Türkiye’de COVID-19 Salgınının İkinci Evresinde Ebeveynlerde Depresyon, Anksiyete, Stres ve Travma Sonrası Stres Bozukluğunun İncelenmesi

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 94 - 124, 28.06.2021

Aykut Günlü Esra Asıcı Musa Çetinkaya

Öz

Bu çalışma, Türkiye’de COVID-19 salgınının ikinci evresinde ebeveynlerde depresyon,
anksiyete, stres ve travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) semptomlarını yordayan
değişkenleri incelemeyi amaçlamıştır. Araştırma yordayıcı korelasyonel araştırma modeline
dayanmaktadır. Araştırmaya 416 ebeveyn katılmıştır. Araştırmanın verileri, Depresyon,
Anksiyete, Stres-21 Ölçeği, Olayların Etkisi Ölçeği (IES-R) ve demografik bilgi formu
aracılığıyla toplanmıştır. Analizlerde frekans dağılımı, aritemetik ortalama ve çoklu doğrusal
regresyon analizi tekniği kullanılmıştır. Bulgulara göre, katılımcıların %63.5’i COVID-19
salgınıyla ilgili yüksek düzeyde TSSB göstermektedir. COVID-19’a yakalanma korkusu ile
çocuğun pandemi nedeniyle akademik olarak gerilemesi endişesindeki artış ve çevrede
COVID-19 pozitif tanısı almış kişilerin varlığı ebeveynlerin depreson, anksiyete, stres ve TSSB
semptomlarında artışa yol açmıştır. İş yerine gitmek depresyon, stres ve TSSB semptomlarını
negatif olarak yordamıştır. Çocuğun koronavirüse yakalanması korkusu, cinsiyet (kadın), yaş,
pandemi nedeniyle iş kaybı, COVID-19 pozitif tanısı alma ve COVID-19 pozitif olma şüphesiyle
karantinaya alınma değişkenlerinin anlamlı bir etkisi bulunmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Ebeveynler, COVID-19, Depresyon, Anksiyete, Stres, TSSB

Kaynakça

• Akbaş, Z., & Dursun, C. (2020). Koronavirüs (COVID-19) pandemisi sürecinde özel alanına kamusal alanı sığdıran çalışan anneler. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 7(5), 78-94.
• Alon, T. M., Doepke, M., Olmstead-Rumsey, J., & Tertilt, M. (2020). The impact of Covid-19 on gender equality. National Bureau of Economic Research, 1-39. https://doi.org/10.3386/w26947
• Antony, M. M., Bieling, P. J., Cox, B. J., Enns, M. W., & Swinson, R. P. (1998). Psychometric properties of the 42-item and 21-item versions of the Depression Anxiety Stress Scales in clinical groups and a community sample. Psychological Assessment, 10(2), 176-181. https://doi.org/10.1037/1040-3590.10.2.176
• Artantaş, E., & Gürsoy, H. (2020). COVID-19, toplumsal yansımaları ve alınan yönetimsel önlemler. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(2), 158-171.
• Asıcı, E. (2020). Salgının ruh sağlığı üzerindeki etkileri. TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi, 30, 123-142.
• Bareeqa, S. B., Ahmed, S. I., Samar, S. S., Yasin, W., Zehra, S., Monese, G. M., & Gouthro, R. V. (2020). Prevalence of depression, anxiety and stress in china during COVID-19 pandemic: A systematic review with meta-analysis. The International Journal of Psychiatry in Medicine, onlinefirst version. https://doi.org/10.1177/0091217420978005
• Başaran, M., & Aksoy, A. B. (2020). Anne-babaların Korona-Virüs salgını sürecinde aile yaşantılarına ilişkin görüşleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 71(13), 668-680.
• Bueno-Notivol, J., Gracia-Garcia, P., Olaya, B., Lasheras, I., Lopez-Anton, R., & Santabarbara, J. (2021). Prevalence of depression during the COVID-19 outbreak: a meta-analysis of community-based studies. International Journal of Clinical and Health Psychology, 21(1), 100196. https://doi.org/10.1016/j.ijchp.2020.07.007
• Cenat, J. M., Blais-Rochette, C., Kokou-Kpolou, C. K., Noorishad, P. G., Mukunzi, J. N., McIntee, S. E., ... & Labelle, P. (2021). Prevalence of symptoms of depression, anxiety, insomnia, posttraumatic stress disorder, and psychological distress among populations affected by the COVID-19 pandemic: A systematic review and meta-analysis. Psychiatry Research, 295, 113599. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2020.113599
• Ceviz, N., Tektaş, N., Basmaci, G., & Tektaş, M. (2020). Covid 19 pandemi sürecinde üniversite öğrencilerinin kaygı düzeylerini etkileyen değişkenlerin analizi. Uluslararası Eğitim Araştırmacıları Dergisi, 3(2), 312-329. Cluver, L., Lachman, J., M., Sherr, L., Wessels, I., Krug, E., … & McDonald, K. (2020). Parenting in a time of Covid-19. The Lancet, 395. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)30736-4
• Cooke, J. E., Eirich, R. Racine, N., & Madigan, S. (2020). Prevalence of posttraumatic and general psychological stress during COVID-19: A rapid review and meta-analysis. Psychiatry Research, 292: 113347. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2020.113347
• Creamer, M., Bell, R., & Failla, S. (2003). Psychometric properties of the impact of event scale—revised. Behaviour Research and Therapy, 41(12), 1489-1496. https://doi.org/10.1016/j.brat.2003.07.010
• Çorapçıoğlu, A., Yargıç, İ., Geyran, P., & Kocabaşoğlu, N. (2006). “Olayların Etkisi Ölçeği” (IES-R) Türkçe versiyonunun geçerlilik ve güvenirliği. New/Yeni Symposium Journal, 44(1), 14-22.
• Çölgeçen, Y. & Çölgeçen, H. (2020). Covid-19 pandemisine bağlı yaşanan kaygı düzeylerinin değerlendirilmesi: Türkiye örneği. Turkish Studies, 15(4), 261-275. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.44399
• Demir-Öztürk, E., Kuru, G., & Demir-Yıldız, C. (2020). Covid-19 pandemi günlerinde anneler ne düşünür çocuklar ne ister? Anne ve çocuklarinin pandemi algisi. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 7(5), 204-220. https://dergipark.org.tr/en/pub/asead/issue/54658/733406
• Dikmen, M. (2020). COVID-19 salgınında üniversite öğrencilerinin depresyon düzeylerinin sosyal medya bağımlılığı üzerindeki rolünün incelenmesi: Bir yapısal eşitlik modeli. Bağımlılık Dergisi, 22(1), 20-30.
• Duan, L., & Zhu, G. (2020). Psychological interventions for people affected by the COVID-19 epidemic. Lancet Psychiatry, 7(4), 300–302. https://doi.org/10.1016/S2215-0366(20)30073-0
• Durankuş, F., & Aksu, E. (2020). Effects of the COVID-19 pandemic on anxiety and depressive symptoms in pregnant women: a preliminary study. The Journal of Maternal-Fetal & Neonatal Medicine, Ahead of print, 1-7. https://doi.org/10.1080/14767058.2020.1763946
• Ekiz, T., Ilıman, E., & Dönmez, E. (2020). Bireylerin sağlık anksiyetesi düzeyleri ile COVID-19 salgını kontrol algısının karşılaştırılması. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, (6), 139-154.
• Elbay, R. Y., Kurtulmuş, A., Arpacıoğlu, S., & Karadere, E. (2020). Depression, anxiety, stress levels of physicians and associated factors in Covid-19 pandemics. Psychiatry Research, 290, 113130. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2020.113130
• Erdoğdu, Y., Koçoğlu, F., & Sevim, C. (2020). COVID-19 pandemisi sürecinde anksiyete ile umutsuzluk düzeylerinin psikososyal ve demografik değişkenlere göre incelenmesi. Klinik Psikiyatri Dergisi, 23. https://doi.org/10.5505/kpd.2020.35403
• Erol, M., & Erol, A. (2020). Koronavirüs pandemisi sürecinde ebeveynleri gözünden ilkokul öğrencileri. Milli Eğitim Dergisi, 49(Özel Sayı), 529-551. https://doi.org/10.37669/milliegitim.766194
• Ettman, C. K., Abdalla, S. M., Cohen, G. H., Sampson, L., Vivier, P. M., & Galea, S. (2020). Prevalence of depression symptoms in US adults before and during the COVID-19 pandemic. JAMA Network Open, 3(9), e2019686. https://doi.org/10.1001/jamanetworkopen.2020.19686
• Gao, J., Zheng, P., Jia, Y., Chen, H., Mao, Y., Chen, S., ... & Dai, J. (2020). Mental health problems and social media exposure during COVID-19 outbreak. Plos One, 15(4), e0231924. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0231924
• Gümüşgül, O., & Aydoğan, R. (2020). Yeni tip Koronavirüs-Covid 19 kaynaklı evde geçirilen boş zamanların ev içi rekreatif oyunlar ile değerlendirilmesi. Spor Eğitim Dergisi, (4), 107-114.
• Haider, I. I., Tiwana, F., & Tahir, S. M. (2020). Impact of the COVID-19 pandemic on adult mental health. Pakistan Journal of Medical Sciences, 36(COVID19-S4), S90. https://doi.org/10.12669/pjms.36.COVID19-S4.2756
• Haleem, A., Javaid, M., & Vaishya, R. (2020). Effects of COVID 19 pandemic in daily life. Current Medicine Research and Practice, 10(2), 78-79. https://doi.org/10.1016/j.cmrp.2020.03.011
• Huang, Y., & Zhao, N. (2020). Generalized anxiety disorder, depressive symptoms and sleep quality during COVID-19 outbreak in China: a web-based cross-sectional survey. Psychiatry Research, 288, 112954. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2020.112954
• Işık, A. (2020). Koronavirüs (COVID-19) salgını döneminde ailede krize müdahale. Akademia Doğa ve İnsan Bilimleri Dergisi 6(1), 1-9.
• Jörg, M. F., Benedetto, V., Paul, L. P, & Vera, C. (2020). Challenges and burden of the Coronavirus 2019 (COVID-19) pandemic for child and adolescent mental health: a narrative review to highlight clinical and research needs in the acute phase and the long return to normality. Child Adolesc Psychiatry Ment Health, (14), 20. https://doi.org/10.1186/s13034-020-00329-3
• Kar, S. K., Arafat, S. Y., Kabir, R., Sharma, P., & Saxena, S. K. (2020). Coping with mental health challenges during COVID-19. In Coronavirus disease 2019 (COVID-19) (pp. 199-213). Springer, Singapore.
• Karaca, N., Aksakal, E., & Kılıç, C. (2020). Covit-19 salgınının Türkiye’de aile içerisinde yol açtığı toplumsal etkiler. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(4), 1811-1831.
• Keleşoğlu, F., & Adam-Karduz, F. F. (2020). COVID-19 sürecinde dijital ebeveynlik ile anne-baba stresi arasında yordayıcı ilişkiler. Online Journal of Technology Addiction and Cyberbullying, 7(2), 70-102.
• Kılınçel, Ş., Kılınçel, O., Muratdağı, G., Aydın, A., & Usta, M. B. (2020). Factors affecting the anxiety levels of adolescents in home‐quarantine during COVID‐19 pandemic in Turkey. Asia‐Pacific Psychiatry, e12406. https://doi.org/10.1111/appy.12406
• Koca, Ş. N. (2021). Effects of Covid-19 Outbreak on Turkish Family Structure. Journal of Bitlis Eren University Humanities and Social Sciences, 1(1), 18–38. http://jhs.beu.edu.tr/index.php/jhs/article/view/13/3
• Koçak, Z. & Harmancı, H. (2020). COVID-19 pandemi sürecinde ailede ruh sağlığı. Karatay Sosyal Araştırmalar Dergisi, (5), 183-207.
• Krishnamoorthy, Y., Nagarajan, R., Saya, G. K., & Menon, V. (2020). Prevalence of psychological morbidities among general population, healthcare workers and COVID-19 patients amidst the COVID-19 pandemic: A systematic review and meta-analysis. Psychiatry Research, 293, 113382. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2020.113382
• Kurt Demirbaş, N. & Sevgili Koçak, S. (2020). 2-6yaş arasında çocuğu olan ebeveynlerin bakış açısıyla COVID-19 salgın sürecinin değerlendirilmesi. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 7(6), 328-349.
• Lancee, W. J., Maunder, R. G., & Goldbloom, D. S. (2008). Prevalence of psychiatric disorders among Toronto hospital workers one to two years after the SARS outbreak. Psychiatric Services, 59(1), 91-95.
• Li, J. B., Yang, A., Dou, K., Wang, L. X., Zhang, M. C., & Lin, X. Q. (2020). Chinese public’s knowledge, perceived severity, and perceived controllability of COVID-19 and their associations with emotional and behavioural reactions, social participation, and precautionary behaviour: a national survey. BMC Public Health, 20(1), 1-14. https://doi.org/10.1186/s12889-020-09695-1
• Lovibond, P. F., & Lovibond, S. H. (1995). The structure of negative emotional states: Comparison of the Depression Anxiety Stress Scales (DASS) with the Beck Depression and Anxiety Inventories. Behaviour Research and Therapy, 33(3), 335-343. https://doi.org/10.1016/0005-7967(94)00075-U
• Morens, D. M., Folkers, G. K., & Fauci, A. S. (2009). What is a pandemic?. The Journal of Infectious Diseases, 200(7), 1018-1021. https://dx.doi.org/10.1086/644537
• Oral, T. & Gunlu, A. (2021). Adaptation of the Social Distancing Scale in the covid-19 era: Its association with depression, anxiety, stress and resilience in Turkey. International Journal of Mental Health and Addiction, Advance Publication. https://doi.org/10.1007/s11469-020-00447-1
• Özdin, S., & Bayrak Özdin, Ş. (2020). Levels and predictors of anxiety, depression and health anxiety during COVID-19 pandemic in Turkish society: The importance of gender. International Journal of Social Psychiatry, 66(5), 504-511. https://dx.doi.org/10.1177/0020764020927051
• Öztürk, M. S., Yılmaz, N., Demir Erbil, D., Hazer, O. (2020). Covid-19 pandemi döneminde hanehalkındaki çatışma ve birlik-beraberlik durumunun incelenmesi. Turkish Studies, 15(4), 295-314. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.44424
• Prime, H., Wade, M., & Browne, D.T. (2020). Risk and resilience in family well-being during the COVID19 pandemic. American Psychological Association, 75(5), 613-643. https://doi.org/10.1037/amp0000660
• Reger, M. A., Stanley, I. H., & Joiner, T. E. (2020). Suicide mortality and coronavirus disease 2019—a perfect storm?. JAMA Psychiatry, 77(11), 1093-1094. https://doi.org/10.1001/jamapsychiatry.2020.1060
• Ren, X., Huang, W., Pan, H., Huang, T., Wang, X., & Ma, Y. (2020). Mental health during the Covid-19 outbreak in China: a meta-analysis. Psychiatric Quarterly, 91, 1033-1045. https://doi.org/10.1007/s11126-020-09796-5
• Salari, N., Hosseinian-Far, A., Jalali, R., Vaisi-Raygani, A., Rasoulpoor, S., Mohammadi, M., ... & Khaledi-Paveh, B. (2020). Prevalence of stress, anxiety, depression among the general population during the COVID-19 pandemic: a systematic review and meta-analysis. Globalization and Health, 16 (57), 1-11. https://doi.org/10.1186/s12992-020-00589-w
• Salehi, M., Amanat, M., Mohammadi, M., Salmanian, M., Rezaei, N., Saghazadeh, A., & Garakani, A. (2021). The prevalence of post-traumatic stress disorder related symptoms in Coronavirus outbreaks: A systematic-review and meta-analysis. Journal of Affective Disorders, 282, 527-538. https://doi.org/10.1016/j.jad.2020.12.188
• Santabarbara, J., Lasheras, I., Lipnicki, D. M., Bueno-Notivol, J., Perez-Moreno, M., Lopez-Anton, R., ... & Gracia-Garcia, P. (2021). Prevalence of anxiety in the COVID-19 pandemic: An updated meta-analysis of community-based studies. Progress in Neuro-Psychopharmacology and Biological Psychiatry, 109, 110207. https://doi.org/10.1016/j.pnpbp.2020.110207
• Sut, H. K., & Kucukkaya, B. (2020). Anxiety, depression, and related factors in pregnant women during the COVID‐19 pandemic in Turkey: A web‐based cross‐sectional study. Perspectives in Psychiatric Care, Advance online publication. https://doi.org/10.1111/ppc.12627
• Şahin, M. K., Aker, S., Şahin, G., & Karabekiroğlu, A. (2020). Prevalence of depression, anxiety, distress and insomnia and related factors in healthcare workers during COVID-19 pandemic in Turkey. Journal of Community Health, 45(6), 1168-1177. https://doi.org/10.1007/s10900-020-00921-w
• Qian, M., Wu, Q., Wu, P., Hou, Z., Liang, Y., Cowling, B. J., & Yu, H. (2020). Psychological responses, behavioral changes and public perceptions during the early phase of the COVID-19 outbreak in China: a population based cross-sectional survey. MedRxiv, preprint version, https://doi.org/10.1101/2020.02.18.20024448
• Taylor, S. (2019). The psychology of pandemics: Preparing for the next global outbreak of infectious disease. UK: Cambridge Scholars Publishing.
• T.C. İçişleri Bakanlığı (2020a, 28 Mart), Koronavirüs tebdirleri kapsamında şehirlerarası otobüs yolcu taşımacılığı ile ilgili ek genelge. https://www.icisleri.gov.tr/koronavirus-tebdirlerikapsaminda-sehirlerarasi-otobus-yolcu-tasimaciligi-ile-ilgili-ek-genelge
• T.C. İçişleri Bakanlığı (2020b, 21 Mart), Koronavirüs salgını ile mücadele kapsamında lokantalarla ilgili ek genelge. https://www.icisleri.gov.tr/koronavirus-salgini-ile-mucadelekapsaminda-lokantalarla-ilgili-ek-genelge
• T.C. İçişleri Bakanlığı (2020c, 21 Mart), Koronavirüs salgını ile mücadele kapsamında yeni kısıtlama ve tedbirler genelgeleri. https://www.icisleri.gov.tr/koronavirus-ile-mucadele-kapsaminda-sokaga-cikma-kisitlamalari---yeni-kisitlama-ve-tedbirler-genelgeleri
• Tengilimoğlu, D., Zekioğlu, A., Tosun, N., Işık, O., & Tengilimoğlu, O. (2021). Impacts of COVID-19 pandemic period on depression, anxiety and stress levels of the healthcare employees in Turkey. Legal Medicine, 48, 101811. https://doi.org/10.1016/j.legalmed.2020.101811
• Ustun, G. (2020). Determining depression and related factors in a society affected by COVID-19 pandemic. The International Journal of Social Psychiatry. https://doi.org/10.1177/0020764020938807
• Ünal, E., Atik, D. ve Gözüyeşil, E. (2020). Covid-19 pandemisi ve kadınlar. Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 4(1), 1-8.
• Üstün, Ç., & Özçiftçi, S. (2020). COVID-19 pandemisinin sosyal yaşam ve etik düzlem üzerine etkileri: bir değerlendirme çalışması. Anadolu Kliniği Tıp Bilimleri Dergisi Özel Sayısı, 25(1), 142-153. https://doi.org/10.21673/anadoluklin.721864
• Wang, C., Pan, R., Wan, X., Tan, Y., Xu, L., … & Ho, R. C. (2020). Immediate psychological responses and associated factors during the initial stage of the 2019 coronavirus disease (COVID-19) epidemic among the general population in China. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(5), 1729. https://doi.org/10.3390/ijerph17051729
• Weiss D, Marmar C (1997) The impact of Event Scale - Revised. In J. Wilson & T. Keane (Eds), Assessing psychological trauma and PTSD. New York: Guilford.
• WHO. (2020a, 2 Şubat). WHO Director-General's opening remarks at the media briefing on COVID-19 - 11 March 2020. https://www.who.int/director-general/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-COVID-19---11-march-2020
• WHO. (2020b, 16 Aralık). Mental health and psychosocial considerations during the COVID-19 outbreak. https://www.who.int/publications-detail/WHO-2019-nCoVMentalHealth-2020.1.
• Yalçın, H., Dai, H., & Erkoç, E. (2020). Ebeveynlerin virüs salginina ilişkin duygu durumlari ve çocuklara etkileri. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 7(9), 128-142.
• Yelkikalan, N., Oflaz, A., Doğan, S., & Dalboy, Z. (2020). COVID-19'un Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi kuramına etkisi: Durumsallık yaklaşımı bağlamında bir araştırma. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 15(2), 139-165.
• Yıldırım, A., Boysan, M., & Kefeli, M. C. (2018). Psychometric properties of the Turkish version of the Depression Anxiety Stress Scale-21 (DASS-21). British Journal of Guidance & Counselling, 46(5), 582-595. https://doi.org/10.1080/03069885.2018.1442558
• Zhang, T., Cui, X., Zhao, X., Wang, J., Zheng, J., … & Yongsheng, X. (2020). Detectable SARSCov2 viral RNA in feces of three children during recovery period of Covid-19 pneumonia. Journal of Medical Virol, 92(7), 909-914. https://doi.org/10.1002/jmv.25795