Hillson, S. (2001). Recording dental caries in archaeological human remains. International Journal of Osteoarchaeology, 11(4), 249-289. https://doi.org/10.1002/oa.538
Hillson, S. (2005). Teeth. Cambridge University Press.
Hillson, S. (2008a). The current state of decay. G. C. Nelson, ve J. D. Irish (Ed.) içinde, Technique and application in dental anthropology (s. 111-135).Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511542442.006
Hillson, S. (2008b). Dental pathology. M. A. Katzenberg, ve S. R. Saunders (Ed.) içinde, Biological anthropology of the human skeleton (2nd ed.) (s. 301-340). John Wiley & Sons, Inc.
Keenleyside, A. (2008). Dental pathology and diet at Apollonia, a Greek Colony on the Black Sea. International Journal of Osteoarchaeology, 18(3), 262-279. https://doi.org/10.1002/oa.934
Koruyucu, M. M. (2019). Anadolu Erken Tunç Çağı topluluklarında ağız ve diş sağlığı [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. http://hdl.handle.net/11655/6143
Lanfranco, L. P., ve Eggers, S. (2010). The usefulness of caries frequency, depth, and location in determining cariogenicity and past subsistence: A test on early and later agriculturalists from the Peruvian coast. American Journal of Physical Anthropology, 143(1), 75-91. https://doi.org/10.1002/ajpa.21296
Larsen, C. S. (1987). Bioarchaeological interpretations of subsistence economy and behavior from human skeletal remains. Advances in Archaeological Method and Theory, 10, 339-445. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-003110-8.50009-8
Larsen, C. S. (1995). Biological changes in human populations with agriculture. Annual Review of Anthropology, 24, 185–213. https://doi.org/10.1146/annurev.an.24.100195.001153
Larsen, C. S. (2000). Dietary reconstruction and nutritional assessment of past peoples: The bioanthropological record. K. F. Kipple, ve K. C. Ornelas (Ed.) içinde, The Cambridge world history of food (s. 13-34). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CHOL9780521402149.004
Larsen, C. S. (2015). Bioarchaeology: Interpreting behavior from the human skeleton (2nd ed.). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9781139020398
Larsen, C. S., Shavit, R., ve Griffin, M. (1991). Dental caries evidence for dietary change: An archaeological context. M. A. Kelley, ve C.S. Larsen (Ed.) içinde, Advances in dental anthropology (s. 179-202). Wiley-Liss.
Lewis, M. E. (2007). The bioarchaeology of children: Perspectives from biological and forensic anthropology. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511542473
Lukacs, J. R. (1989). Dental paleopathology: Methods for reconstructing dietary patterns. M. Y. İşcan and K. A. R. Kennedy (Ed.) içinde. Reconstructing of life from the skeleton (s. 261-286). New York, Alan Liss.
Lukacs, J. R. (2008). Fertility and agriculture accentuate sex differences in dental caries rates. Current Anthropology, 49(5), 901-914. https://doi.org/10.1086/592111
Lukacs, J. R. (2011). Sex differences in dental caries experience: Clinical evidence, complex etiology. Clinical Oral Investigations, 15, 649-656. https://doi.org/10.1007/s00784-010-0445-3
Lukacs, J. R., ve Largaespada, L. L. (2006). Explaining sex differences in dental caries prevalence: Saliva, hormones, and “life-history” etiologies. American Journal of Human Biology, 18(4), 540–555. https://doi.org/10.1002/ajhb.20530
Mays, S. (1998). The archaeology of human bones. Routledge.
Mays, S. (2015). A study of the potential of deciduous incisor wear as an indicator of weaning using a human skeletal population. International Journal of Osteoarchaeology, 26(4), 725– 731. https://doi.org/10.1002/oa.2464
Meinl, A., Rottensteiner, G. M., Huber, C. D., Tangl, S., Watzak, G., ve Watzek, G. (2010). Caries frequency and distribution in an Early Medieval Avar Population from Austria. Oral Diseases, 16(1), 108–116. https://doi.org/10.1111/j.1601-0825.2009.01624.x
Molnar, S., ve Molnar, I. M. (1990). Dental arch shape and tooth wear variability. American Journal of Physical Anthropology, 82(3), 385–395. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330820314
Ortner, D. J. (2003). Dental disease and miscellaneous pathological conditions of jaws. Donald J. Ortner (Ed.) içinde, Identification of pathological conditions in human skeletal remains (2nd ed.) (s. 589-608). Academic Press. https://doi.org/10.1016/B978-012528628-2/50060-0
Özbek, M. (2015). Dişlerle tarih öncesine yolculuk (1. baskı). Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
Özdemir, A., Eren, E., Koca Özer, B, ve Özer, İ. (2020). Havuzdere Ortaçağ Toplumu bebek, çocuk ve adölesan iskeletlerinin paleoantropolojik açıdan değerlendirilmesi. V. Keleş (Ed.) içinde, Propontis ve çevre kültürleri (s. 629-645). Ege Yayınları.
Özer, İ., Sağır, M., Karatufan, A., ve Şahin, S. (2016). Havuzdere iskeletlerinin paleoantropolojik analizi: Burun dişi örnekleri. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 31, 85-92. https://dar.vin/arkeo31
Özer, İ., Sağır, M., Koca Özer, B., Karatufan, A., ve Şahin, S. (2016). Havuzdere Orta Çağ iskeletlerinin paleoantropolojik analizi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 47-57. https://doi.org/10.1501/sbeder_0000000123
Rohnbogner, A., ve Lewis, M. (2016). Dental caries as a measure of diet, health, and difference in non-adults from urban and rural roman Britain. Dental Anthropology, 29(1), 16–31. https://doi.org/10.26575/daj.v29i1.32
Sağır, M., Özer, İ., ve Şahin, S. (2017). Havuzdere iskeletlerinin paleopatolojik analizi. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 35(2), 127-142. https://dar.vin/aras35-2
Sakashita, R., Inoue, M., Inoue, N., Pan, Q., ve Zhu, H. (1997). Dental disease in the Chinese Yin-Shang period with respect to relationships between citizens and slaves. American Journal of Physical Anthropology, 103(3), 401-408. https://doi.org/10.1002/(SICI)1096-8644(199707)103:3<401::AID-AJPA9>3.0.CO;2-S
Sarı, İ. (2014). Oylum Höyük Erken Tunç Çağı toplumunda ağız ve diş sağlığı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas. https://acikbilim.yok.gov.tr/handle/20.500.12812/609058
Sarı, İ. (2020). Kayalıpınar iskelet populasyonunun çene ve diş patolojileri [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. http://hdl.handle.net/20.500.12575/71284
Skinner, M. (1997). Dental wear in immature Late Pleistocene European Hominines. Journal of Archaeological Science, 24(8), 677–700. https://doi.org/10.1006/jasc.1996.0151
Šlaus, M., Bedić, Ž., Šikanjić, P. R., Vodanović, M., ve Kunić, A. D. (2010). Dental health at the transition from the late antique to the early Medieval period on Croatia’s eastern Adriatic coast. International Journal of Osteoarchaeology, 21(5), 577-590. https://doi.org/10.1002/oa.1163
Sönmez Sözer, Ç. (2016). Milas Belentepe Doğu Roma-Bizans insanlarında ağız ve diş sağlığı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. http://hdl.handle.net/20.500.12575/83834
Stránská, P., Velemínskŷ, P., ve Poláćek, L. (2015). The prevalence and distribution of dental caries in four Early Medieval non-adult populations of different socioeconomic status from Central Europe. Archives of Oral Biology, 60(1), 62–76. https://doi.org/10.1016/j.archoralbio.2014.08.002
Strohm, T. F., ve Alt, K. W. (1998). Periodontal disease-etiology, classification and diagnosis. K. W. Alt, F. W. Rösing, ve M. Teschler-Nicola (Ed.) içinde, Dental anthropology: Fundamentals, limits, and prospects (s.227-246). Springer-Verlag. https://doi.org/10.1007/978-3-7091-7496-8_13
Şarbak, A. (2014). Dara Antik Kenti (Mardin) Geç Roma iskelet toplumu dişlerinin morfometrik analizi ve diş sağlığı [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. http://hdl.handle.net/20.500.12575/82451
Şarbak, A. (2017). Dara Geç Roma Dönemi Antik Kenti toplumunun ağız ve diş sağlığı üzerine bir araştırma. Eurasian Art & Humanities Journal, (7), 10-35.
Şimşek, N. (2011). Laodikeia populasyonunun diş ve çenelerinin paleopatolojik açıdan incelenmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. http://hdl.handle.net/20.500.12575/81805
Taş Kuşcu, P., ve Özer, İ. (2022). Muğla, Börükçü toplumunda bebek ve çocuk iskeletlerinin ağız ve diş sağlığı. Antropoloji, (44), 54-67. https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.1192807
Tomczyk, J., Myszka, A., Borowska-Strugińska, B., Zalewska, M., Turska-Szybka, A., ve Olczak-Kowalczyk, D. (2018). Periodontitis in the historical population of Radom (Poland) from the 11th to 19th centuries. International Journal of Osteoarchaeology, 28(4), 397–406. https://doi.org/10.1002/oa.2664
Tomczyk, J., Szostek, K., Lisowska-Gaczorek, A., Jelec, P., Trzeciecki, M., Zalewska, M., ve Olczak-Kowalczyk, D. (2021). Dental caries and breastfeeding in early childhood in the Late Medieval and modern populations from Radom, Poland. International Journal of Osteoarchaeology, 31(6), 1169– 1179. https://doi.org/10.1002/oa.3028
Vodanović, M., Peroš, K., Zukanović, A., Knežević, M., Novak, M., Slaus, M., ve Brkić, H. (2012). Periodontal diseases at the transition from the late antique to the Early Medieval period in Croatia. Archives of Oral Biology, 57(10), 1362–1376. https://doi.org/10.1016/j.archoralbio.2012.04.003
Watts, R. (2015). The long-term ımpact of developmental stress. evidence from Later Medieval and Post-Medieval Llondon (AD1117-1853). American Journal of Physical Anthropology, 158(4), 569–580. https://doi.org/10.1002/ajpa.22810
Wood, J. W., Milner, G. R., Harpending, H. C., ve Weiss, K. M. (1992). The Osteological Paradox: Problems of inferring prehistoric health from skeletal samples. Current Anthropology, 33(4), 343–370. https://doi.org/10.1086/204084
Woteki, C. E., ve Thomas, P. R. (Eds.) (1992). Eat for life: The Food and nutrition board’s guide to reducing your risk of chronic disease. National Academies Press. https://doi.org/10.17226/1365
Yaşar, Z. F. (2007). Adli dental antropoloji: (Dental antropoloji açısından Minnetpınarı ve Güllüdere toplumlarının dişlerinin karşılaştırmalı analizi) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. http://hdl.handle.net/20.500.12575/37322
Yaşar, Z. F., Yiğit, A., Gözlük Kırmızıoğlu, P., ve Sevim Erol, A. (2008). Smyrna Agorası insanlarının ağız ve diş sağlığı. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 23, 127-140. https://dar.vin/arkeo23
Yılmaz Usta, N. D. (2013). Iasos (Bizans Dönemi) toplumunda ağız ve diş sağlığı. Antropoloji, (25), 117-154. https://doi.org/10.1501/antro_0000000032

Toplam 68 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil	Türkçe
Konular	Antropoloji, Odontoloji
Bölüm	Araştırma Makaleleri
Yazarlar	Ece Eren Kural 0000-0003-2811-2189 İsmail Özer 0000-0002-3859-2326
Erken Görünüm Tarihi	30 Haziran 2023
Yayımlanma Tarihi	30 Haziran 2023
Gönderilme Tarihi	17 Nisan 2023
Kabul Tarihi	20 Haziran 2023
Yayımlandığı Sayı	Yıl 2023 Sayı: 45

Kaynak Göster

APA	Eren Kural, E., & Özer, İ. (2023). Havuzdere (Yalova) Orta Çağ toplumu bebek ve çocuk iskeletlerinde ağız ve diş sağlığı. Anthropology(45), 81-95. https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.1284861

Kapak Resmi İndir

Makale Dosyaları

Tam Metin

17919

Antropoloji’de yayımlanan makaleler ve diğer yazıların tümünün yayın hakkı Creative Commons Atıf-Gayri Ticari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY-NC 4.0) altında lisanslanmıştır. Yani yayımlanan makale ve diğer muhtelif yazılar, başka yayınlarda ancak uygun referans gösterilerek, lisansa bağlantı sağlanarak, değişiklik yapıldıysa belirtilerek ve ticarî amaç gütmeyerek kullanılabilirler. Kısaca yazar(lar) veya okuyucu(lar) herhangi bir maddî çıkar gözetmeksizin, Antropoloji’deki yayınları basılı ve/veya elektronik olarak çoğaltmakta ve/veya yaymakta özgürdürler. Bu durum yine de lisans sahibi olarak Antropoloji’nin sizi ve çalışmanızı onaylayacağı anlamına gelmek zorunda değildir.
Budapeşte Açık Erişim Girişimi