ESKİ MEZOPOTAMYA MİTOLOJİSİNDE BİZON/BOĞA-ADAM: KUSARİKKU

Yıl 2025, Cilt: 19 Sayı: 2, 441 - 467, 17.12.2025

Abdulgani Kaçar

https://doi.org/10.46931/aran.1706618

Öz

Bu makalenin amacı Eski Mezopotamya mitolojisinde, kapıların ve geçitlerin koruyucusu olan ve aynı zamanda koruyucu iyi bir ruhu temsil eden bizon/boğa-adam figürünün kaynağını araştırmak ve bu melez varlığın mitolojide üstlendiği rollerin kökenine doğru bir yolculuk yapmaktır. Nitekim bilindiği üzere mitolojik hikâyeler ve bu hikâyelerin kahramanları gerçek hayattan esinlenilerek kurgulanmışlardır. Bu doğrultuda, bizon/boğa-adam figürünün Eski Mezopotamya sakinlerinin hangi tarihsel, coğrafi ve sosyo-ekonomik gerçekliklerinden izler taşıdığı irdelenmiş ve buradan hareketle Mezopotamya toplumlarının yaşam koşulları ve hayata bakış açıları hakkında çıkarımlar yapılmaya çalışılmıştır. Çalışmada büyük ölçüde modern Batı literatüründen faydalanılmıştır. Bunun yanında Türkçeye çevrilmiş birkaç çiviyazılı metin makaleye dâhil edilmiş ve yine kusarikku hakkında CAD’da (Cambridge Assyrian Dictionary) verilen bilgilerden ve yanı sıra mitoloji sözlüklerinden faydalanılmıştır. Bunlara ek olarak ETCSL ve CDLI gibi çiviyazılı belgelerin yayınlandığı internet sitelerinden de bilgileri teyit etmek amacıyla faydalanılmış fakat buralardan alıntı yapılmadığı için kaynakçada bu sitelere yer verilmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Eski Mezopotamya Mitolojisi , Sumer , Akad , Boğa/Bizon-Adam , Kusarikku , Lamassu.

Kaynakça

• Annus, Ammar. “Sons of Seth and the South Wind”, ed. S. Panayotov and L. Vacin, Mesopotamian Medicine and Magic. Studies in Honor of Markham J. Geller, Ancient Magic and Divination, Vol. 14. 9-24. Boston-Leiden, 2018.
• Black, Jeremy ve Green, Anthony. Gods Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia. London: The British Museum Press, 2004.
• Black, Jeremy ve Green, Anthony. Tanrılar İfritler Semboller Mezopotamya Mitolojisi sözlüğü. İstanbul: Aram Yayıncılık, 2003.
• Bottero, Jean, ve Kramer, Samuel Noah. Mezopotamya Mitolojisi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2021.
• Braun-Holzinger, Eva A. “Apotropaic Figures at Mesopotamian Temples in the Third and Second Millennia”, ed. T. Abusch, A. K. Guinan. Mesopotamian Magic: Textual, Historical and Interpretative Perspectives. 149-172. Groningen, 1999.
• CAD Chicago Assyrian Dictionary, Chicago 1956vd.
• D’alessio, G.B. “Textual Fluctuations and Cosmic Streams: Ocean and Acheloios”, Journal of Hellenic Studies 124 (2004): 16-37.
• Donald L. Wasson,"Janus." tarafından çevrildi Gorgon Dergisi. World History Encyclopedia. Son güncelleme Şubat 06, 2015. https://www.worldhistory.org/trans/tr/1-12087/janus/. (Erişim: 20. 05. 2025/17:55).
• Farber, Walter. “Magic at the Cradle Babylonian and Assyrian Lullabies”, Anthropos 85/1/3 (1990): 139-48.
• Feldt, Laura. “Monstrous Figurines from Mesopotamia”, ed. D. Boschung ve J.N. Bremmer, The Materiality of Magic, 59-96. Paderborn, 2015.
• Freydank, Helmut. “Anmerkungen zu mittelassyrischen Texten. 7”, Altorientalische Forschungen 38/2 (2011): 348-66.
• Gadd, C. J. “Some Contributions to the Gilgamesh Epic”, Iraq 28/ 2 (1966): 105-21.
• Huba, Lőrincz. “A BM 1930-5-8,218-as számú ninivei füstölőállvány funkcionális és ikonográfiai elemzése”, ed. P. Doma ve F. Takó, "Közel, s Távol” Az Eötvös Collegium Orientalisztika Műhely éves konferenciájának előadásaiból. 67-92. Budapeşte, 2017.
• Hussein, Iman Lafta. “Bull Symbolism in Ancient Iraqi Thought”, International Journal of Innovation, Creativity and Change 11/2 (2020): 734-49.
• Jacques, Margaret. “Monstres velus, monstres hideux en Mésopotamie”, ed.Y. Volokhine, B. Fudge, T. Herzog, Barbe et Barbus Symbolıques Rıtes et Pratıques du Port de la Barbe dans le Proche-orıent Ancıen et Moderne, 17-36. Zurich, 2019.
• Joseph, Azize. “Wrestling as a Symbol for Maintaining the Order of Nature in Ancient Mesopotamia”, JANER 2 (2002): 1-26.
• Kertai, David. “The Guardians at the Doors: Entering the Southwest Palace in Nineveh”. JNES 74/2 (2015): 325-49.
• Longdon, S., "kusarikku, "Goat-Fish". The American Journal of Semitic Languages and Literatures 4 (1915): 283-285.
• M. Maul, Stefan. “Die tägliche Speisung des Assur (gina’u) und deren politische Bedeutung”, ed. L. Feliu, J. Llop, ve A. Millet Albà, Time and History in the Ancient Near East. Proceedings of the 56th Rencontre Assyriologique Internationale at Barcelona 26-30 July 2010, 561-574. Winona Lake Indiana, 2013.
• Nunn, Astrid. “Helden und Mischwesen in der Altbabylonischen Glyptik”, Zeitschr. f. Assyriologie 87 (1997): 222-46.
• Scurlock, Joann. “Ancient Mesopotamian Hause Gods”, JANER 3 (2003): 99-106.
• Seidl, Ursula. “The Winged Disc in Mesopotamia”, ed. A. Otto ve M. Herles, Mobility in the Ancient Near East Images in Context. Archaeology as Cultural Heritage. Engendering Near Eastern Archaeology. Societal Contexts of Religion Shaping the Living Space. 119-150. Wiesbaden, 2020.
• Sevin, Veli. Yeni Assur Sanatı I Mimarlık. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1999.
• Sołtysiak, Arkadiusz. “The Bull of Heaven in Mesopotamian Sources”, Cukture and Cosmos 5/2 (2001): 3-21.
• Sonik, Karen. “The Monster’s Gaze: Vision as Mediator between Time and Space in the Art of Mesopotamia", ed. L Feliu ve A Liop, Proceedings of the 56th Rencontre Assyriologique Internationale at Barcelona 26–30 July 2010, 285-300. Winona Lake Indiana, 2013.
• Steinkeller, Piotr. “Early Semitic Literature and Third Millennium Seals with Mythological Motifs”, Quaderni Di Semitistica 18 (1992): 243-83.
• Van der Toorn, Karel. “Magic at the Cradle: A Reassessment”, ed. T. Abusch ve A. K. Guinan, Ancient Magic and Divination I. 141-152. Groningen, 1999.
• Wiggermann, F. A. M. Mesopotamian Protective Spirits The Ritual Texts Cuneiform Monographs I. Groningen: STYX&PP Publivations, 1992.
• https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_1897-0511-108
• https://www.britannica.com/topic/lamassu#/media/1/2213429/5305
• https://art.thewalters.org/object/42.674/
• https://www.metmuseum.org/art/collection/search/323869