Two key approaches to demographic studies: Archaeological demography and paleodemography

Yıl 2024, Sayı: 49, 21 - 37, 31.12.2024

Serpil Özdemir Özbey

https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.1575375

Öz

Revealing the demographic structure of past societies forms the basis of archaeological demography and paleodemography studies. Archaeological demography is a field of study that examines the demographic structure and dynamics of past human societies in line with the traces of human activities and the remains of material culture in archaeological records. Research in this field is interdisciplinary and includes findings from fields such as anthropology, palaeogenetics and human ecology. Archaeological demography seeks answers to questions such as the development of methods for determining the demographic structure of past societies, the timing of the emergence of modern human demographic systems, demographic transitions, colonisation and demographic extinctions. Archaeological evidence, such as the size of settlements, the use and consumption of materials and artefacts, and quantities of waste, are traditional indicators used to estimate population size and density in the past. This evidence has been combined in recent years with an increasing number of data sets, supported by radiocarbon dating programmes. These datasets are being used to examine waves of demographic progress during periods of continental-wide colonisation and cultural change, and to detect periods of population decline, extinction and stagnation throughout settlement history. Palaeodemographic studies, which deal with the birth and death statistics of prehistoric and protohistoric societies, examine the skeletal remains of societies that lived in different times and places. The data obtained are evaluated together with the grave finds and cultural remains of those societies. Archaeological demography and paleodemography studies carried out to reveal the demographic structures of Anatolian societies, if supported by paleopathological, paleobotanical and paleoecological information, will provide clearer data on the biological and cultural changes that have occurred throughout human history. The aim of this article is to provide information about the methods of archaeological demography and paleodemographic research and to reveal the demographic structures of Anatolian societies in the light of this information.

Anahtar Kelimeler

archaeological demography, paleodemography, population size, fertility, age, sex

Nüfus çalışmalarına iki önemli yaklaşım: Arkeolojik demografi ve paleodemografi

Öz

Geçmiş dönemlerde yaşamış toplumların nüfus yapılarının ortaya konulması, arkeolojik demografi ve paleodemografi çalışmalarının temelini oluşturmaktadır. Arkeolojik demografi; geçmiş insan topluluklarının demografik yapısı ve dinamiklerini, insan faaliyetlerinin izleri ve arkeolojik kayıtlardaki maddi kültür kalıntıları doğrultusunda inceleyen bir çalışma alanıdır. Bu alandaki araştırmalar disiplinler arası bir nitelik taşımaktadır ve antropoloji, paleogenetik ve insan ekolojisi gibi çalışma alanlarından elde edilen bulguları içermektedir. Geçmişte yaşamış toplumların nüfus yapısının ortaya konulmasına yönelik yöntemlerin oluşturulması, modern insanın demografik sistemlerinin ortaya çıkış zamanı, demografik geçişler ve kolonileşme ile nüfus yok oluşları arkeolojik demografinin cevap aradığı sorular arasında yer almaktadır. Yerleşim alanlarının büyüklüğü, malzeme ve eserlerin kullanımı, tüketimi ve atık miktarları gibi arkeolojik kanıtlar, geçmişe dair nüfus büyüklüğü ve yoğunluğunu tahmin etmek için kullanılan geleneksel göstergelerdir. Son yıllarda bu kanıtlar, radyokarbon tarihleme programlarıyla da desteklenen ve gün geçtikçe artan veri setleriyle birleştirilmektedir. Bu veri setleri, kıtasal çapta kolonileşme ve kültürel değişim dönemlerinde demografik ilerleme dalgalarını incelemek ve nüfus düşüşü, yok oluş ve yerleşim tarihi boyunca duraksama dönemlerini tespit etmek için kullanılmaktadır. Eski dönem toplumlarının doğum ve ölüm oranlarına ilişkin istatistiki değerlerle ilgilenen paleodemografik çalışmalarda ise farklı zaman ve mekanlarda yaşamını sürdürmüş olan toplumların iskelet kalıntıları incelenmektedir. Elde edilen veriler o toplumların mezar buluntuları ve kültürel kalıntılarıyla birlikte değerlendirilmektedir. Anadolu toplumlarının demografik yapılarının ortaya konulması amacıyla gerçekleştirilen arkeolojik demografi ve paleodemografi çalışmalarının sonuçları; paleopatolojik, paleobotanik ve paleoekolojik bilgilerle desteklendiği takdirde insanlık tarihi boyunca meydana gelen biyolojik ve kültürel değişimlere ilişkin daha net veriler sunacaktır. Bu makalenin amacını; arkeolojik demografi ve paleodemografik araştırmaların yöntemleri hakkında bilgi verilmesi ve bu bilgilerin ışığında geçmiş dönem Anadolu toplumlarının demografik yapılarının ortaya konulması oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

arkeolojik demografi, paleodemografi, popülasyon boyutu, doğurganlık, yaş, cinsiyet

Kaynakça

• Acar, A. (2018). Midyat Aktaş Mevkii Roma Dönemi iskeletlerinin paleodemografik analizi. Kadim Akademi SBD, 2(2), 108-122. https://doi.org/10.55805/kadimsbd.469144
• Acar, A. (2020). Hasankeyf insanlarının paleodemografik analizi. Mukaddime, 11(2), 485-508. https://doi.org/10.19059/mukaddime.778721
• Acsadi, G.Y. ve Nemeskery, J. (1970). History of human life span and mortality. Academic Kiádo Budapest.
• Açıkkol, A. (2000). Küçükhöyük Eski Tunç Çağı insanlarının paleoantropolojik açıdan incelenmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Alpagut, B. (1990). Anadolu paleodemografisine bir bakış. X. Türk Tarih Kongresi, 1, 17-25.
• Angel, J. L. (1971). Early Neolithic skeletons from Çatal Höyük demography and pathology. Anatolian Studies, 21, 77-98. https://doi.org/10.2307/3642632
• Angel, J. L. (1972). Ecology and population in the Eastern Mediterranean. World Archaeology, 4(1), 88-105. https://doi.org/10.1080/00438243.1972.9979522
• Angel, J. L. (1975). Paleoecology, paleodemography and health. S. Polgar (Ed.) içinde, Population, ecology and social evolution (167-190). De Gruyter Mouton. https://doi.org/10.1515/9783110815603.167
• Arman, O. (1997). Aşvankale iskeletlerinin paleodemografik analizi. Antropoloji, 13, 37-49. https://doi.org/10.1501/antro_0000000256
• Bass, W. (1987). Human Osteology. Columbia: Special Publication, Missouri Archaelogical Society.
• Bass, W. M. (1995). Human Osteology: A Laboratory and Field Manual. Missouri Archaeological Society, Columbia.
• Başoğlu, O. (2010). Evrimsel gelişim sürecinde insan ailesinin paleodemografik yapısı. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 9(32), 341 -349.
• Başoğlu, O. (2012). Nevşehir Camihöyük Helenistik-Roma Dönemi insanlarının sağlık sorunları. OLBA, 20, 0-9.
• Bernardi, L. (2007). An introduction to anthropological demography. MPIDR Working Paper WP 2007-031. Max Planck Institute for Demographic Research. (1-19).
• Borkan, G.A., Hults, D.E. ve Mayer, P. J. (1982). Physical anthropology approaches to aging. Yearbook of Physical Anthropology, 25, 181-202.
• Brothwell, D. R. (1981). Digging up bones. Oxford University Press, British Museum (Natural History), London.
• Barton, R. N. E., Jacobi, R. M. ve Stapert, D. (2003). The late-glacial reoccupation of the British Isles and the Creswellian. Journal of Quaterner Sciences, 18, 631–643.
• Bentley, G. R., Jasienska, G. ve Goldberg, T. (1993). Is the fertility of agriculturalists higher than that of nonagriculturalists?. Current Anthropology, 34, 778–785.
• Blurton Jones, N. G., Smith, L.C. ve O’Connell J. F. (1992). Demography of the Hadza, an increasing and high-density population of Savanna foragers. American Journal of Physical Anthropology, 89, 159-181.
• Bocquet-Appel, J.P., Demars, P.Y. ve Noiret, L. (2005). Estimates of upper paleolithic meta- population size in Europe from archaeological data. Journal of Archaeology Science, 32, 1656–1668. https://doi.org/10.1016/j.jas.2005.05.006
• Bocquet-Appel, J.P. ve Naji, S. (2006). Testing the Hypothesis of a Worldwide Neolithic Demographic Transition: Corroboration from American Cemeteries. Currently Anthropology, 47, 341–365. http://dx.doi.org/10.1086/498948
• Bocquet-Appel, J.P. (2008). Recent Advances in Paleodemography: Data, Techniques, Patterns. Dordrecht, Springer. http://dx.doi.org/10.1007/978-1-4020-6424-1
• Boone, J. L. (2002). Subsistence strategies and early human population history: An evolutionary ecological perspective. World Archaeology, 34, 6-25. http://dx.doi.org/10.1080/00438240220134232
• Biraben, J.N. (1969). Durée de la vie dans la population de Columnata (épipaléolithique oranais). Population, 3, 487–500. https://doi.org/10.2307/1527790
• Boone, J. L. (2002). Subsistence strategies and early human population history: An evolutionary ecological perspective. World Archaeology, 34, 6-25. http://dx.doi.org/10.1080/00438240220134232
• Cerit, S. (1985). Türkiye'de tarihi demografinin konumu. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3,(2) 105-113.
• Çırak, A. ve Çırak, M.T. (2010). Kelenderis/Tiyatro Alanında Yapılan Kazılardan Bulunan İskeletlerin Paleodemografik Analizi. Journal of World of Turks, 2(1), 265-281.
• Çırak, A. ve Çırak, M. T. (2015) Tios/Filyos İskelet Kalıntılarının Paleoantropolojik Analizi. XXX. Arkeometri Sonuçları Toplantısı (167-174).
• Çırak, M. T. (2017). Akgüney Geç Roma – Bizans Dönemi Toplumu Üzerine Paleodemografik Çalışma. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(1):249-263. https://doi.org/10.17218/hititsosbil.313652
• Çırak, M. T., Keleş, V., Şarbak, A. ve Acar, E. (2019). Parion Oda Mezar 5 iskeletlerinin paleodemografik yapısı. Recent Evaluations on Humanities and Social Sciences, B. C. Ataman-G. Taşkıran (Eds.), London İstanbul, (127-142).
• Çilingioğlu, N. (2006). Demografi ve sağlık, halk sağlığı ve temel bilgiler. Ç. Güler (Ed.) içinde, Halk temel sağlığı bilgiler. (51-82). Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Çiner, R. (1972). İstanbul (Çemberlitaş)’da Darüşşafaka Sitesi temel kazılarında çıkarılan İmparator Tiberius zamanına (M.S. 14-37) ait iskelet kalıntılarının tetkiki. Antropoloji Dergisi, Sayı 7: 107-163. http://dx.doi.org/10.1501/antro_0000000117
• Caspari, R. ve Lee, S.H. (2004). Older Age becomes common late in human evolution.. Proceedings of the National Academy of Science, vol.101: 10895–10900. http://dx.doi.org/10.1073/pnas.0402857101
• Chamberlain, A. (2006). Demography in archaeology, (15-43). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511607165
• Chamberlain, A. (2009). Archaeological demography. Human Biology, 81: 275–286. http://dx.doi.org/10.3378/027.081.0309
• Çöloğlu, A.S. ve İşcan, M. Y. (1998). Adli osteoloji. İstanbul Üniversitesi Rektörlük Yayınları, İstanbul.
• DeWitte, S. N. (2018). Demographic anthropology. American Journal of Physical Anthropology, 165(4), 893-903. Early, J. D. ve Headland, T. N. (1998). Population dynamics of a Philippine Rain Forest People: The San Ildefonso Agta. Gainesville: University of Florida Press:84.
• Emiroğlu, K. ve Aydın, S. (2003). Antropoloji sözlüğü. Bilim ve Sanat Yayınları, s.666, Ankara.
• Erdal, Ö. (1997). Demre Aziz Nikolaos Kilisesi'nden çıkarılan insan iskeletlerinin antropolojik açıdan değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Erdal, Y. S. (1996). İznik Geç Bizans Dönemi insanlarının çene ve dişlerinin antropolojik açıdan incelenmesi. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Fort, J., Pujol, T. ve Cavalli-Sforza, L. (2004). Paleolithic populations and waves of advance. Cambridge Archaeology Journal, 14, 53–61. https://doi.org/10.1017/S0959774304000046
• Gallivan, M. D. (2002). Measuring sendentariness and settlement population: accumulations research in the Middle Atlantic Region. American Antiquity, 67, 535–557. http://dx.doi.org/10.2307/1593825
• Gamble, C., Davies, W. ve Pettitt, P. (2005). The archaeological and genetic foundations of the European population during the late glacial: Implications for agricultural thinking. Cambridge Archaeology Journal, 15, 193-223. http://dx.doi.org/10.1017/S0959774305000107
• Görgülü, M. (2009). Bizanslıların adli paleodemografisi. [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi, Adli Tıp Enstitüsü, Tıp Bilimleri Anabilim Dalı. İstanbul.
• Gözlük, P. (1998). Klazomenai İskeletlerinin Paleoantropolojik Açıdan Değerlendirilmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü. Ankara.
• Gözlük, P., Yılmaz, H., Yiğit, A., Açıkkol, A. ve Sevim, A. (2003). Hakkari Erken Demir Çağı iskeletlerinin paleoantropolojik açıdan incelenmesi. XVIII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı (31-40). https://kvmgm.ktb.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/18_arkeometri.pdf
• Gözlük, P., Sevim, A., Durgunlu, Ö. ve Özdemir, S. (2005). Symrna Agorası iskeletlerinin paleoantroplojik analizi. XXI. Arkeometri Sonuçları Toplantısı (125-140). https://kvmgm.ktb.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/23_arkeometri.pdf
• Gözlük, P., Sevim, A., Yiğit, A., Özdemir, S. ve Durgunlu, Ö. (2006). Erzurum / Güllüdere iskeletlerinin paleoantropolojik açıdan değerlendirilmesi. XXII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı,: 141-160. https://kvmgm.ktb.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/22_arkeometri.pdf
• Güleç, E. (1985). Klazomenai iskeletlerinin antropolojik ve demografik incelenmesi. I. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 131-137. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/01_arkeometri.pdf
• Güleç, E. (1986). Van Dilkaya iskeletlerinin paleoantropolojik incelemesi. IV. Araştırma Sonuçları Toplantısı (369-380). http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arastirmalar/04_arastirma.pdf.
• Güleç, E. (1987). Topaklı populasyonunun demografik ve paleoantropoloji analizi. V. Araştırma Sonuçları Toplantısı (347-357). https://kvmgm.ktb.gov.tr/sempozyum_pdf/arastirmalar/05_arastirma_2.pdf.
• Güleç, E. (1989). Panaztepe iskeletlerinin paleoantropolojik ve paleopatoloji incelenmesi. Türk Arkeoloji Dergisi, 28, 73-95.
• Güleç, E., Özer, İ., Sağır, M. ve Satar, Z. (2006). Lagina Kazısı iskeletlerinin paleoantropolojik incelenmesi. XXI. Arkeometri Sonuçları Toplantısı (21-28). http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/21_arkeometri.pdf.
• Hassan, F.A. (1978). Demographic archaeology. Advances in archaeological method and theory. (49-103). Academic Press.
• Hazelwood, L. ve Steele, J. (2004). Spatial dynamics of human dispersals: Constraints on modeling and archaeological validation. Journal Archaeology Science, 31, 669–679.
• Herraring, D. A., Saunders, S. R. ve Katzenberg, M.A. (1998). Investigating the weaning process in past populations. American Journal Physical Anthropology, 105, 425–439. https://doi.org/10.1002/(sici)1096-8644(199804)105:4%3C425::aid-ajpa3%3E3.0.co;2-n
• Hill, K. ve Hurtado, A.M. (1995). Ache life history: The ecology and demography of a foraging people. New York, Aldine de Gruyter:1001. http://dx.doi.org/10.1525/ae.1999.26.2.531
• Hoppa, R. D. ve Vaupel, J.W. (2002). Paleodemography: Age Distributions from Skeletal Samples. Cambridge, U.K.: Cambridge University Press. http://dx.doi.org/10.1016/S0047-2484(03)00046-0
• Housley, R. A., Gamble, C.S., Street, M. ve Pettitt, P. (1997). Radiocarbon evidence for the late glacial human recolonization of Northern Europe. Proceedings of the Prehistoric Society, 63, 25–54. http://dx.doi.org/10.1017/S0079497X0000236X
• Howell, N. (1976). Toward a uniformitarian theory of human paleodemography. Journal of Human Evolution, 5(1), 25-40.
• Howell, N. (1982). Village composition implied by a paleodemographic life table: The Libben Site. American Journal of Physical Anthropology, 59(3), 263-269.
• Keckler, C. N. W. (1997). Catastrophic mortality in simulations of forager age-at-death: Where did all the humans go? R. R. Paine, (Ed.) içinde, Integrating archaeological demography: Multidisciplinary approaches to prehistoric population. (205-228). Carbondale: Center for Archaeological Investigations, Southern Illinois University.
• Krogman, W. M. ve İşcan, M.Y. (1986). The human skeleton in forensic medicine. Springfield.
• Kolb, C. C. (1985). Demographic estimates in archaeology: Contributions from ethnoarchaeology on Mesoamerican peasants. Current Anthropology, 26, 581–599.
• Koruyucu, M. M. (2012). Köşk Höyük Ortaçağ insanlarının antropolojik analizi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Lewis, M. E. ve Gowland, R. (2007). Brief and precarious lives: Infant mortality in contrasting sites from Medieval and Post-Medieval England (AD 850–1859). American Journal Physical Anthropology, 134, 117– 129. http://dx.doi.org/10.1002/ajpa.20643
• Meyer, C., Ganslmeier, R., Dresely, V. ve Alt, K.W. (2012). New approaches to the reconstruction of kinship and social structure based on bioarchaeological analysis of Neolithic multiple and collective graves. J Kolar ve F. Trampota (Eds.) içinde, Theoretical and methodological considerations in Central European Neolithic archaeology. (11-23). https://doi.org/10.30861/9781407309088
• Neel, J. V. ve Weiss, K. M. (1975). The genetic structure of a tribal population, the Yanomamo Indians. American Journal Physical Anthropology, 42:25–52. http://dx.doi.org/10.1111/j.1469-1809.1957.tb01399.x
• Nalbantoğlu, E., Türk, H. ve Nalbantoğlu, C. (2000). 1996 yılı Yortanlı Nekropolois Kazısı iskelet populasyonu üzerinde paleoantropolojik çalışmalar. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 1, 27-36.
• Olivier, G. (1969). Practical anthropology. Charles C. Thomas Publisher, Springfield, Illionis.
• Özbek, M. (1985). Değirmentepe eski insan topluluklarının demografik ve antropolojik açıdan analizi. I. Arkeometri Sonuçları Toplantısı (107-130). http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/01_arkeometri.pdf
• Özbek, M. (1989). Son buluntular ışığında Çayönü Neolitik İnsanı. V. Arkeometri Sonuçları Toplantısı (1-172). https://kvmgm.ktb.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/05_arkeometri.pdf
• Özbek, M. (1991). Aşıklı Höyük Neolitik İnsanları. VII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı (145-160). https://kvmgm.ktb.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/08_arkeometri.pdf
• Özbek, M. (2000). Öküzini insanlarının antropolojik analizi. XV. Arkeometri Sonuçları Toplantısı (127-144). https://kvmgm.ktb.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/15_arkeometri.pdf
• Özbek, M. (2007). Dünden bugüne insan. İmge Kitapevi Yayınları.
• Özdemir, S. (2011). Anadolu Tunç Çağı iskeletlerinin paleodemografik ve morfometrik analizi: Kütahya Seyitömer örneği. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara
• Özgün Başıbüyük, G. ve Sönmez G. (2015). Antropolojik Perspektifte İnsanda Ömür Uzunluğu. Türkiye Dördüncü Nüfusbilim Konferansı Tebliğ Metinler Kitabı (367-374).
• Pettitt, P. B. (1999). Disappearing from the world: An archaeological perspective on Neanderthal extinction. Oxford Journal Archaeology, 18, 217–240.
• Pennington, R. (2001). Hunter-gatherer demography in hunter-gatherers: An interdisciplinary perspective. C. Panter-Brick, R. H. Layton ve P. Rowley-Conwy, (Eds.). Cambridge University Press, (170–204).
• Rockman, M. ve Steele, J. (2003). Colonization of unfamiliar landscapes: The Archaeology of adaptation. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203422908
• Roper, D. C. (1979). The Method and Theory of Site Catchment analysis: A review. In Advances in Archaeological Method and Theory, M. B. Schiffer, ed. New York: Academic, 2:119–140. https://www.jstor.org/stable/i20170139
• Sağır, M., Özer, İ., Satar, Z. ve Güleç E. (2003). Börükçü iskeletlerinin paleoantropolojik incelenmesi. XIX. Arkeometri Sonuçları Toplantısı: 27-40. https://kvmgm.ktb.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/19_arkeometri.pdf
• Scact, R. M. (1981). Estimating past population trends. Annual Review of Anthropology, 10, 120–140. https://doi.org/10.1146/annurev.an.10.100181.001003
• Seguy, I., Buchet, L. ve Bringé, A. (2008). Model life tables for pre-ındustrial populations: First application in palaeodemography. J.P. Bocquet-Appel (Ed.) içinde, Recent Advances in Palaeodemography, Springer. http://dx.doi.org/10.1007/978-1-4020-6424-1_4
• Sellen, D. W. ve Mace, R. (1997). Fertility and mode of subsistence: A phylogenetic analysis. Current Anthropology, 38, 878–888.
• Sevim, A. (1993). Elâzığ / Tepecik Ortaçağ iskeletlerinin paleodemografik açıdan değerlendirilmesi. [Yayımlanmamış doktora tezi], Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Sevim, A., Yiğit, A., Gözlük, P., Durgunlu, Ö. ve Özdemir, S. (2006). Erzurum/Tetikom Demir Çağı iskeletlerinin paleoantropolojik açıdan değerlendirilmesi. XXII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı (177-192). https://kvmgm.ktb.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/22_arkeometri.pdf
• Sevim, A. (2006). Yüceören iskeletlerinin paleoantropolojik açıdan değerlendirilmesi. Yüceören Doğu Klikya’da bir Helenistik-Roma Nekropolü (Ahellenistic and Roman Necropolis in Eastern Kilikia), Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı Projesi Arkeolojik Kurtarma Kazıları Yayınları, 1, 243-280.
• Sevim Erol, A. ve Özdemir, S. (2010). Anadolu’da eski dönemlerde yaşamış olan toplumların demografik yapısı. XV Türk Tarih Kongresi, Eski Anadolu Uygarlıkları, Türk Tarih Kurumu Kongre Kitabı (13-41). Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Sevim Erol, A. ve Özdemir, S. (2011). Adli Antropoloji. Adli Bilimler, Adalet Yayınları: 185-199.
• Smith, T. M., Tafforeau, P. ve Reid, D.J. (2007). Earliest evidence of modern human life history in North African Early Homo Sapiens. Proceeding Natural Academy Science, 104, 6128–6133. http://dx.doi.org/10.1073/pnas0700747104
• Şenyürek, M. S. (1951). The longevity of the Chalcolithic and Copper Age inhabitants of Anatolia. Belleten Dergisi, 15(60), 447-468. https://doi.org/10.37879/ttkbelleten.1337364
• Tunakan, S. (1964). Bodrum-Dirmil kazısı iskeletleri. Belleten Dergisi, 111, 361-371. https://doi.org/10.37879/ttkbelleten.1205208
• Ubelaker, D. H. (1978). Human skeletal remains, Aldine Publishing Company.
• Uysal, G. (1995). Oylum Höyük çocuklarının paleoantropolojik açıdan analizi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 12 (1-2), 187-206.
• Üner, S. (1972). Nüfus bilim sözlüğü, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• Van Arsdale, P. W. (1978). Population dynamics among Asmat hunter-gatherers of New Guinea: Data, methods, comparisons. Human Ecology, 6, 435-467.
• Watkins, S. C. ve Menken, J. (1985). Famines in historical perspective. Population and Devolepment Review, 11, 647-675.
• Wittwer-Backofen, U. (1986). Anthropologische untersuchungen des Byzantinischen Friedhofs Boğazköy-Hattuşa. IV. Araştırma Sonuçları Toplantısı (381-399). http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arastirmalar/04_arastirma.pdf