ANADOLU KÜLTÜR İKLİMİNDE AYRIKSI BİR MUCİZE; YAZI-RESİM GELENEĞİ VE İZDÜŞÜMLERİ

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 1, 1 - 25, 30.06.2025

Ali Asker Bal

https://doi.org/10.57165/artgrid.1682542

Öz

Modern tanımla kaligrafi, çağdaş anlamda grafik sanatları ve onun bir dalı olan tipografinin öncel bir örneği sayılabilir. Anadolu’da hem belirli bazı ustalar hem de anonim biçimde sıkça karşılaşılan yazı-resim geleneği ise, kaligrafinin oldukça özgün bir tasvir anlayışını temsil etmektedir. Yazı-resmin genel olarak halk arasında gelişim gösterdiği ve tekkelere asılan halk resimleri örnekleri olarak işlevsel bir değer taşıdığı anlaşılmaktadır. Cumhuriyet dönemi resim sanatımızın önemli bir temsilcisi olan ressam ve eğitimci Malik Aksel’in Anadolu’daki yazı-resim geleneği hakkında yaptığı araştırma ve incelemeler sonrası, bu tasvir geleneğine olan ilgi yeniden canlanmıştır. Bu araştırmaların ortaya çıkardığı sonuçlar, çok geçmeden plastik sanatlarda yansımalarını bulmuştur. Araştırma, genelde tasvir sanatları özelde ise yazı-resim geleneğinin günümüz çağdaş sanatının başlıca başvuru kaynaklarından biri olduğundan hareketle, sanatçıların yapıtlarının dinamik bir öğesi olarak bu geleneği nasıl kullandıklarını inceleme ve tespit etme amacını taşımaktadır. Çağdaş Türk resim sanatı tarihi incelendiğinde birçok sanatçının resim kompozisyonlarında yazı-resimden referanslar taşıyan plastik unsurlara yer verdiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yazı-Resim , Tasvir , Soyutlama , Sanat

Etik Beyan

Makale etik kurallar göz önünde bulundurularak tamamlanmıştır.

Destekleyen Kurum

Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi.

Proje Numarası

OKÜBAP-2022-PT1-019

Teşekkür

Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimine makaleye desteklerinden dolayı teşekkür ederim.

A UNIQUE MIRACLE IN THE ANATOLIA CULTURAL CLIMATE; THE TRADITION OF WRITING-PAINTING AND ITS REFLECTIONS

Öz

In its modern definition, calligraphy can be considered a predecessor of contemporary graphic arts and its branch, typography. The writing-painting tradition, which is frequently encountered both by certain masters and anonymously in Anatolia, represents a very original understanding of calligraphy. It is understood that writing-painting developed among the people in general and had a functional value as examples of folk paintings hung in lodges. After the research and studies carried out by the painter and educator Malik Aksel, an important representative of our Republic period painting art, about the writing-painting tradition in Anatolia, interest in this depiction tradition was revived. The results of these researches soon found their reflections in plastic arts. Considering that the descriptive arts in general and the writing-painting tradition in particular are one of the main reference sources of today's contemporary art, the research aims to examine and determine how artists use this tradition as a dynamic element of their works. When the history of contemporary Turkish painting is examined, it is seen that many artists include plastic elements with references from text and painting in their painting compositions.

Anahtar Kelimeler

Writing-Painting , Depiction , Abstraction , Art , Painting

Proje Numarası

OKÜBAP-2022-PT1-019

Kaynakça

• Aksel, M. (1958) Taşbaskısı Halk Resimleri. İstanbul: Erpak Matbaası.
• Aksel, M. (1960) Anadolu Halk Resimleri. İstanbul: Baha Matbaası.
• Aksel, M. (2010) Türklerde Dini Resimler, Yazı Resim. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Aksel, M. (2010) Resim ve Masal. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Aksel, M. (2011) Sanat ve Folklor. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Aksel, M. (2011) Sanat Hayatı, Resim Sergisinde Otuz Gün. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Aksel, M. (2019) İstanbul’un Ortası. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Aksel, M. (1946) “Malik Aksel”, Ülkü Dergisi, C.X, nr 112, 16 Mayıs 1946:12-13.
• Alkan, E. (2005) Sayılar ve Hayvan Simgeleriyle Alevi Mitolojisi. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Arslan, N. ve Rona, Z. (1997) Erol Akyavaş, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, I Cilt, İstanbul: YEM Yayın.
• Ayvazoğlu, B. (1997) Geleneğin Direnişi. İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Ayvazoğlu, B. (2004) Aşk Estetiği., İslam Sanatlarının Estetiği Üzerine Bir Deneme. İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Ayvazoğlu, B. (2011) Malik Aksel Evimizin Ressamı. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Bahtiyar, L. (2006) Sufi, Tasavvufi Arayışın Dışavurumu. Çeviren: Mehmed Temelli, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Bal, A. A. (2009) Doğu Mistisizmi ve Estetik Anlayışının Resim Sanatına Uygulanması Üzerine Bir Çözümleme.
• İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Sanatta Yeterlik Tezi.
• Bal, A. A. (2011) Saklı Bir Gelenek: Anadolu Halk Resimleri. Uluslararası Sanat, Tasarım ve Estetik Kuramları Sempozyumu, Bildiriler. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dekanlığı Yayını.
• Berk, N. (1955) İslam Yazısında Plastik ve İfade. İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1955. C.VI, I-II s. 49-57.
• Berk, S. (2006) Hat San’atı, Tarihçe, Malzeme ve Örnekler. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi İSMEK Yayınları.
• Çağman, F. ve Tanındı, Z. (2014) Tarikatlarda Resim ve Kitap Sanatı. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler. Ankara: Türk Tarih Kurumu. 2014. s. 685-708.
• Çetin Mahmut, “İslam Sanatının Özellikleri”. Türk Yurdu (329). Erişim adres: https://www.turkyurdu.com.tr/arsiv/yazar-yazi.php?id=319.
• Dağlı, Ş. Z. (2007) Türk Hat Sanatında Yazı Resimler ve Mevlevilik. Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, (4), 177-188.
• Dağlı, Ş. Z. (2013) Hat Sanatımızda Resimsel Bir Yaklaşım, Aynalı Yazılar. Akdeniz Sanat Dergisi. 11 (6). 235-250.
• Dağlı, Ş. Z. (2018) Modern Sanat Bağlamında İslam Yazı Sanatına Resimsel Bir Bakış ve Sürrealist Yaklaşımlar. Turkish Studies. 13(3).251-269.
• Erzen, J. N. (1995) Erol Akyavaş. Ankara: Enlem 80 Çağdaş Türk Plastik Sanatları Yayın Dizisi.
• Eyüboğlu, B. R. (1993) Bu Anadolu Var Ya…. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Gemuhluoğlu, Z. (2015) Amentü Gemisi Nasıl Yürüdü? TSA Türk Sineması Araştırmaları. 2015. 6, s. 1-6.
• Gölpınarlı, A. (1961) Yunus Emre ve Tasavvuf. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Gölpınarlı, A. (1989) Hurufilik Metinleri Kataloğu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Günana, M. (2018) Yazı-Resim Geleneğinin Alevi-Bektaşi Sanatındaki Örnekleri ve Günümüz Sanatına Yansımaları. Işık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Programı, İstanbul.
• Günana, M. (2020) Alevi Bektaşi Yazı-Resim Sanatında İnsan Sureti, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Araştırma Dergisi, Güz 2020, Sayı 95. s. 323-333.
• Güzel, M. Ş. (2008) Abidin Dino, Birinci Kitap, 1913-1942. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Harris, D. (1995) The Art of Calligraphy. London: Durling Kindersley Press.
• Hemiş, Ö. (2020) Gözün Menzili: İslami Coğrafyada Bakışın Serüveni. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
• İpşiroğlu, M. Ş. (1973) İslam’da Resim Yasağı ve Sonuçları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• İpşiroğlu, M. Ş. ve Eyüboğlu, S. (1972) Avrupa Resminde Gerçek Duygusu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Kaynardağ, A. (1979) Malik Aksel ile Söyleşi. Çevre, No: 5, Eylül-Ekim 1979: 77-83.
• Li, W. (2009) Chinese Writing and Calligraphy. Honolulu: University of Hawai Press.
• Murck, A. ve Fong, W. C. (1991) Words of İmages, Chinese Poetry, Calligraphy and Painting. New York: The Metropolitan Museum of Art and Princeton University Press.
• Schick, İ. C. (2020) Bedeni, Toplumu, Kâinatı Yazmak: İslam, Cinsiyet ve Kültür Üzerine, Çeviren. Pelin Tünaydın, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Schmied, W. (2000) Doğu Batı’ya Karşı, Erol Akyavaş’ın Anısına, Erol Akyavaş. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayını.
• Taburoğlu, Ö. (2013) Resim, Söz ve Yazı; İmge Yaratmanın ve Bozmanın Yolları. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Taburoğlu, Ö. (2008) Dünyevi ve Kutsal, Modernlerin Maneviyat Arayışları, İstanbul: Metis Yayınları.
• Tansuğ, S. (1982) Amentü Gemisi Nasıl Yürüdü? Herkes İçin Sanat, İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Tansuğ, S. (1996) Çağdaş Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Tokdil, E. (2021) “Kavramsal Sanatta Yazının Kullanımı ve Bir Bilgisayar Yazılımı Olarak Yeni Medya Sanatı”, Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, 2021: 68-92.
• Tokdil, E. (2018) Yeni Medya, Temel Bileşenleri ve Sanatın Değişen Estetik Dili. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, Sayı 47, 2018: 167-190.
• Usluer, F. (2014) Hurufilik, İlk Elden Kaynaklarıyla Doğuşundan İtibaren. İstanbul. Kabalcı Yayınları.
• Uzluk, Ş. (19579 Mevlevilikte Resim, Resimde Mevlevilik. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• GÖRSEL KAYNAKLAR
• Görsel 1. https://tr.pinterest.com/pin/586171707720684104/
• Görsel 2. https://tr.pinterest.com/pin/130815564167349067/
• Görsel 3. https://www.hititantik.com/urun/3091750/hz-ali-tasviri-32x24-cm-olculerinde-hz-ali- peygamberimizin-vefatini-tasvir
• Görsel 4. https://twitter.com/canhipster/status/777112091970994176
• Görsel 5.https://www.kameraarkasi.org/yonetmenler/canlandirmalar/amentugemisinasilyurudu.html
• Görsel 6. https://www.muzayedeapp.com/urun/eski-donem-bektasi-isi-baski-yaldizli-hat-zulfikar-kilicli-teslim-tasli-hat-NC0yMzIwNS04MTEyODQ3
• Görsel 7. https://www.bektasi.net/bektasilik.html
• Görsel 8. https://ca.pinterest.com/pin/531284087270165886/
• Görsel 9. https://www.arthill.com.tr/en/product/4095924/osmanli-19-yuzyil-bektasi-tekke-isi-ali-selcuk-ketebeli-nad-i-ali-duasi-ha
• Görsel 10. https://arts.ozyegin.edu.tr/tr/artist/abidin-elderoglu
• Görsel 11. https://www.istanbulantiksanat.com/urun/2940347/semsi-arel-1906-1982-desen-imzali-kagit-uzeri-karisik-teknik-10x12-cm-yuk
• Görsel 12. https://www.zaferdergisi.com/makale/10670-turk-sanatindan-bir-bedri-rahmi-eyuboglu-gecti.html
• Görsel 13. https://www.artnet.com/artists/abidin-dino/quartier-de-galata-%C3%A0-istanbul-P0RpX0bVz3HPvUpSOi6_AQ2
• Görsel 14. https://artam.com/muzayede/338-editions/burhan-dogancay-1929-2013-kurdeleler-serisi-22
• Görsel 15. https://www.artnet.com/artists/erol-akyava%C5%9F/en-el-hak-FsYb-9ESrdCZ6x0saXN-eA2
• Görsel 16.https://www.mutualart.com/Artwork/Kompozisyon/CF4B92CD0F586B7D127F9DB7C9FE059A
• Görsel 17. https://artam.com/muzayede/376-modern-ve-cagdas-tablolar/selim-turan-1915-1994-soyut-76
• Görsel 18. https://saglamart.com/selim-turan
• Görsel 19. https://www.artfulliving.com.tr/gundem/ekavdan-balkan-naci-islimyeli-anisina-sergi-gecerken-i-26090
• Görsel 20. https://www.galerinevistanbul.com/tr/artists/44-murat-morova/works/9525-murat-morova-ten-yorgunu-8-2000/