HİKSOSLAR: ESKİ MISIR’DA YABANCI BİR HALKIN EGEMENLİĞİ (MÖ 1650-1550)

Yıl 2025, Cilt: 19 Sayı: 1, 241 - 290, 09.07.2025

Cemal Yılmaz

https://doi.org/10.46931/aran.1676390

Öz

Silah teknolojisi ve askeri kabiliyetler bakımından oldukça güçlü olan Hiksoslar kaynaklarda Asyalı bir toplum olarak anılır. Eski Mısır kayıtlarında ise “yabancı diyarların şefleri” anlamına gelen “hekau-khasut” şeklinde bahsedilmişlerdir. MÖ 1850’den itibaren Avaris civarında görülmeye başlayan Hiksoslar bu binyılın ortalarına doğru teşkilatlanmışlar ve kadim Memfis kentini de ele geçirerek Mısırlılar’ın hafızasında derin izler bırakmışlardır. Onlar antik Mısır kayıtlarında 15. Hanedan adıyla yer aldılar ve MÖ yaklaşık 1650-1550 yılları arasında İkinci Ara Dönem olarak da bilinen süreçte yaklaşık bir asır boyunca Mısır’da egemen güç olarak varlık gösterdiler. Bu başarıyı kazanmalarında savaşçı özellikler taşımaları, eskiçağın tankları olarak tarif edilen atlı savaş arabalarını ustaca kullanmaları, tunç silahlar ve bileşik yay gibi üstün teknolojilere sahip olmaları gibi birkaç önemli faktör bilhassa etkili olmuştu. Ayrıca Delta bölgesinde yer alan Avaris’in bir limana da sahip olması Hiksoslar’ın ticari açıdan da başarılı olmalarını sağladı. Bu sayede Avaris Yakındoğu’da yıldızı parlayan bir konuma yükseldi. Ekonomik güç, uluslararası alanda tanınırlığı arttırdı ve diplomatik temaslar yoğunlaştı. Girit başta olmak üzere, Anadolu ve Mezopotamya’daki çeşitli devletlerle ilişkiler kurdular. Bununla birlikte Nübye’deki Kuşiler de onların müttefiki olmuştu. İkisinin ortak düşmanı olan Mısır ise kapana kısılmış bir vaziyetteydi. İki müttefik gücün amacı Mısır’ı tamamen ele geçip aralarında paylaşmaktı. Mısırlılar ise esaretten kurtulmak için mücadele edeceklerdi.

Anahtar Kelimeler

Eski Mısır , İkinci Ara Dönem , Hiksoslar , Kuşiler , Ahmose.

Teşekkür

Kıymetli hocalarım iyi çalışmalar diliyor saygılarımı sunuyorum.

Kaynakça

• Alpman, A., “Hurriler”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 14 Sayı: 25, (1981): 283-313.
• Alsan, Ş. S., “Türk Kültüründe Ölüm Olgusu ve Ölüm Sonrası Ritüelleri”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 37, (2022): 179-196.
• Ben-Tor, D., “Egyptian-Levantine Relations in the Hyksos Period – The Southern Levant vs. the Northern Levant”, The Enigma of the Hyksos Volume IV Changing Clusters and Migration in the Near Eastern Bronze Age Collected Papers of a Workshop held in Vienna 4th−6th of December 2019, editörler Manfred Bietak and Silvia Prell, Wiesbadens: Harrassowitz Verlag, (2021), 243-252.
• Biatek, M., “A Thutmosid Palace Precinct at Peru-nefer (Tell el-Dabʿa)”, Ancient Egyptian and Ancient Near Eastern Palaces Volume I, editörler Manfred Bietak – Silvia Prell, Vienna: Austrian Academy of Sciences Press, (2018): 223-250.
• Biatek, M., “The Spiritual Roots of the Hyksos Elite: An Analysis of Their Sacred Architecture, Part I”, The Enigma of the Hyksos Volume I, editörler Manfred Bietak, Silvia Prell, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, (2019): 47-67.
• Biatek, M., Avaris and Piramesse_ Archaeological Exploration in the Eastern Nile Delta, Oxford: Oxford University Press, 1986.
• Bestock, L., Violence and Power in Ancient Egypt: Image and Ideology Before The New Kingdom, New York: Routledge 2018.
• Biatek, M., Avaris The Capital of the Hyksos, Recent Excavations at Tell el-Dabʿa, London: British Museum Press, 1996.
• Bryce,T., Hititler Anadolu Savaşçıları, (çev.) Ülke Evrim Uysal, İstanbul: Kronik Kitap, 2020.
• Burke, A. A., “Amorites in the Eastern Nile Delta: The Identity of Asiatics at Avaris duringthe Early Middle Kingdom”, Ancient Egyptian and Ancient Near Eastern Palaces Volume I, editörler Manfred Bietak-Silvia Prell, Austrian Academy of Sciences Press, Vienna (2018): 69-93.
• Desplancque, S., Antik Mısır, (çev.) İsmail Yerguz, Ankara: Dost Kitabevi, 2019.
• Droge, A. J., “Josephus Between Greeks and Barbarians”, Josephus' Contra Apionem: Studies in Its Character and Context with a Latin Concordance to the Portion Missing in Greek, editörler Louis H Feldman, John R Levison, Leiden-New York: Brill, (1996): 115-142.
• Elisa Priglinger, “One Ticket to Egypt, Please!”: Migration from Western Asia to Egypt in the Early Second Millennium BCE", The Enigma of the Hyksos Volume I, editörler Manfred Bietak, Silvia Prell, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, (2019): 209-223.
• Engberg, R. M., The Hyksos Reconsidered, Chicago and London: The University of Chicago Press, 1939.
• Eva Lange-Athinodorou, “Palace Cemeteries of the Eastern Delta”, Ancient Egyptian and Ancient Near Eastern Palaces Volume I, editörler Manfred Bietak – Silvia Prell, Vienna: Austrian Academy of Sciences Press, (2018): 157-168.
• Fletcher, J., Antik Mısır Tarihi Dünyayı Şekillendiren Uygarlık, (çev.) Süleyman Genç, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2023.
• Freeman, C., Mısır, Yunan ve Roma Antik Akdeniz Uygarlıkları, (çev.) Suat Kemal Angı, Ankara: Dost Kitabevi, 2003. Giveon, R., “A Sealing of Khyan from the Shephela of Southern Palestine”, JEA 51 (1965): 202-204.
• Hornung, E. Ana Hatlarıyla Mısır Tarihi, Kabalcı Yayınları, (çev.) Zehra Aksu Yılmazer, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2004.
• İnan, A., Eski Mısır Tarihi ve Medeniyeti, Ankara: TTK Yayınları, 1987.
• Kuhrt. A., Eskiçağ’da Yakındoğu (M.Ö.3000-330) Cilt I, (çev.) Dilek Şendil, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.
• Maaranen, N., Schutkowski,H., , Zakrzewski, S., Stantis, C., Zink, A., “The Hyksos in Egypt: A Bioarchaeological Perspective”, The Enigma of the Hyksos Volume I, editörler Manfred Bietak, Silvia Prell, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, (2019): 315-320.
• Mandacı, E., “Asurlular’da Cenaze Ritüelleri ve Ölü Gömme Gelenekleri”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, , SAYI: 49, (Nisan 2020): 65-80.
• Manethon, Mısır Tarihi, (Eski Yunanca Aslından Çeviren Okan Demir), İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2023.
• Marcus, E. S., “A Maritime Approach to Exploring the Hyksos Phenomenon”, The Enigma of the Hyksos Volume I, editörler Manfred Bietak, Silvia Prell, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2019, s. 149. (ss. 149-164);
• Memiş, E., “Hurri-Mitanni Ortaklığının Eski Yakın Doğu Tarihine Yansımaları”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, C. 6, S. 15, (2018): 297-303.
• Memiş, E., “Hurri-Urartu Bağlantısı Üzerine Bazı Düşünceler”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 11/1, (2024): 592-610.
• Mieroop, M. V. D., Eski Mısır Tarihi, (çev.) Ali Oğuz Bozkurt, İstanbul: Homer Kitabevi, 2019.
• Mieroop, M. V. D., Eski Yakındoğu Tarihi MÖ 3000-323, (çev.) Sinem Gül, İstanbul: Homer Kitabevi, İstanbul 2018.
• Moeller, N., Marouard, G., “The Context of the Khyan Sealings from Tell Edfu and Further Implications for the Second Intermediate Period in Upper Egypt”, The Hyksos Ruler Khyan and the Early Second Intermediate Period in Egypt: Problems and Priorities of Current Research, Proceedings of the Workshop of the Austrian Archaeological Institute and the Oriental Institute of the University of Chicago, Vienna, July 4-5, 2014 editörler Irene Forstner-Müller-Nadine Moeller, Wien: Verlag, (2018): 173-197.
• Mourad, A. L., Rise of the Hyksos Egypt and the Levant from the Middle Kingdom to the Early Second Intermediate Period, Oxford: Archaeopress, 2015.
• Nissen, H. J., Ana Hatlarıyla Mezopotamya Yakın Doğu Arkeolojisinin ilk Dönemleri (MÖ 9000- 2000), (çev.) Z. Zühre İlkgelen, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2004.
• Oakes, L., Gahlin, L., The Mysteries of Ancient Egypt, London: Hermes House Publishing, 2005.
• Özgül, E., “Eski Anadolu’da Bir Toplum: Hurriler ve Hurri Tanrıçaları”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 11/2, (2024): 791-815.
• Prell, S., “A Ride to the Netherworld: Bronze Age Equid Burials in the Fertile Crescent”, The Enigma of the Hyksos Volume I, editörler Manfred Bietak, Silvia Prell, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, (2019): 107-123.
• Prell, S., “Burial Customs as Cultural Marker: A ‘Global’ Approach”, The Enigma of the Hyksos Volume I, editörler Manfred Bietak, Silvia Prell, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, (2019): 125-147.
• Schlögl, H. A., Eski Mısır, (çev.) Firuzan Gübüz Gerhold, İstanbul: Alfa Yayınevi, 2020.
• Shaw, I., Ancient Egypt Warfare, Oxford: Casemate Publishing, 2019.
• Smith, S. T., Wretched Kush: Ethnic Identities and Boundaries in Egypt’s Nubian Empire, London, New York: Routledge, 2003.
• Snape, S. Ancient Egypt The Definitive Visual History, London: DK Publishing, 2021.
• Waddell. W. G., Manetho With an English translation, Cambridge: Harvard University Press, 1964.
• Wilhelm, G., “Hurrians and the Hurrian Language Migration or the Diffusion of a Language?”, The Enigma of the Hyksos Volume IV Changing Clusters and Migration in the Near Eastern Bronze Age Collected Papers of a Workshop held in Vienna 4th−6th of December 2019, editörler Manfred Bietak and Silvia Prell, Wiesbadens: Harrassowitz Verlag, (2021): 491,501.
• Wilhelm, G., The Hurrians, Warminster: Aris&Phillips, Warminster 1989.
• Wilkinson, Toby, Eski Mısır MÖ 3000’den Kleopatra’ya Bir Uygarlığın Tarihi, Say Yayınları, (çev.) Ümit Hüsrev Yolsal, İstanbul: Say Yayınları, 2013.
• Yılmaz, C., “Hatşepsut: Naibelikten Firavunluğa Yürüyen Bir Kraliçe”, OANNES - International Journal of Ancient History, Cilt 2, Sayı: 2 (Eylül 2020): 277-300.
• Yiğit, T., “Hurilere İlişkin Çivi Yazılı Belgelerdeki İlk Kayıtlar”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 24, Sayı: 38, (2005): 55-69.