Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

DE HERBA VETTONICA

Yıl 2025, Cilt: 19 Sayı: 2, 325 - 351, 17.12.2025
https://doi.org/10.46931/aran.1796357

Öz

MS 4. yüzyılda yazıldığı düşünülen De herba Vettonica eseri, Türkçede soğulcan otu ya da kestere gibi isimlerle bilinen vettonica bitkisinin tanıtımını ve tıbbi anlamda yararlı yönlerini içeren Latince bir kitapçıktır. Kimi araştırmacılar tarafından Antonius Musa’ya, Pseudo-Antonius Musa’ya ya da Pseudo-Apuleius’a atfedilse de yazarının kimliği kesin olarak bilinmemektedir. Orta Çağ’da bir bölümü Eski İngilizceye çevrilmiş ve bu bakımdan Avrupa’da yerel bir dile çevrilen en eski tıp metni olarak değerlendirilmiştir. Bu makalenin amacı, söz konusu eserin Corpus Medicorum Latinorum serisinde yayımlanan 1927 tarihli Teubner baskısını temel alarak Latince aslından Türkçeye çevirisini sunmak ve Antik Çağ yazarlarının bu bitki hakkında yazdıklarını göz önüne alarak metnin kısa bir değerlendirmesini yapmaktır.

Kaynakça

  • Antik Kaynaklar
  • Aët. = Aëtius Amidenus, Libri medicinales: Aetii Amideni Liber medicinalis XII, G. A. Kostomoires (ed.), Paris: Librairie C. Klincksieck, 1892; Aetii Amideni Libri medicinales I-IV, A. Olivieri (ed.), CMG VIII 1, Leipzig et Berlin: B. G. Teubner, 1935; Aetii Amideni Libri medicinales V-VIII, A. Olivieri (ed.), CMG VIII 2, Berlin: In Aedibus Academiae Litterarum, 1950.
  • Aret. Cura. = Aretaeus, De curatione acutorum morborum, = Aretæi Cappadocis, De causis et signis acutorum et diuturnorum morborum, Libri quattuor. De curatione acutorum et diuturnorum morborum, Libri quattuor, J. Wigan (ed.), Oxoniae: E Typographeo Clarendoniano, 1723.
  • Cass. Dio = Cassius Dio Cocceianus, Historia Romana: Dio’s Roman History, VI, E. Cary (ed.), The Loeb Classical Library, London: William Heinemann LTD; Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1955.
  • Celsus, Med. = Celsus, De medicina: De medicina, with an English Translation by W. G. Spencer, in three volumes II, The Loeb Classical Library, London: William Heinemann LTD / Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1961.
  • Diosc. Mat. = Pedanius Dioscorides, De materia medica: Pedanii Dioscoridis Anazarbei De materia medica Libri quinque, D. C. G. Kühn (ed.), Lipsiae: Prostat in Officina Libraria Car. Cnoblochii, 1829; Berendes, J. (ed.), Des Pedanios Dioskurides aus Anazarbos Arzneimittellehre, in fünf Büchern, Stuttgart: Verlag von Ferdinand Enke, 1902; Pedanii Dioscuridis Anazarbei De materia medica Libri quinque, Volumen II quo continentur Libri III et IV, M. Wellmann (ed.), Berolini: Apud Weidmannos, 1906; Gunther, R. T. The Greek Herbal of Dioscorides, London and New York: Hafner Publishing Company, 1968; Osbaldeston, T. A. ve Wood, R. P. A. (ed.), Dioscorides De Materia Medica, Being an Herbal with many other Medicinal Materials, Johannesburg: Ibidis Press, 2000; Pedanius Dioscorides of Anazarbus De materia medica, Translated by L. Y. Beck, Hildesheim – Zürich – New York: Olms – Weidmann, 2005.
  • Gal. De comp. med. per gen. = Claudius Galenus, De compositione medicamentorum per genera: Medicorum Graecorum opera quae exstant, D. C. G. Kühn (ed.), vol. XIII, Lipsiae: Prostat in Officina Libraria Car. Cnoblochii, 1827.
  • Gal. De comp. med. sec. loc. = Claudius Galenus, De compositione medicamentorum secundum locos: Medicorum Graecorum opera quae exstant, D. C. G. Kühn (ed.), vol. XII-XIII, Lipsiae: Prostat in Officina Libraria Car. Cnoblochii, 1826-1827.
  • Gal. De san. tuen. = Claudius Galenus, De sanitate tuenda: Medicorum Graecorum opera quae exstant, D. C. G. Kühn (ed.), vol. VI, Lipsiae: Prostat in Officina Libraria Car. Cnoblochii, 1823.
  • Gal. De simp. med. temp. ac fac. = Claudius Galenus, De simplicium medicamentorum temperamentis ac facultatibus: Medicorum Graecorum opera quae exstant, D. C. G. Kühn (ed.), vol. XI-XII, Lipsiae: Prostat in Officina Libraria Car. Cnoblochii, 1826.
  • Gal. De ther. ad Pis. = Claudius Galenus, De theriaca ad Pison, Medicorum Graecorum opera quae exstant, D. C. G. Kühn (ed.), vol. XIV, Lipsiae: Prostat in Officina Libraria Car. Cnoblochii, 1827.
  • Hor. Epist. = Q. Horatius Flaccus, Epistulae: Horace, Satires, Epistles and Ars Poetica, H. Rushton Fairclough (ed.), The Loeb Classical Library, London: William Heinemann LTD; Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1942.
  • Howald, E. ve Sigerist, H. E. (ed.), Antonii Musae De herba Vettonica liber, Pseudoapulei Herbarius, Anonymi De taxone liber, Sexti Placiti Liber medicinae ex animalibus, CML IV, Leipzig et Berlin: In Aedibus B. G. Teubneri, 1927.
  • IG XII 6,1 = Inscriptiones Graecae, Fasc. 6. Inscriptiones Chii et Sami cum Corassiis Icariaque, Pars I, Inscriptiones Sami insulae: Decreta, epistulae, sententiae, edicta imperatoria, leges, catalogi, tituli Atheniensium, tituli honorarii, tituli operum publicorum, inscriptiones ararum, Klaus Hallof (ed.), Berlin – New York: 2000.
  • Orib. Ecl. = Oribasius, Eclogae Medicamentorum = Oribasii Collectionum medicarum reliquiae, libri XLIX-L, libri incerti, J. Raeder (ed.), CMG VI 2,2, Leipzig et Berlin: B. G. Teubner, 1933.
  • Orib. Eun. = Oribasius, Libri ad Eunapium: Oribasii Synopsis ad Eustathium, Libri ad Eunapium, J. Raeder (ed.), CMG VI 3, Leipzig et Berlin: in aedibus B. G. Teubneri, 1926.
  • Orib. Syn. = Oribasius, Synopsis ad Eustathium: Oribasii Synopsis ad Eustathium, Libri ad Eunapium, J. Raeder (ed.), CMG VI 3, Leipzig et Berlin: in aedibus B. G. Teubneri, 1926.
  • Paul. Aeg. = Paulus Aegineta: Libri V-VII, J. L. Heiberg (ed.), CMG IX 2, Leipzig et Berlin: B. G. Teubner, 1924.
  • Plin. HN = Plinius Maior, Naturalis Historia: Pliny, Natural History, V, Libri XVII-XIX, H. Rackham (ed.), The Loeb Classical Library, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press; London: William Heinemann LTD, 1961; Pliny, Natural History, VII, Libri XXIV-XXVII, W. H. S. Jones (ed.), The Loeb Classical Library, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press; London: William Heinemann LTD, 1966; Pliny, Natural History, VIII, Libri XXVIII-XXXII, W. H. S. Jones (ed.), The Loeb Classical Library, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press; London: William Heinemann LTD, 1963.
  • Pseudo-Apuleius, Herbarium / Pseudo-Apuleius, and other text(s), CLA X, 1582, TM 67747, Leiden: Netherlands Universiteitsbibliotheek Vossius Lat. Quarto 9, 6. yy. ; de Lignamine, J. P. Herbarium Apuleii Platonici, Romae, 1481; Berberich, H. Das Herbarium Apuleii, nach einer früh-mittelenglischen Fassung, Heft 5, 1901, Amsterdam: Swets & Zeitlinger N. V., 1966.
  • Puschmann, Th. Alexander von Tralles, Original-Text und Übersetzung nebst einer einleitenden Abhandlung, Ein Beitrag zur Geschichte der Medicin, II. Band, Wien: Wilhelm Braumüller, K. K. Hof- und Universitätsbuchhändler, 1879.
  • Ser. Samm. = Serenus Sammonius, Liber medicinalis: Quintus Serenus, Medizinischer Rat, Lateinisch-deutsch, K. Brodersen (ed.), Berlin: De Gruyter, 2017. Suet. Aug. = C. Suetonius Tranquillus, De vitis Caesarum: Suetonius, I, The Loeb Classical Library, London: William Heinemann; New York: The Macmillan Co., 1914.
  • Modern Kaynaklar
  • Bedevian, A. K. Illustrated Polyglottic Dictionary of Plant Names in Latin, Arabic, Armenian, English, French, German, Italian and Turkish Languages, Including Economic, Medicinal, Poisonous and Ornamental Plants and Common Weeds, Cairo: Medbouly Library, 1994.
  • Browning, R. “De Pseudo-Antonii Musae et Pseudo-Apulei genere dicendi by H. J. Lorenz” The Classical Review, vol. 13, no. 3, (Dec., 1963), 351-352.
  • Castiglioni, A. A History of Medicine, Translated from the Italian and Edited by E. B. Krumbhaar, Second Edition, Revised and Enlarged, New York: Alfred A. Knopf, 1947.
  • Chavannes-Mazel, C. A. “Introduction, Early Writings on Beneficial Plants: Perceptions and Prescriptions. The Web of Written and Illustrated Plant Books from Antiquity to the Invention of the Printing Press”, The Green Middle Ages, The Depiction and Use of Plants in the Western World 600-1600, C. A. Chavannes-Mazel ve L. IJpelaar (ed.), Amsterdam: Amsterdam University Press, 2023.
  • Cockayne, O. Leechdoms, Wortcunning and Starcraft of Early England, vol. I, London: Longman, Green, Longman, Roberts, and Green, 1864.
  • de Vriend, H. J. The Old English Herbarium and Medicina De Quadrupedibus, London – New York – Toronto: Oxford University Press, 1984.
  • du Cange, C. d. F. Glossarium mediae et infimae latinitatis, Tomus Primus, Niort: L. Favre, Imprimeur-Éditeur, 1883.
  • Erkal, M. “Arşın”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 3, İstanbul: İslâm Araştırmaları Merkezi, 1991, 411-413.
  • Glare, P. G. W. Oxford Latin Dictionary, Second Edition, Oxford: Oxford University Press, 2012.
  • Hultsch, F. Griechische und Römische Metrologie, Zweite Bearbeitung, Berlin: Weidmannsche Buchhandlung, 1882.
  • Kinney, S. The Origins of the Herbarium of Pseudo-Apuleius, doctoral thesis, Toronto: University of Toronto, 2022.
  • Koebert, H. De Pseudo-Apulei Herbarum Medicaminibus, Baruthi: Apud Laurentium Ellwanger, 1888.
  • Liddell, H. G. ve Scott, R. A Greek-English Lexicon, Oxford: Clarendon Press, 1996.
  • Liddell, H. G., Scott, R., Stuart Jones, H. ve McKenzie, R. Greek-English Lexicon Revised Supplement, Oxford: Clarendon Press, 1996.
  • Michler, M. “Principis medicus: Antonius Musa”, ANRW II.37.1., Berlin – New York: Walter de Gruyter, 1993, 757-785.
  • Müller, I. “Pseudo-Apuleius”, Lexicon des Mittelalters, VII Planudes bis Stadt (Rus’), München: Lexma Verlag, 1995, içinde: 306.
  • Nutton, V. “Antonius [II 19] Musa”, Der neue Pauly 1, Stuttgart – Weimar: Verlag J. B. Metzler, 1996, içinde: 816. Pradel-Baquerre, M. (ed.), Pseudo-Apulée, Herbier : précédé du Traité sur la bétoine d’Antonius Musa d’après le manuscrit H277, Montpellier: Classiques Garnier, 2018.
  • Roberg, F. J. M. “Antonius Musa”, Enzyklopädie Medizingeschichte, Band 1 A-G, W. E. Gerabek, B. D. Haage, G. Keil ve W. Wegner (ed.), Berlin – New York: De Gruyter, 2007.
  • Sarton, G. Introduction to the History of Science vol. I from Homer to Omar Khayyam, Baltimore: Carnegie Institution of Washington, 1962.
  • Talbot, C. H. ve Unterkircher, F. Medica Antiqua. Libri quattuor medicinae (Codex Vindobonensis 93 der Österreichischen Nationalbibliothek), Textband und Kommentarband, Graz: Akademische Druck- und Verlagsanstalt, 1972.
  • Thesaurus Linguae Latinae, vol. VI, pars III, München: Walter de Gruyter, 1936-1942; Thesaurus Linguae Latinae, vol. VII, pars II, München: Walter de Gruyter, 1970-1979; Thesaurus Linguae Latinae, vol. X, pars I, München: Walter de Gruyter, 1982-1997.
  • van Arsdall, A. Medieval Herbal Remedies, The Old English Herbarium and Early-Medieval Medicine, Second Edition, London – New York: Routledge, Taylor & Francis Group, 2023.
  • Wagler, P. “Betonica”, Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, III,1, (Stuttgart: Alfred Druckenmüller Verlag, 1897), içinde: 368-369.
  • Wellmann, M. “Antonius Musa (79)”, Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft I,2 (Stuttgart: Alfred Druckenmüller Verlag, 1894), içinde: 2633-2634.
  • Zotter, H. Antike Medizin. Die medizinische Sammelhandschrift Cod. Vindobonensis 93 in lateinischer und deutscher Sprache. Mit 48 Faksimileseiten, Graz: Akademische Druck- und Verlagsanstalt, 1980.
  • Zurli, L. “L’epistola dello Ps. Antonius Musa”, Prefazioni, prologhi, proemi di opere tecnico-scientifiche latine, vol. II, C. Santini and N. Scivoletto (ed.), Rome: Herder, 1990-1992, 431-442.

Yıl 2025, Cilt: 19 Sayı: 2, 325 - 351, 17.12.2025
https://doi.org/10.46931/aran.1796357

Öz

Kaynakça

  • Antik Kaynaklar
  • Aët. = Aëtius Amidenus, Libri medicinales: Aetii Amideni Liber medicinalis XII, G. A. Kostomoires (ed.), Paris: Librairie C. Klincksieck, 1892; Aetii Amideni Libri medicinales I-IV, A. Olivieri (ed.), CMG VIII 1, Leipzig et Berlin: B. G. Teubner, 1935; Aetii Amideni Libri medicinales V-VIII, A. Olivieri (ed.), CMG VIII 2, Berlin: In Aedibus Academiae Litterarum, 1950.
  • Aret. Cura. = Aretaeus, De curatione acutorum morborum, = Aretæi Cappadocis, De causis et signis acutorum et diuturnorum morborum, Libri quattuor. De curatione acutorum et diuturnorum morborum, Libri quattuor, J. Wigan (ed.), Oxoniae: E Typographeo Clarendoniano, 1723.
  • Cass. Dio = Cassius Dio Cocceianus, Historia Romana: Dio’s Roman History, VI, E. Cary (ed.), The Loeb Classical Library, London: William Heinemann LTD; Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1955.
  • Celsus, Med. = Celsus, De medicina: De medicina, with an English Translation by W. G. Spencer, in three volumes II, The Loeb Classical Library, London: William Heinemann LTD / Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1961.
  • Diosc. Mat. = Pedanius Dioscorides, De materia medica: Pedanii Dioscoridis Anazarbei De materia medica Libri quinque, D. C. G. Kühn (ed.), Lipsiae: Prostat in Officina Libraria Car. Cnoblochii, 1829; Berendes, J. (ed.), Des Pedanios Dioskurides aus Anazarbos Arzneimittellehre, in fünf Büchern, Stuttgart: Verlag von Ferdinand Enke, 1902; Pedanii Dioscuridis Anazarbei De materia medica Libri quinque, Volumen II quo continentur Libri III et IV, M. Wellmann (ed.), Berolini: Apud Weidmannos, 1906; Gunther, R. T. The Greek Herbal of Dioscorides, London and New York: Hafner Publishing Company, 1968; Osbaldeston, T. A. ve Wood, R. P. A. (ed.), Dioscorides De Materia Medica, Being an Herbal with many other Medicinal Materials, Johannesburg: Ibidis Press, 2000; Pedanius Dioscorides of Anazarbus De materia medica, Translated by L. Y. Beck, Hildesheim – Zürich – New York: Olms – Weidmann, 2005.
  • Gal. De comp. med. per gen. = Claudius Galenus, De compositione medicamentorum per genera: Medicorum Graecorum opera quae exstant, D. C. G. Kühn (ed.), vol. XIII, Lipsiae: Prostat in Officina Libraria Car. Cnoblochii, 1827.
  • Gal. De comp. med. sec. loc. = Claudius Galenus, De compositione medicamentorum secundum locos: Medicorum Graecorum opera quae exstant, D. C. G. Kühn (ed.), vol. XII-XIII, Lipsiae: Prostat in Officina Libraria Car. Cnoblochii, 1826-1827.
  • Gal. De san. tuen. = Claudius Galenus, De sanitate tuenda: Medicorum Graecorum opera quae exstant, D. C. G. Kühn (ed.), vol. VI, Lipsiae: Prostat in Officina Libraria Car. Cnoblochii, 1823.
  • Gal. De simp. med. temp. ac fac. = Claudius Galenus, De simplicium medicamentorum temperamentis ac facultatibus: Medicorum Graecorum opera quae exstant, D. C. G. Kühn (ed.), vol. XI-XII, Lipsiae: Prostat in Officina Libraria Car. Cnoblochii, 1826.
  • Gal. De ther. ad Pis. = Claudius Galenus, De theriaca ad Pison, Medicorum Graecorum opera quae exstant, D. C. G. Kühn (ed.), vol. XIV, Lipsiae: Prostat in Officina Libraria Car. Cnoblochii, 1827.
  • Hor. Epist. = Q. Horatius Flaccus, Epistulae: Horace, Satires, Epistles and Ars Poetica, H. Rushton Fairclough (ed.), The Loeb Classical Library, London: William Heinemann LTD; Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1942.
  • Howald, E. ve Sigerist, H. E. (ed.), Antonii Musae De herba Vettonica liber, Pseudoapulei Herbarius, Anonymi De taxone liber, Sexti Placiti Liber medicinae ex animalibus, CML IV, Leipzig et Berlin: In Aedibus B. G. Teubneri, 1927.
  • IG XII 6,1 = Inscriptiones Graecae, Fasc. 6. Inscriptiones Chii et Sami cum Corassiis Icariaque, Pars I, Inscriptiones Sami insulae: Decreta, epistulae, sententiae, edicta imperatoria, leges, catalogi, tituli Atheniensium, tituli honorarii, tituli operum publicorum, inscriptiones ararum, Klaus Hallof (ed.), Berlin – New York: 2000.
  • Orib. Ecl. = Oribasius, Eclogae Medicamentorum = Oribasii Collectionum medicarum reliquiae, libri XLIX-L, libri incerti, J. Raeder (ed.), CMG VI 2,2, Leipzig et Berlin: B. G. Teubner, 1933.
  • Orib. Eun. = Oribasius, Libri ad Eunapium: Oribasii Synopsis ad Eustathium, Libri ad Eunapium, J. Raeder (ed.), CMG VI 3, Leipzig et Berlin: in aedibus B. G. Teubneri, 1926.
  • Orib. Syn. = Oribasius, Synopsis ad Eustathium: Oribasii Synopsis ad Eustathium, Libri ad Eunapium, J. Raeder (ed.), CMG VI 3, Leipzig et Berlin: in aedibus B. G. Teubneri, 1926.
  • Paul. Aeg. = Paulus Aegineta: Libri V-VII, J. L. Heiberg (ed.), CMG IX 2, Leipzig et Berlin: B. G. Teubner, 1924.
  • Plin. HN = Plinius Maior, Naturalis Historia: Pliny, Natural History, V, Libri XVII-XIX, H. Rackham (ed.), The Loeb Classical Library, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press; London: William Heinemann LTD, 1961; Pliny, Natural History, VII, Libri XXIV-XXVII, W. H. S. Jones (ed.), The Loeb Classical Library, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press; London: William Heinemann LTD, 1966; Pliny, Natural History, VIII, Libri XXVIII-XXXII, W. H. S. Jones (ed.), The Loeb Classical Library, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press; London: William Heinemann LTD, 1963.
  • Pseudo-Apuleius, Herbarium / Pseudo-Apuleius, and other text(s), CLA X, 1582, TM 67747, Leiden: Netherlands Universiteitsbibliotheek Vossius Lat. Quarto 9, 6. yy. ; de Lignamine, J. P. Herbarium Apuleii Platonici, Romae, 1481; Berberich, H. Das Herbarium Apuleii, nach einer früh-mittelenglischen Fassung, Heft 5, 1901, Amsterdam: Swets & Zeitlinger N. V., 1966.
  • Puschmann, Th. Alexander von Tralles, Original-Text und Übersetzung nebst einer einleitenden Abhandlung, Ein Beitrag zur Geschichte der Medicin, II. Band, Wien: Wilhelm Braumüller, K. K. Hof- und Universitätsbuchhändler, 1879.
  • Ser. Samm. = Serenus Sammonius, Liber medicinalis: Quintus Serenus, Medizinischer Rat, Lateinisch-deutsch, K. Brodersen (ed.), Berlin: De Gruyter, 2017. Suet. Aug. = C. Suetonius Tranquillus, De vitis Caesarum: Suetonius, I, The Loeb Classical Library, London: William Heinemann; New York: The Macmillan Co., 1914.
  • Modern Kaynaklar
  • Bedevian, A. K. Illustrated Polyglottic Dictionary of Plant Names in Latin, Arabic, Armenian, English, French, German, Italian and Turkish Languages, Including Economic, Medicinal, Poisonous and Ornamental Plants and Common Weeds, Cairo: Medbouly Library, 1994.
  • Browning, R. “De Pseudo-Antonii Musae et Pseudo-Apulei genere dicendi by H. J. Lorenz” The Classical Review, vol. 13, no. 3, (Dec., 1963), 351-352.
  • Castiglioni, A. A History of Medicine, Translated from the Italian and Edited by E. B. Krumbhaar, Second Edition, Revised and Enlarged, New York: Alfred A. Knopf, 1947.
  • Chavannes-Mazel, C. A. “Introduction, Early Writings on Beneficial Plants: Perceptions and Prescriptions. The Web of Written and Illustrated Plant Books from Antiquity to the Invention of the Printing Press”, The Green Middle Ages, The Depiction and Use of Plants in the Western World 600-1600, C. A. Chavannes-Mazel ve L. IJpelaar (ed.), Amsterdam: Amsterdam University Press, 2023.
  • Cockayne, O. Leechdoms, Wortcunning and Starcraft of Early England, vol. I, London: Longman, Green, Longman, Roberts, and Green, 1864.
  • de Vriend, H. J. The Old English Herbarium and Medicina De Quadrupedibus, London – New York – Toronto: Oxford University Press, 1984.
  • du Cange, C. d. F. Glossarium mediae et infimae latinitatis, Tomus Primus, Niort: L. Favre, Imprimeur-Éditeur, 1883.
  • Erkal, M. “Arşın”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 3, İstanbul: İslâm Araştırmaları Merkezi, 1991, 411-413.
  • Glare, P. G. W. Oxford Latin Dictionary, Second Edition, Oxford: Oxford University Press, 2012.
  • Hultsch, F. Griechische und Römische Metrologie, Zweite Bearbeitung, Berlin: Weidmannsche Buchhandlung, 1882.
  • Kinney, S. The Origins of the Herbarium of Pseudo-Apuleius, doctoral thesis, Toronto: University of Toronto, 2022.
  • Koebert, H. De Pseudo-Apulei Herbarum Medicaminibus, Baruthi: Apud Laurentium Ellwanger, 1888.
  • Liddell, H. G. ve Scott, R. A Greek-English Lexicon, Oxford: Clarendon Press, 1996.
  • Liddell, H. G., Scott, R., Stuart Jones, H. ve McKenzie, R. Greek-English Lexicon Revised Supplement, Oxford: Clarendon Press, 1996.
  • Michler, M. “Principis medicus: Antonius Musa”, ANRW II.37.1., Berlin – New York: Walter de Gruyter, 1993, 757-785.
  • Müller, I. “Pseudo-Apuleius”, Lexicon des Mittelalters, VII Planudes bis Stadt (Rus’), München: Lexma Verlag, 1995, içinde: 306.
  • Nutton, V. “Antonius [II 19] Musa”, Der neue Pauly 1, Stuttgart – Weimar: Verlag J. B. Metzler, 1996, içinde: 816. Pradel-Baquerre, M. (ed.), Pseudo-Apulée, Herbier : précédé du Traité sur la bétoine d’Antonius Musa d’après le manuscrit H277, Montpellier: Classiques Garnier, 2018.
  • Roberg, F. J. M. “Antonius Musa”, Enzyklopädie Medizingeschichte, Band 1 A-G, W. E. Gerabek, B. D. Haage, G. Keil ve W. Wegner (ed.), Berlin – New York: De Gruyter, 2007.
  • Sarton, G. Introduction to the History of Science vol. I from Homer to Omar Khayyam, Baltimore: Carnegie Institution of Washington, 1962.
  • Talbot, C. H. ve Unterkircher, F. Medica Antiqua. Libri quattuor medicinae (Codex Vindobonensis 93 der Österreichischen Nationalbibliothek), Textband und Kommentarband, Graz: Akademische Druck- und Verlagsanstalt, 1972.
  • Thesaurus Linguae Latinae, vol. VI, pars III, München: Walter de Gruyter, 1936-1942; Thesaurus Linguae Latinae, vol. VII, pars II, München: Walter de Gruyter, 1970-1979; Thesaurus Linguae Latinae, vol. X, pars I, München: Walter de Gruyter, 1982-1997.
  • van Arsdall, A. Medieval Herbal Remedies, The Old English Herbarium and Early-Medieval Medicine, Second Edition, London – New York: Routledge, Taylor & Francis Group, 2023.
  • Wagler, P. “Betonica”, Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, III,1, (Stuttgart: Alfred Druckenmüller Verlag, 1897), içinde: 368-369.
  • Wellmann, M. “Antonius Musa (79)”, Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft I,2 (Stuttgart: Alfred Druckenmüller Verlag, 1894), içinde: 2633-2634.
  • Zotter, H. Antike Medizin. Die medizinische Sammelhandschrift Cod. Vindobonensis 93 in lateinischer und deutscher Sprache. Mit 48 Faksimileseiten, Graz: Akademische Druck- und Verlagsanstalt, 1980.
  • Zurli, L. “L’epistola dello Ps. Antonius Musa”, Prefazioni, prologhi, proemi di opere tecnico-scientifiche latine, vol. II, C. Santini and N. Scivoletto (ed.), Rome: Herder, 1990-1992, 431-442.

DE HERBA VETTONICA

Yıl 2025, Cilt: 19 Sayı: 2, 325 - 351, 17.12.2025
https://doi.org/10.46931/aran.1796357

Öz

De herba Vettonica is a Latin booklet believed to have been written in the 4th century AD. It introduces the herb named vettonica, known in Turkish as soğulcan otu or kestere, and covers its beneficial properties as medicine. Although some scholars have attributed the text to Antonius Musa, Pseudo-Antonius Musa, or Pseudo-Apuleius, the exact authorship has remained unknown. During the Middle Ages, it was partially translated into Old English, and consequently, it is regarded as the earliest medicinal text translated into a European local language. This study aims to present a Turkish translation of the work based on the 1927 Teubner edition published in the Corpus Medicorum Latinorum series, and to provide a brief evaluation of the booklet taking into account what ancient texts wrote on betony.

Kaynakça

  • Antik Kaynaklar
  • Aët. = Aëtius Amidenus, Libri medicinales: Aetii Amideni Liber medicinalis XII, G. A. Kostomoires (ed.), Paris: Librairie C. Klincksieck, 1892; Aetii Amideni Libri medicinales I-IV, A. Olivieri (ed.), CMG VIII 1, Leipzig et Berlin: B. G. Teubner, 1935; Aetii Amideni Libri medicinales V-VIII, A. Olivieri (ed.), CMG VIII 2, Berlin: In Aedibus Academiae Litterarum, 1950.
  • Aret. Cura. = Aretaeus, De curatione acutorum morborum, = Aretæi Cappadocis, De causis et signis acutorum et diuturnorum morborum, Libri quattuor. De curatione acutorum et diuturnorum morborum, Libri quattuor, J. Wigan (ed.), Oxoniae: E Typographeo Clarendoniano, 1723.
  • Cass. Dio = Cassius Dio Cocceianus, Historia Romana: Dio’s Roman History, VI, E. Cary (ed.), The Loeb Classical Library, London: William Heinemann LTD; Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1955.
  • Celsus, Med. = Celsus, De medicina: De medicina, with an English Translation by W. G. Spencer, in three volumes II, The Loeb Classical Library, London: William Heinemann LTD / Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1961.
  • Diosc. Mat. = Pedanius Dioscorides, De materia medica: Pedanii Dioscoridis Anazarbei De materia medica Libri quinque, D. C. G. Kühn (ed.), Lipsiae: Prostat in Officina Libraria Car. Cnoblochii, 1829; Berendes, J. (ed.), Des Pedanios Dioskurides aus Anazarbos Arzneimittellehre, in fünf Büchern, Stuttgart: Verlag von Ferdinand Enke, 1902; Pedanii Dioscuridis Anazarbei De materia medica Libri quinque, Volumen II quo continentur Libri III et IV, M. Wellmann (ed.), Berolini: Apud Weidmannos, 1906; Gunther, R. T. The Greek Herbal of Dioscorides, London and New York: Hafner Publishing Company, 1968; Osbaldeston, T. A. ve Wood, R. P. A. (ed.), Dioscorides De Materia Medica, Being an Herbal with many other Medicinal Materials, Johannesburg: Ibidis Press, 2000; Pedanius Dioscorides of Anazarbus De materia medica, Translated by L. Y. Beck, Hildesheim – Zürich – New York: Olms – Weidmann, 2005.
  • Gal. De comp. med. per gen. = Claudius Galenus, De compositione medicamentorum per genera: Medicorum Graecorum opera quae exstant, D. C. G. Kühn (ed.), vol. XIII, Lipsiae: Prostat in Officina Libraria Car. Cnoblochii, 1827.
  • Gal. De comp. med. sec. loc. = Claudius Galenus, De compositione medicamentorum secundum locos: Medicorum Graecorum opera quae exstant, D. C. G. Kühn (ed.), vol. XII-XIII, Lipsiae: Prostat in Officina Libraria Car. Cnoblochii, 1826-1827.
  • Gal. De san. tuen. = Claudius Galenus, De sanitate tuenda: Medicorum Graecorum opera quae exstant, D. C. G. Kühn (ed.), vol. VI, Lipsiae: Prostat in Officina Libraria Car. Cnoblochii, 1823.
  • Gal. De simp. med. temp. ac fac. = Claudius Galenus, De simplicium medicamentorum temperamentis ac facultatibus: Medicorum Graecorum opera quae exstant, D. C. G. Kühn (ed.), vol. XI-XII, Lipsiae: Prostat in Officina Libraria Car. Cnoblochii, 1826.
  • Gal. De ther. ad Pis. = Claudius Galenus, De theriaca ad Pison, Medicorum Graecorum opera quae exstant, D. C. G. Kühn (ed.), vol. XIV, Lipsiae: Prostat in Officina Libraria Car. Cnoblochii, 1827.
  • Hor. Epist. = Q. Horatius Flaccus, Epistulae: Horace, Satires, Epistles and Ars Poetica, H. Rushton Fairclough (ed.), The Loeb Classical Library, London: William Heinemann LTD; Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1942.
  • Howald, E. ve Sigerist, H. E. (ed.), Antonii Musae De herba Vettonica liber, Pseudoapulei Herbarius, Anonymi De taxone liber, Sexti Placiti Liber medicinae ex animalibus, CML IV, Leipzig et Berlin: In Aedibus B. G. Teubneri, 1927.
  • IG XII 6,1 = Inscriptiones Graecae, Fasc. 6. Inscriptiones Chii et Sami cum Corassiis Icariaque, Pars I, Inscriptiones Sami insulae: Decreta, epistulae, sententiae, edicta imperatoria, leges, catalogi, tituli Atheniensium, tituli honorarii, tituli operum publicorum, inscriptiones ararum, Klaus Hallof (ed.), Berlin – New York: 2000.
  • Orib. Ecl. = Oribasius, Eclogae Medicamentorum = Oribasii Collectionum medicarum reliquiae, libri XLIX-L, libri incerti, J. Raeder (ed.), CMG VI 2,2, Leipzig et Berlin: B. G. Teubner, 1933.
  • Orib. Eun. = Oribasius, Libri ad Eunapium: Oribasii Synopsis ad Eustathium, Libri ad Eunapium, J. Raeder (ed.), CMG VI 3, Leipzig et Berlin: in aedibus B. G. Teubneri, 1926.
  • Orib. Syn. = Oribasius, Synopsis ad Eustathium: Oribasii Synopsis ad Eustathium, Libri ad Eunapium, J. Raeder (ed.), CMG VI 3, Leipzig et Berlin: in aedibus B. G. Teubneri, 1926.
  • Paul. Aeg. = Paulus Aegineta: Libri V-VII, J. L. Heiberg (ed.), CMG IX 2, Leipzig et Berlin: B. G. Teubner, 1924.
  • Plin. HN = Plinius Maior, Naturalis Historia: Pliny, Natural History, V, Libri XVII-XIX, H. Rackham (ed.), The Loeb Classical Library, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press; London: William Heinemann LTD, 1961; Pliny, Natural History, VII, Libri XXIV-XXVII, W. H. S. Jones (ed.), The Loeb Classical Library, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press; London: William Heinemann LTD, 1966; Pliny, Natural History, VIII, Libri XXVIII-XXXII, W. H. S. Jones (ed.), The Loeb Classical Library, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press; London: William Heinemann LTD, 1963.
  • Pseudo-Apuleius, Herbarium / Pseudo-Apuleius, and other text(s), CLA X, 1582, TM 67747, Leiden: Netherlands Universiteitsbibliotheek Vossius Lat. Quarto 9, 6. yy. ; de Lignamine, J. P. Herbarium Apuleii Platonici, Romae, 1481; Berberich, H. Das Herbarium Apuleii, nach einer früh-mittelenglischen Fassung, Heft 5, 1901, Amsterdam: Swets & Zeitlinger N. V., 1966.
  • Puschmann, Th. Alexander von Tralles, Original-Text und Übersetzung nebst einer einleitenden Abhandlung, Ein Beitrag zur Geschichte der Medicin, II. Band, Wien: Wilhelm Braumüller, K. K. Hof- und Universitätsbuchhändler, 1879.
  • Ser. Samm. = Serenus Sammonius, Liber medicinalis: Quintus Serenus, Medizinischer Rat, Lateinisch-deutsch, K. Brodersen (ed.), Berlin: De Gruyter, 2017. Suet. Aug. = C. Suetonius Tranquillus, De vitis Caesarum: Suetonius, I, The Loeb Classical Library, London: William Heinemann; New York: The Macmillan Co., 1914.
  • Modern Kaynaklar
  • Bedevian, A. K. Illustrated Polyglottic Dictionary of Plant Names in Latin, Arabic, Armenian, English, French, German, Italian and Turkish Languages, Including Economic, Medicinal, Poisonous and Ornamental Plants and Common Weeds, Cairo: Medbouly Library, 1994.
  • Browning, R. “De Pseudo-Antonii Musae et Pseudo-Apulei genere dicendi by H. J. Lorenz” The Classical Review, vol. 13, no. 3, (Dec., 1963), 351-352.
  • Castiglioni, A. A History of Medicine, Translated from the Italian and Edited by E. B. Krumbhaar, Second Edition, Revised and Enlarged, New York: Alfred A. Knopf, 1947.
  • Chavannes-Mazel, C. A. “Introduction, Early Writings on Beneficial Plants: Perceptions and Prescriptions. The Web of Written and Illustrated Plant Books from Antiquity to the Invention of the Printing Press”, The Green Middle Ages, The Depiction and Use of Plants in the Western World 600-1600, C. A. Chavannes-Mazel ve L. IJpelaar (ed.), Amsterdam: Amsterdam University Press, 2023.
  • Cockayne, O. Leechdoms, Wortcunning and Starcraft of Early England, vol. I, London: Longman, Green, Longman, Roberts, and Green, 1864.
  • de Vriend, H. J. The Old English Herbarium and Medicina De Quadrupedibus, London – New York – Toronto: Oxford University Press, 1984.
  • du Cange, C. d. F. Glossarium mediae et infimae latinitatis, Tomus Primus, Niort: L. Favre, Imprimeur-Éditeur, 1883.
  • Erkal, M. “Arşın”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 3, İstanbul: İslâm Araştırmaları Merkezi, 1991, 411-413.
  • Glare, P. G. W. Oxford Latin Dictionary, Second Edition, Oxford: Oxford University Press, 2012.
  • Hultsch, F. Griechische und Römische Metrologie, Zweite Bearbeitung, Berlin: Weidmannsche Buchhandlung, 1882.
  • Kinney, S. The Origins of the Herbarium of Pseudo-Apuleius, doctoral thesis, Toronto: University of Toronto, 2022.
  • Koebert, H. De Pseudo-Apulei Herbarum Medicaminibus, Baruthi: Apud Laurentium Ellwanger, 1888.
  • Liddell, H. G. ve Scott, R. A Greek-English Lexicon, Oxford: Clarendon Press, 1996.
  • Liddell, H. G., Scott, R., Stuart Jones, H. ve McKenzie, R. Greek-English Lexicon Revised Supplement, Oxford: Clarendon Press, 1996.
  • Michler, M. “Principis medicus: Antonius Musa”, ANRW II.37.1., Berlin – New York: Walter de Gruyter, 1993, 757-785.
  • Müller, I. “Pseudo-Apuleius”, Lexicon des Mittelalters, VII Planudes bis Stadt (Rus’), München: Lexma Verlag, 1995, içinde: 306.
  • Nutton, V. “Antonius [II 19] Musa”, Der neue Pauly 1, Stuttgart – Weimar: Verlag J. B. Metzler, 1996, içinde: 816. Pradel-Baquerre, M. (ed.), Pseudo-Apulée, Herbier : précédé du Traité sur la bétoine d’Antonius Musa d’après le manuscrit H277, Montpellier: Classiques Garnier, 2018.
  • Roberg, F. J. M. “Antonius Musa”, Enzyklopädie Medizingeschichte, Band 1 A-G, W. E. Gerabek, B. D. Haage, G. Keil ve W. Wegner (ed.), Berlin – New York: De Gruyter, 2007.
  • Sarton, G. Introduction to the History of Science vol. I from Homer to Omar Khayyam, Baltimore: Carnegie Institution of Washington, 1962.
  • Talbot, C. H. ve Unterkircher, F. Medica Antiqua. Libri quattuor medicinae (Codex Vindobonensis 93 der Österreichischen Nationalbibliothek), Textband und Kommentarband, Graz: Akademische Druck- und Verlagsanstalt, 1972.
  • Thesaurus Linguae Latinae, vol. VI, pars III, München: Walter de Gruyter, 1936-1942; Thesaurus Linguae Latinae, vol. VII, pars II, München: Walter de Gruyter, 1970-1979; Thesaurus Linguae Latinae, vol. X, pars I, München: Walter de Gruyter, 1982-1997.
  • van Arsdall, A. Medieval Herbal Remedies, The Old English Herbarium and Early-Medieval Medicine, Second Edition, London – New York: Routledge, Taylor & Francis Group, 2023.
  • Wagler, P. “Betonica”, Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, III,1, (Stuttgart: Alfred Druckenmüller Verlag, 1897), içinde: 368-369.
  • Wellmann, M. “Antonius Musa (79)”, Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft I,2 (Stuttgart: Alfred Druckenmüller Verlag, 1894), içinde: 2633-2634.
  • Zotter, H. Antike Medizin. Die medizinische Sammelhandschrift Cod. Vindobonensis 93 in lateinischer und deutscher Sprache. Mit 48 Faksimileseiten, Graz: Akademische Druck- und Verlagsanstalt, 1980.
  • Zurli, L. “L’epistola dello Ps. Antonius Musa”, Prefazioni, prologhi, proemi di opere tecnico-scientifiche latine, vol. II, C. Santini and N. Scivoletto (ed.), Rome: Herder, 1990-1992, 431-442.
Toplam 49 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Eski Yunan ve Roma Tarihi
Bölüm Araştırma Makalesi
Yazarlar

Çağatay Aşkit 0000-0001-6357-320X

Etem Dönmez 0000-0003-2000-2153

Gönderilme Tarihi 3 Ekim 2025
Kabul Tarihi 22 Kasım 2025
Yayımlanma Tarihi 17 Aralık 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 19 Sayı: 2

Kaynak Göster

Chicago Aşkit, Çağatay, ve Etem Dönmez. “DE HERBA VETTONICA”. Archivum Anatolicum-Anadolu Arşivleri 19, sy. 2 (Aralık 2025): 325-51. https://doi.org/10.46931/aran.1796357.