İslam Hukuku Açısından Emtia Opsiyon Sözleşmeleri

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 72 - 102, 16.04.2023

İbrahim Özpolat

https://doi.org/10.52115/apjir.1231490

Öz

Bu araştırmada emtiaya dayalı opsiyon sözleşmelerinin İslam hukuku açısından değerlendirmesi yapılmıştır. Araştırmada öncelikle bu sözleşmelerin tanımı ve sınıflandırması hakkında kısaca bilgi verilmiştir. Opsiyon sözleşmelerinin yeni ortaya çıkmış sözleşmeler olması sebebiyle klasik fıkıhta doğrudan karşılığı yoktur. Bu sebeple çağdaş İslam hukukçularının bu sözleşmelerle ilgili olumlu ve olumsuz yaklaşımları gerekçeleri ile birlikte özet olarak aktarılmıştır. İslam hukuku açısından yapılan değerlendirmede opsiyon sözleşmelerinin öncelikle hukuki mahiyeti üzerinde durulmuştur. Daha sonra hukuki mahiyetine bağlı olarak ortaya çıkan vaad (önakit), şart muhayyerliği, ticari sigorta, kaparo, hakların satımı ile yükümlülüklerin (iltizâm) satımı ve sözleşmenin sonlandırılma şekli açısından değerlendirmeler yapılmıştır. Bu sözleşmelerin gerçekleştirilme amaçlarının başında spekülasyon gelmektedir. Bu sebeple spekülasyon ile ilgili değerlendirmeler bu sözleşmeler için önemlidir. Çağdaş İslam hukukçularının çoğunluğu, opsiyon sözleşmelerinin spekülasyon amacıyla gerçekleştirilmesi durumuna bağlı olarak ya bizzat kumar olması veya en azından kumar manası taşıması sebebiyle caiz olmayacağı, buna karşılık çağdaş İslam hukukçularından bazısı ise spekülasyonun İslam hukuku açısından meşru olduğunu ve buna bağlı olarak opsiyon sözleşmelerinin de caiz olacağını ileri sürmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam hukuku, opsiyon, emtia, hak, riskten korunma, spekülasyon, kumar

Kaynakça

• AAOIFI. Faizsiz Finans Standartları. Faizsiz Finans Kuruluşları Muhasebe ve Denetleme Kurumu. İstanbul: TKBB Yayınları, 2018.
• Abdülkâdir, Ali. “Ta‘kîb alâ re’yi’t-teşrîi’l-islâmî fî mesâili’l-bûrsa”. el-Mevsûatü’l-ilmiyye ve’l-ameliyye li’l-bünûk el-islâmiyye, Matbûâtü’l-ittihâdi’l-devlî li’l-bünûki’l-islâmiyye, Cilt 5, Kahire, (1982).
• Afşar, Muharrem. Finansal Sistem ve İşleyişi. Eskişehir: Gülen Ofset, 2006.
• Ahmed Muhyiddîn Hasan. Amelü şerikâti’l-istismâri’l-islâmiyye. Mekke: Ümmü’l-kurâ Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1983-1984.
• Akkuş, Hilmi Tunahan - Sakarya, Şakir. “Türev Ürünlerin İslami Finans Modelleri Açısından Değerlendirilmesi”. Adam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 8/2, Ankara, (2018).
• Akram Khan. “Commodity Exchange and Stock Exchange in Islamic Economy”. American Journal of Islamic Social Sciences, Cilt 5, Sayı 1, (1988).
• Alî es-Sâlûs. el-İktisâdu’l-islâmî. Doha-Beyrut: Dâru’s-sekâfe-Müessetü’r-reyyân, 1998.
• Ali Haydar. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2010.
• Âli Süleymân. Ahkâmü’t-teâmül fi’l-esvâki’l-mâliyye. Riyad: Dâru künûzü İşbîlyâ li’n-neşri ve’t-tevzî‘, 2005.
• Aydın, Aytaç. İslam Hukuku Açısından Mali Piyasa ve Mali Piyasa Araçları. Konya: Burç Yayınevi, 2015.
• Bak, Başak. “Borsa Opsiyon Sözleşmesi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi Cilt 64, Sayı 4, Ankara, (2009).
• Bashir, Muhammad al-. İslami Finansta Risk Yönetimi. çev. Ali Kürşat Sak ve Gencay Karakaya. İstanbul: Albaraka Yayınları, 2020.
• Bayındır, Servet. İslam Hukuku Penceresinden Vadeli İşlem Sözleşmeleri. İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınevi, 2008.
• Beğavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Huseyn b. Mes‘ud b. Muhammed el-Ferrâ’ el-. et-Tehzîb fî fıkhi’l-İmâm eş-Şâfiî. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd ve Alî Muhammed Muavvad. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
• Beiser, Greg. “Understanding the Difference Between Hedging and Speculating”. Derivatives Risk and Resbonsibility ed. Robert A. Klein - Jess Lederman, USA, Irwin Publishing, (1996).
• Bilicioğlu, İlknur Yaşar. İslam Hukukunda Nitelikleri İtibariyle Satım Akdine Konu Olmayan Mallar. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus el-. Keşşâfu’l-kina‘ an metni’l-ikna‘. thk. Abû Abdullah Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmâil. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2009.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus el-. Şerhu münteha’l-irâdât: Dekâikü uli’n-nühâ lişerhi’l-Müntehâ. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2021.
• Cessâs, Ebûbekir Ahmed b. Alî er-Râzî el-. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. thk. Sâid Bektâş. Beyrut-Medine: Dâru’l-beşâiri’l-islâmiyye-Dâru’s-sirâc, 2010.
• Ceylan, Ali - Korkmaz, Turhan. Sermaye Piyasası ve Menkur Değer Analizi. Bursa: Ekin Yayınevi, 2. Baskı, 2004.
• Chambers, Nurgül. Türev Piyasalar. İstanbul: Beta Yayınları, 2007.
• Colburn, James T.. Trading in Options on Futures. New York: New York Institute of Finance, 1990.
• Corbin, Arthur L.. ”Option Contracts”. Yale Law Journal New Haven, (1913-1914), 641-663.
• Cündî, Şehhât el-. Muâmelâtu’l-bûrsa. Kahire: Dârü’n-nahdati’l-arabiyye, 1988.
• Çoban, Ayşe. Mecelle’nin Ta‘dil Edilen Maddelerinin İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Dalgın, Nihat. “İslam Hukukuna Göre Satım Sözleşmesi Açısından Mal Kavramı”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/11, Samsun, (Mart 1999).
• Darîr, Sıddîk ed-. “el-İhtiyârât”. Mecelletu mecmail’l-fıkhi’l-islâmî Sayı 7, Cidde, (1993/1412).
• Durmuş, Abdullah. “Döviz Opsiyon İşlemi ve Fıkhî Değerlendirmesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi Sayı 13, Konya, (2009).
• Durmuş, Abdullah. “Döviz Vadeli ve Emtia Vadeli İşlem Sözleşmeleri”. II. Uluslararası İslam Ticaret Hukuku Kongresi, ed. Mehmet Bayyiğit Konya, KTO Karatay Üniversitesi Yayınları, (2016).
• Durmuş, Abdullah. “İslam Hukuku Açısından Günümüz Kredi ve Finansman Yöntemleri”. İslam Hukuku Açısından Tarihten Günümüze Kredi ve Finans Yöntemleri: Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantısı İstanbul, (2011).
• Durmuş, Abdullah. Fıkhî Açıdan Günümüz Para Mübadelesi İşlemleri. İstanbul: İsam Yayınları, 2014.
• Düsûkî, Abû Abdullâh Muhammed b. Ahmed ed-. Hâşiyetü’d-Düsûkî ale’ş-Şerhi’l-kebîr. thk. Ebu’l-fadl ed-Dimyâtî Ahmed b. Alî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2021.
• Ebû Gudde, Abdüssettâr. “el-İhtiyârât fi’l-esvâki’l-mâliyye”. Mecelletu mecmail’l-fıkhi’l-islâmî Sayı 7, Cidde, (1993/1412).
• Ebû Süleymân. “el-İhtiyârât”. Mecelletü mecma‘i’l-fıkhi’l-islâmî Sayı 7, Cidde, (1993/1412).
• Ebû Süleymân. “Münâkaşa”. Mecelletu mecmail’l-fıkhi’l-islâmî Sayı 7, Cidde, (1993/1412).
• Erdoğan, Niyazi. Uluslararası İşletmelerde Mali Risk ve Yönetimi & Çağdaş Finansman Teknikleri. Ankara: Mü-Ka Matbaacılık, 1993.
• Ferrâ’, Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef Ebû Ya‘lâ el-. et-Ta‘lîkâtü’l-kebîra fî mesâili’l-hilâf alâ mezhebi Ahmed. b.y.: Dâru’n-nevâdir, 2010.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed et-Tûsî el-. el-Vasît fi’l-mezheb. thk. Alî Muhyiddîn el-Karadâğî. Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-islâmiyye, 2015.
• Hacak, Hasan. İslam Hukukunun Klasik Kaynaklarında Hak Kavramının Analizi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
• Hammâd, Nezîh. “Medâ cevâzi ahzi’l-ecri ale’l-kefâle”, Mecelletü Câmiati’l-Melik Abdilazîz el-İktisâdü’l-islâmî. Cidde: Câmiati’l-Melik Abdilazîz, 1997.
• Hammâd, Nezîh. Kadâyâ fıkhiyye muâsıra fi’l-mâli ve’l-iktisâd. Dımaşk: Dâru’l-kalem, 2001.
• Haraşî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Abdullâh el-. Şerhu’l-Haraşî alâ Muhtasari Halîl. Bulak-Beyrut: el-Matbaatü’l-kübrâ el-emîriyye-Dâru’l-fikr, 1900.
• Haskefî, Muhammed b. Alî el-. ed-Dürrü’l-muhtâr Şerhu Tenvîri’l-ebsâr. thk. Abdülmün‘im Halîl İbrâhîm. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2002.
• Hattâb, Ebû Abdullâh Muhammed b. Muhammed er-Ruaynî el-Mağribî el-.Tahrîru’l-kelâm fî mesâili’l-iltizâm. thk. Abdüsselâm Muhammed eş-Şerîf, Beyrut: Dâru’l-garbi’l-islâmî, 1984.
• Hey’etü beyti’t-temvîli’l-kuveytî. el-Fetâva’ş-şer‘iyye fi’l-mesâili’l-iktisâdiyye. Kuveyt: y.y., 1985.
• Hey’etü mecmûati delleti’l-berake. Fetâvâ nedevâti’l-berake (1403-1422/1981-2001). ed. Abdüssettâr Ebû Gudde ve İzzüddîn Hûce. Menşûrâtü mecmûati delleti’l-berake, 5. Baskı, ts..
• Heyet. el-Fetâvâ el-Hindiyye. thk. Abdüllatîf Hasan Abdurrahmân. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2000.
• Hull, John C.. Options, Futures and Other Derivatives. New Jersey: Prentice Hall, 2002.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer ed-Dımaşkî. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. thk. Abdülmecîd Ta‘me Halebî. Beyrut: Dârü’l- ma‘rife, 2011.
• İbn Kudâme, Ebu Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Makdisî. el-Muğnî. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et’türkî ve Abdülfettâh Muhammed el-Halev. Beyrut: Dâru âlemi’l-kütüb, 2007.
• İbn Kudâme, Ebü’l-ferec Şemsüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. eş-Şerhu’l-kebîr ale’l-Mukni‘. Mısır: Matbaatü’l-menâr, 1928.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. el-Mukaddimâtü’l-mümehhidât. thk. Zekeriyya Umeyrât. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2002.
• İbnü’l-Arabî, Ebûbekr Muhammed b. Abdullah. el-Mesâlik fî şerhi Muvattai Mâlik. b.y.: Dâru’l-garbi’l-islâmî, 2007.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdülvâhid es-Sivâsî el-İskenderî. Şerhu fethi’l-kadîr ale’l-Hidâye şerhi Bidâyeti’l-mübtedî. thk. Abdürrezzâk Gâlib el-Mehdî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2009.
• Kâdızâde, Şemseddîn Ahmed. Netâicü’l-efkâr: Tekmiletü Fethi’l-kadîr. thk. Abdürrezzâk Gâlib el-Mehdî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2009.
• Kâdî Abdülvehhâb, Ebû Muhammed Abdülvehhâb b. Alî. el-İşrâf alâ mesâili’l-hilaf. Tunus: Matbaatü’l-irâde, ts..
• Kallek, Cengiz. “Kaparo”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/339-340. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Kamali, Mohammad Hashim. İslam Ticaret Hukuku: Vadeli İşlem Sözleşmeleri ve Opsiyonların Analizi. çev. Nazan Lila. İstanbul: Albaraka Yayınları, 2020.
• Karadâğî, Muhyiddîn Alî el-. “el-Esvâku’l-mâliyye”. Mecelletu mecmail’l-fıkhi’l-islâmî Sayı 7, Cidde, (1993/1412).
• Karadâğî, Muhyiddîn Alî el-. Buhûs fî fıkhi’l-muâmelâti’l-mâliyeti’l-muâsira. Beyrut: Dârü’l-beşâiri’l-islâmî, 2006.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebubekir b. Mesut el-. Bedâiu‘s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. thk. Ali Muhammed Muavvad ve Adil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2010.
• Kassâr, Abdülaziz Halîfe el-. “el-İhtiyârât fî esvâki’l-evrâki’l-mâliyye”. Mecelletü’ş-şerîati ve’d-dirâsâti’l-islâmiyyeti Sayı 53 (2003).
• Kemâl Hattâb. “Nahve sûk mâliyye islâmiyye”. el-Mü’temeru’l-âlemiyyu es-sâlis li’l-iktisâdi’l-islâmî, Câmiatu Ümmü’l-kur’a, (Mekke 2005).
• Kırca, İsmail. Hukuki Yönüyle Borsa Opsiyon İşlemleri. Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, 2000.
• Koy, Ayben. Türev Piyasalar. İstanbul: Seçkin Yayıncılık, 2018.
• Kurtubî, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed İbn Rüşd el-. Bidâyetü’l-Müctehid. Kahire: Dâru’l-hadîs, 2004.
• Lâhim, Usâme b. Hamûd b. Muhammed el-. Bey’u’d-deyn ve tatbîkâtuhu’l-muâsıra fi’l-fıkhi’l-islâmî. Riyad: Dâru’l-meymân li’n-neşri ve’t-tevzi‘, 2012.
• Levinson, Marc. Finansal Piyasalar Kılavuzu. çev. Cengiz Yavilioğlu - İlhan Ege - Gülüzar Kurt. Ankara: Liberte Yayınları, Şubat-2007.
• Mahmûd Fehd Muheydât. Ukûdu’l-hıyârât. Amman: Emvâc li’n-neşri ve’t-tevzî‘, 2012.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed el-. el-Hâvi’l-kebîr. thk. Alî Muhammed Muavvad- Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1999.
• Mecmau’l-fıkhi’l-islâmî ed-Duelî. Karârât ve tavsiyât. Karar no: 63 (1/7), (y.y., ts.).
• Mecmau’l-fıkhi’l-islâmî ed-Duelî. Karârât ve tavsiyât. Karar no: 43 (5/5), Mecelletü’l-Mecma‘, Sayı: 5, Cilt: 3.
• Mecmau’l-fıkhi’l-islâmî ed-Duelî. Karârât ve tavsiyât. Karar no: 12 (2/12), Mecelletü’l-Mecma‘, Sayı: 2, Cilt: 2.
• Merdâvî, Ebu’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Süleymân el-. el-İnsâf fî ma‘refeti’r-râcihi mine’l-hilâf. thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Türkî-Abdülfettâh Muhammed el-Hulv, Kahire: Hecer li’t-tibâati ve’n-neşri, 1995.
• Mesler, Donalt T.. Stock Index Options. USA: Probus Publishing Company, 1995.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullâh b. Mahmûd el-. el-İhtiyâr li ta‘lîli’l-Muhtâr. Beyrut: Dâru’l- Erkam b. Ebi’l- Erkam, ts..
• Meydânî, Abdülganî b. Tâlib b. Hammâde el-. el-Lübâb fî şerhi’l-kitâb. Dımaşk: el-Mektebetü’l-umeriyyetü, ts..
• Milli Eğitim Bakanlığı. Türev Piyasa Araçları. Ankara: 2011.
• Muhammed Alî el-Karî. “el-Eshümü el-ihtiyârât el-müstakbeliyyât”. Mecelletu mecmail’l-fıkhi’l-islâmî Sayı 7 Cidde, (1993/1412).
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref en-. el-Mecmu‘ şerhu’l-mühezzeb. Dımeşk: Dârü’l-fikr, ts..
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref en-. Ravdatu’t-tâlibîn. thk. Âdil Ahmed abdülmevcûd - Alî Muhammed Muavvad. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2013,
• Osmânî, Takî el-. Fıkhu’l-buyu‘ ale’l-mezâhibi’l-erbaa. Karaçi: Mektebetü meârifi’l-Kur’an, 2015.
• Osmânî, Takî el-.“Münâkaşa”. Mecelletu mecmail’l-fıkhi’l-islâmî Sayı 7 Cidde, (1993/1412).
• Penezoğlu, Y. Gökhan. Hukuki Yönleriyle Vadeli İşlem Sözleşmeleri. İstanbul: Kazancı Hukuk Yayınları, 2004.
• Râfiî, Ebu’l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdülkerîm er-. Fethu’l-azîz bişerhi’l-Vecîz. b.y.: Dâru’l-fikr, t.s..
• Reva, Zeynep Hacıalioğlu. “Borsa Opsiyon Sözleşmesi”. Prof. Dr. Özer Seliçi’ye Armağan Ankara, Seçkin Yayıncılık, (Ocak 2006).
• Sââtî, Abdürrahîm es-. “Nahve müştekkât mâliyye islâmiyye”. Mecelletü Câmiati’l-Melik Abdülazîz: el-İktisâdü’l-islâmî 11 Cidde, (1999).
• Samar, Mahmut. İslamî Finans Ürünlerinde Akitlerin Birleştirilmesi. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2019.
• Sancak, Ethem. Türev Finansal Araçlar Sözlüğü. Ankara: Gazi Kitabevi, 2012.
• Sellâmî, Muhammed el-Muhtâr es-. “el-İhtiyârât”. Mecelletu mecmail’l-fıkhi’l-islâmî Sayı 7, Cidde, (1993/1412).
• Serahsî, Ebubekir Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebu Sehl Ahmed es-. el-Mebsût. Beyrut: Dârü’l-ma‘rife, t.s..
• Süleymân, Yûsuf. “Re’yü’t-teşrîi’l-islâmî fî mesâili’l-bûrsa”. el-Mevsûatü’l-ilmiyye ve’l-ameliyye li’l-bünûk el-islâmiyye, Matbûâtü’l-ittihâdi’l-devlî li’l-bünûki’l-islâmiyye, Cilt 5, (Kahire 1982).
• Süveylim, Sâmî b. İbrâhîm es-. Usûlü’t-temvîli’l-islâmî. Cidde: Merkezü ebhâsi’l-iktisâdi’l-islâmî, Câmiatü’l-Melik Abdülazîz, 2011.
• Şâfiye, Ketâf. Devru’l-edavâti’l-mâliyyeti’l-islâmiyye. Cezayir: Setîf Üniversitesi, Doktora Tezi, 2013-2014.
• Şeker, Kudbeddin vd. “Opsiyon Sözleşmeleri ve Opsiyon Sözleşmelerinden Doğan Kar/Zararın Hesaplanması”. Sosyal Bilimler Akademi Dergisi 1/2 (Kasım 2018).
• Şenol, Ömer Faruk. Hukuki Açıdan Bankaların Tezgahüstü Piyasada Taraf Olduğu Türev İşlemler. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2017.
• Şirbînî, Muhammed b. Muhammed el-Hatîb eş-. Muğni’l-muhtâc. thk. Abdurrezzâk Şehûd en-Necm. Dımeşk: Dâru’l-feyhâ, Dâru’l-menhel, 2009.
• Şirvânî, Abdülhamîd eş- - İbn Kâsım, Ahmed Şihâbüddîn el-Abbâdî. Havâşî eş-Şirvânî ve İbni’l-Kâsım alâ Tuhfeti’l-minhâc. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, 2014.
• Temiz, Kemal. İslam’da Kumar Yasağı. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Zerkâ, M. Ahmed ez-. Nizâmu’t-te’mîn. Beyrut: y.y., 1984.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır ez-. el-Mensûr fi’l-kavâid. Kuveyt: Vizaratü’l-evkaf bi’l-Kuveyt, 1982.
• Zeydân, Abdülkerîm. el-Medhal lidirâseti’ş-şerîati’l-islâmiyye. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2003.
• Zeylaî, Osmân b. Alî ez-. Tebyînü’l-hakâik. Kahire: el-Matbaatü’l-kübrâ, 1314/1897.
• Zuhaylî, Vehbe ez-. “Ukûdu’l-ihtiyârât”. Mecelletu mecmail’l-fıkhi’l-islâmî Sayı 7, Cidde, (1993/1412).
• Zuhaylî, Vehbe ez-. el-Fıkhu’l-islâmî. Dımaşk: Dârü’l-fikr, Genişletilmiş ve Düzeltilmiş Altıncı Baskı, 2008.
• Zürkânî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Abdülbâkî b. Yûsuf ez-. Şerhu’z-Zürkânî alâ Muhtasari Halîl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2002.