THE MOMENT WHEN THE URBAN MEMORY OF KAHRAMANMARAS WAS SHAKEN: SPATIAL LOSSES OF THE 6 FEBRUARY 2023 EARTHQUAKES

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 1, 28 - 59, 30.06.2024

Esra Bayazıt Solak

https://doi.org/10.57165/artgrid.1413172

Öz

Earthquakes, in addition to profoundly affecting the physical fabric of cities, can also damage the historical and cultural heritage of cities. Historical buildings and monuments, especially, can be the target of earthquakes and cause the loss of thousands of years of cultural heritage. Kahramanmaraş stands out as a city that has hosted many civilizations and has a rich history. However, two major earthquakes on 6 February 2023 deeply affected this city and caused spatial losses. In this study, through Kevin Lynch's environmental image components, the spatial elements of Kahramanmaraş in urban memory were photographed before and after the earthquake, and the traces left by the earthquakes on the city were analyzed in the context of urban memory. According to the findings, Regions (Bahçelievler, Muftuluk Square, Stadium), Edges/Borders (Piazza Shopping Mall, Doğukent, Kanlidere Bridge, Bahtiyar Slope), Focal Points (Demirciler Bazaar, Ogretmenevi), Roads (Trabzon, Hukumet, Azerbaycan and Alpaslan Türkes Boulevards), Landmark Structures (Ulu Mosque, Acemli Mosque, Bektutiye (Çınarlı) Mosque, Şıh Mosque, Edebiyat Museum, Civil Architectural Works) were identified as spatial elements that profoundly affect the memory of the city. As a result of the study, suggestions have been made to make urban memory sustainable after spatial losses.

Anahtar Kelimeler

Spaces of Memory, Urban Memory, Urban Identity, Landscape Architecture, Kahramanmaras

KAHRAMANMARAŞ KENT BELLEĞİNİN SARSILDIĞI AN: 6 ŞUBAT 2023 DEPREMLERİNİN MEKÂNSAL KAYIPLARI

Öz

Depremler, kentlerin fiziksel dokusunu derinden etkilemesinin yanı sıra kentlerin tarihî ve kültürel mirasına da zarar verebilmektedir. Özellikle tarihî yapılar ve anıtlar depremlerin hedefi olabilir ve binlerce yıllık kültürel mirasın kaybına neden olabilmektedir. Kahramanmaraş kenti de tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış, zengin bir tarihe sahip olan bir kent olarak öne çıkmaktadır. Ancak 6 Şubat 2023 tarihinde gerçekleşen iki büyük deprem, bu kenti derinden etkilemiş ve mekânsal kayıplara yol açmıştır. Bu çalışmada Kevin Lynch'in çevresel imge bileşenleri üzerinden Kahramanmaraş’ın kentsel bellekteki mekânsal öğeleri depremden önce ve sonra olarak fotoğraflanarak depremlerin kente bıraktığı izler kentsel bellek bağlamında irdelenmiştir. Elde edilen bulgulara göre Bölgeler (Bahçelievler, Müftülük Meydanı, Stadyum), Kenarlar/Sınırlar (Piazza AVM, Doğukent, Kanlıdere Köprüsü, Bahtiyar Yokuşu), Odak Noktaları (Demirciler Çarşısı, Öğretmenevi), Yollar (Trabzon, Hükümet, Azerbaycan ve Alpaslan Türkeş Bulvarları), Simgesel Yapılar (Ulu Cami, Acemli Cami, Bektutiye (Çınarlı) Cami, Şıh Cami, Edebiyat Müzesi, Sivil Mimari Eserler) kentin belleğini derinden etkileyen mekânsal öğeler olarak tespit edilmiştir. Çalışmanın sonucunda ise mekânsal kayıpların ardından kent belleğinin sürdürülebilir olması amacıyla öneriler getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bellek Mekânları, Kent Belleği, Kent kimliği, Peyzaj Mimarlığı, Kahramanmaraş

Kaynakça

• Adıgüzel, F. (2023). 06 Şubat 2023 Kahramanmaraş (Pazarcık 7.7 Mw. Ve Elbistan 7.6 Mw.) Depremleri Sonrası Kahramanmaraş Şehrinde Yaşanan Partikül Madde Kirliliğinin İncelenmesi. Türk Coğrafya Dergisi. https://doi.org/10.17211/tcd.1354765
• Altan, M.F. ve Hastürk, O. (2023). Depremin Ardından Kentsel Dönüşüm, Şehir Planlaması. Avrasya Dosyası Dergisi, Cilt 14 (Sayı 1): 158-182, İstanbul.
• Anonim 1, (2023). Kahramanmaraş'ta 405 yıllık tarihi Saraçhane Cami yerle bir oldu. https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/kahramanmarasta-405-yillik-tarihi-sarachane-cami-yerle-bir-oldu-2056093 (Erişim Tarihi:17.12.2023)
• Anonim 2, (2023). https://www.ensonhaber.com/gundem/kahramanmarasta-bulunan-tarihi-carsi-depremden-sonra-kapatildi (Erişim Tarihi:17.12.2023)
• Anonim 3, (2023). https://www.trthaber.com/haber/kultur-sanat/depremde-zarar-gormeyen-3-bin-500-yillik-maras-fili-korumaya-alindi-751018.html (Erişim Tarihi:19.12.2023)
• Anonim 4, (2023). Haber kaynaklarından görseller. (Erişim Tarihi:11.12.2023-20.12.2023) https://www.anadolupress.com/yerel/kahramanmarastaki-tarihi-sarachane-camii-yerle-bir-oldu-h39284.html https://www.marasbugun.com.tr/kahramanmarastaki-12-subat-stadi-bombos-bir-araziye-dondu https://www.bbc.com/turkce/articles/cmlxpp28jp4o https://www.trthaber.com/haber/kultur-sanat/depremde-zarar-gormeyen-3-bin-500-yillik-maras-fili-korumaya-alindi-751018.html
• Assmann, J. (1997). Kültürel Bellek: Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. (A. Tekin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bayazıt Solak E. (2022). Kentsel Donatı Alanlarının Kentsel Yaşam Niteliğine Katkısının Belirlenmesi: Kahramanmaraş Kenti Örneği. Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, (Doktora Tezi), Adana, 287 s.
• Bayazıt Solak, E., Kısakürek, Ş., & Şahin Kuş, C. (2022). Kolektif Bellek: Kentlerin ve Mekânların Belleği. Sosyal Bilimlerde Teorik ve Ampirik Araştırmalar-II, 71-86, İKSAD Yayınevi. Ankara.
• Bilgehan, M. (2023). “Kentsel Dönüşümde Afetlere Dirençli Yapılar”. Çevre, Şehir ve İklim Dergisi. Yıl: 2. Sayı: 4. ss. (282-301).
• Biricik, A. S., & Korkmaz, H. (2013). Kahramanmaraş’ın Depremselliği. Marmara Coğrafya Dergisi, (3), 53-82.
• Çebi Buğdaycı, M., Ö. (2023). “Deprem Sebebiyle Zarar Gören Taşınmaz Kültür Varlıkları Bakımından İdarenin Yükümlülükleri.” Ankara Barosu Dergisi 81, (Deprem Özel Sayısı Ekim 2023): 1-XXX. DOI: 10.30915/abd.
• Demirtaş, R., & Erkmen, C. (2019). Doğu Anadolu Fay Sistemi Deprem Etkinliği. Gelecek Deprem Potansiyeli, Researchgate DOI: https://doi.org/10.13140/RG.2.2.24235.49449
• Demirtaş, R., & Erkmen, C. (2019). Doğu Anadolu Fay Sistemi Deprem Etkinliği-Gelecek Deprem Potansiyeli. https://www.researchgate.net/
• Deniz, K. (2004). Konya’da Farklı Üç Kentsel Mekanda Kent Kimliği Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı, 160s.
• Duman, A., & Gül Güneş, S. (2023). Depremlerin Kültür Varlıkları Üzerindeki Etkileri. Deprem ve Turizm (Maraş Depremi Sonrası Turizm Sektörü Değerlendirmeleri), (74-104 s.) Eğitim Yayınevi, Editörler: Ç.,Ünüsan, M., Sezgin, A., Köseoğlu, İstanbul, Türkiye 365s.
• Elhan, S. (2009). Kentsel Bellek Bağlamında Sanayi Mirasının Değerlendirilmesi: İstanbul Haliç Örneği [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Eyicil, A. (2009). Yakınçağda Kahramanmaraş. Ukde Yayınları. Gamba, F., & Cattacin, S. (2021). Urbans rituals as spaces of memory and belonging: A Geneva case study. City, Culture and Society, 24, 100385.
• Halbwachs, M., (2019). Kolektif Bellek. (Z. Karagöz, Çev.). İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2. Baskı, (171 Sosyoloji Dizisi:12).
• İrdem, İ., & Mert, E. (2023). Deprem, Dirençli Kent ve Acil Afet Yönetimi: Türkiye Örneği. Kamu Yönetimi ve Politikaları Dergisi, 4(2), 241-276. https://doi.org/10.58658/kaypod.1319821
• Kabakcı, C. (2012). Maraş’ta bir devr-i âlem. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Belediyesi.
• Kabakcı, C. (Ed.). 2012. Maraş’ta bir devr-i âlem. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Belediyesi. Kahramanmaraş Belediyesi, (2012). Kahramanmaraş Beylik ve Osmanlı Dönemi Sivil Mimarlık Eserleri. Kahramanmaraş Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü ( KUDEB), 552 s. ISBN: 978-605-4996-01-8
• Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi, (2021). Kahramanmaraş Envanterleri.
• Kahramanmaraş Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, (2011), Kahramanmaraş İli Çevre Durum Raporu, ÇED Hizmetleri ve Çevre İzinleri Şube Müdürlüğü, Kahramanmaraş.
• Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü, (2023). Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü, İstanbul. http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/bilgi/depremnedir/index.htm
• Kaya, A.Y., & Karadeniz, E. (2020). Afet Sonrası Kent ve Planlama: Elâzığ Örneği. Sümbül Güner, A.B. Depremler, Kent Planlama ve Geoteknik Zemin Uygulamaları, (65-96). Ankara: IKSAD Yayınevi
• Kesik, M. (2012). Maraş Depremi (1114). Tarih Dergisi, (42).
• Kısakürek, Ş., & Bayazıt, E. (2021). Kolektif Bellek Kentsel Bellek ve Mekânsal Bileşenlerin Kent Kimliğindeki Yeri: Kahramanmaraş Kenti Örneği. Journal of Environmental and Natural Studies, 3(1), 21.
• Lynch, K. (1960). The image of the city (Vol. 11). MIT press.
• Mutlu, E., & Tanrıverdi̇ Kaya, A. (2020). Bellek Mekânlarının Hatırlama ve Unutulma Döngüleri Çerçevesince Belirlenmesi İçin Bir Metodolojik Öneri: Düzce Örneği. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 8(1), 891-914. https://doi.org/10.29130/dubited.634455
• Ocakçı, M. (1995). Şehir Kimliği ve Çevre İlişkileri, Kent ve Çevre Planlamaya Ekolojik Yaklaşım, 17. Dünya Şehircilik Günü Kolokyumu, 163-170, İstanbul.
• Özkarcı, M. (2007). Türk Kültür Varlıkları Envanteri I-II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Öztürk, A., Ç. (2016). Eskişehir’in geçmişteki ve bugünkü kent belleğinin zihin haritaları üzerinden okuma denemeleri. İdealkent, 7(20), 856-880.
• Rossi, A. (2006). Şehrin Mimarisi, (N. Gürbilek, Çev.), İstanbul, Kanat Yayınları.
• Saylan, S. (2016). Kent Belleğinin Sürekliliğinde Kentsel Artifaktların Önemi: İstanbul Tarihi Yarımada 19. Yüzyıl Izgara Plan Uygulamaları [Yüksek Lisans Tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı.
• Stein, S., & Wysession, M., (2013). “An Introduction to Seismology, Earthquakes, and Earth Structure”, ISBN: 978-0-865-42078-6, John Wiley & Sons, Inc.
• Suher, H. (1995). Kent Kimliğine Etkili Yasa Uygulamaları. Mimari ve Kentsel Çevrede Kalite Arayışları Sempozyumu, 3-12, İstanbul.
• T.C. Resmî Gazete, (1998). Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik (ABYYHY-1998), T.C. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı, 1998.
• Tek, A. (2018). Felaketin Belleği:'66 Varto Depremi ve Etrafında Oluşan Kolektif Hafıza. Kebikec: İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmalı Dergisi, (45).
• Topaloğlu, G., & Beşgen, A. (2017). Bir Kolektif Bellek Hikâyesi: Trabzon Tekel Binası ve Çevresinin Anlattıkları. 8(22), 30.
• Yarım, M. (2023). Fotoğraf arşivi, Kahramanmaraş.
• Yayınoğlu, P. E., & Susar, F. (2008). Kent, görsel kimlik ve iletişim. 1. Basım, İzmit: Umuttepe Yayınları.