Türk Siyasal Hayatında Federasyon Yanlısı Bir Kürt Muhalefet Partisi: Hak ve Özgürlükler Partisi (HAK-PAR) Örneği

Yıl 2025, Sayı: 15, 79 - 95, 27.03.2025

Muhittin Işık

Öz

Bu çalışma, 2002 yılının başlarında bir Kürt muhalefet partisi olarak kurulan Hak ve Özgürlükler Partisi’nin kuruluş sürecini ve ideolojik konumunu Kürt hareketini temsil eden başlıca partilerle karşılaştırmalı olarak ele almayı amaçlamıştır. Literatür taramasının sonucunda Kürt hareketinin en önemli siyasi aktörleri arasında gösterilen Halkların Demokratik Partisi üzerine çok sayıda, Hür Dava Partisi üzerine sınırlı sayıda akademik çalışma bulunmakla birlikte 22 yıllık siyasi serüveni mevcut Hak ve Özgürlükler Partisi’nin üzerine kayda değer bir çalışmanın bulunmadığı saptanmıştır. Bu çerçevede tarihsel ve betimsel araştırma yöntemlerinden ve söylem analizinden yararlanılarak Hak ve Özgürlükler Partisi’nin politikaları ana hatlarıyla irdelenmiştir. Hak ve Özgürlükler Partisi’nin kurumsal belgeleri (parti tüzüğü, parti programı, seçim bildirgesi) ve partili yetkililerin söylemleri analiz edildiğinde Kürt kimliğiyle bütünleşen Parti’nin sıklıkla Kürt meselesine odaklandığı anlaşılmaktadır. Araştırma kapsamında, muhalefet Kürt partisi konumundaki Hak ve Özgürlükler Partisi’nin, diğer Kürt partileri kadar tanınmamasına rağmen, Kürt sorununu Türkiye’nin en büyük sorunu olarak kabul ettiği, Kürt sorununa diğer partilere oranla daha çok vurgu yaptığı ve Kürt sorununun çözümünün ancak federasyon ile mümkün olacağı görüşünü savunduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

siyaset bilimi ve kamu yönetimi, Kürt hareketi, Kürt meselesi, HAK-PAR, HDP, HÜDA PAR.

A Pro-Federation Kurdish Opposition Party in Turkish Political Life: The Case of the Party of Rights and Freedoms (HAK-PAR)

Öz

This study aims to examine the establishment process and ideological position of the Party of the Rights and Freedoms which was established as a Kurdish opposition party in early 2002, in comparison with the main parties representing the Kurdish movement. As a result of the literature review, it has been determined that although there many academic studies on the Peoples’ Democratic Party, which is shown as one of the most important political actors of the Kurdish movement and a limited number of academic studies on the Free Cause Party, there is no significant study on the Rights and Freedoms Party, which has a 22-year political adventure. In this context, the policies of the Rights and Freedoms Party were examined in outline by using historical and descriptive research methods and discourse analysis. When the institutional documents of the Party of Rights and Freedoms (party statute, party program, election manifesto) and the discourses of the party officials are analyzed, it is understood that the Party, which is integrated with the Kurdish identity, often focuses on the Kurdish issue. Within the scope of the research, it was concluded that the Party of Rights and Freedoms, which is the opposition Kurdish party, although it is not as well known as other Kurdish parties, accepts the Kurdish problem as the biggest problem of Turkey, emphasizes the Kurdish problem more than other parties and defends the view that the solution of the Kurdish problem is only possible with a federation.

Anahtar Kelimeler

political science and public administration, Kurdish movement, Kurdish issue, HAK-PAR, HDP, HÜDA PAR.

Kaynakça

• Referans1 Altaş, G. (2016, 15 Nisan). Hak-Par: Özyönetim uğruna ölünmez. Erişim adresi: https://www.rudaw.net/turkish/interview/15042016 (Erişim tarihi: 20.01.2025)
• Referans2 ALTER MEDYA. (2021, 21 Ocak). HAK-PAR Erbil temsilcisi Zana Sezen ile röportaj Türkçe [Video]. Youtube. Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=OCEbCuv0u70&t=536s
• Referans3 ALTER MEDYA. (2023, 24 Şubat). HAK-PAR’dan çağrı [Video]. Youtube. Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=oIZcGeDQO3s
• Referans4 Amed Radyo TV. (2023, 7 Mayıs). Soruyorum-HAK-PAR Genel Başkanı Düzgün Kaplan konuk [Video]. Youtube. Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=quLnxEnDo8A
• Referans5 Anadolu Ajansı. (2015, 26 Ekim). HAK-PAR genel başkanı Demir hayatını kaybetti. Erişim adresi: https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/hak-par-genel-baskani-demir-hayatini-kaybetti/455863
• Referans6 Anayasa Mahkemesi. (2008). Siyasi parti kararları. Erişim adresi: https://siyasipartikararlar.anayasa.gov.tr/SP/2008/1/1
• Referans7 Ateş, H. (2016). Günümüzün sosyal ve politik kontekstinde adem-i merkeziyet ve Prens Sabahattin (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Referans8 Ay, H. ve Uçar, Ö. (2015). Devletin gelişim süreci. İşletme Fakültesi Dergisi, 16(2), 195-206.
• Referans9 Benedikte, T. (2014). Modern özerklik sistemleri: Dünya özerklik örnekleri. Ankara: Nika Yayıncılık.
• Referans10 Bozarslan, M. (2014, 4 Nisan). HAK-PAR ilk belediyesini kazandı. Aljazeera Türk. Erişim adresi: https://www.aljazeera.com.tr/al-jazeera-ozel/hak-par-ilk-belediyesini-kazandi
• Referans11 CNN Türk (2015, 25 Ekim). HAK-PAR Genel Başkanı Fehmi Demir geçirdiği kazada hayatını kaybetti. Erişim adresi: https://www.cnnturk.com/turkiye/hak-par-genel-baskani-fehmi-demir-gecirdigi-kazada-hayatini-kaybetti-502731
• Referans12 Çağdaş, T. (2019). Federal ve üniter devletlerin yerinden yönetim birimlerinin benzerlik ve farklılıkları açısından incelenmesi. İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 6(1), 161-179.
• Referans13 Dengê Azadî TV. (2025, 15 Şubat). Cafer Stêrk – HAK-PAR Genel Başkan Yardımcısı [Video]. Youtube. Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=TI3o3DqQQNg (Erişim tarihi: 20.02.2025)
• Referans14 Doğru Haber Gazetesi. (2024, 24 Ağustos). HAK-PAR ile Azadî Hareketi birleşiyor. Erişim adresi: https://dogruhaber.com.tr/haber/1058820-hak-par-ile-azadi-hareketi-birlesiyor/
• Referans15 Gözler, K. (2017). "Devlet" kelimesi üzerine bir deneme. Türkiye Günlüğü, 129, 5-9. Erişim adresi: https://www.anayasa.gen.tr/devlet-kelimesi.pdf
• Referans16 Gözler, K. (2018). Anayasa hukukunun genel esasları. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Referans17 Gözler, K. (2020). Anayasa hukukunun genel teorisi: Cilt I. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Referans18 Gümüş, F. (2002). Decentralism versus centralism in Ottoman Anatolia 1919-1922 (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Boğaziçi Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İstanbul.
• Referans19 Haber Türk TV. (2015, 25 Ekim). HAK-PAR genel başkanı kazada yaşamını yitirdi. Erişim adresi: https://tv.haberturk.com/tv/gundem/video/hak-ve-ozgurlukler-partisi-hak-par-genel-baskani-fehmi-demirin-mersinin-tarsus-ilcesinde-gecirdigi-trafik-kazasi-sonucu-yasamini-yitirdigi-bildiri/153364
• Referans20 Hak ve Özgürlükler Partisi. (2009). Açılım ve Kürt sorunu için demokratik federal çözüm önerisi. Erişim adresi: https://hakpar.org.tr/2020/05/18/1449/hak-ve-ozgurlukler-partisi-hak-par-3/ (Erişim tarihi: 02.03.2025)
• Referans21 Hak ve Özgürlükler Partisi. (2020a). Parti programı. Erişim adresi: https://hakpar.org.tr/2020/05/17/3440/hak-ve-ozgurlukler-partisi-programi-2/
• Referans22 Hak ve Özgürlükler Partisi. (2020b). 1 Kasım 2015 seçim bildirgesi. Erişim adresi: https://hakpar.org.tr/2020/05/18/1456/2015-secim-bildirgesi/
• Referans23 Hak ve Özgürlükler Partisi. (2023). HAK-PAR 14 Mayıs 2023 seçim bildirgesi: Federal cumhuriyet için HAK-PAR. Erişim adresi: https://hakpar.org.tr/2023/04/10/11995/federal-cumhuriyet-icin-hak-par-hak-par-14-mayis-2023-secim-bildirgesi/
• Referans24 Hak ve Özgürlükler Partisi. (2024a). Parti tüzüğü. Erişim adresi: https://hakpar.org.tr/2020/05/17/1382/parti-tuzugu/
• Referans25 Hak ve Özgürlükler Partisi. (2024b). HAK-PAR 2024 yerel seçim bildirgesi. Erişim adresi: https://hakpar.org.tr/2024/03/01/13326/hak-parin-2024-yerel-secim-bildirgesi/
• Referans26 HAK-PAR Başkanlık Kurulu. (2025, 28 Şubat). 'Kürt meselesi PKK'den ibaret değildir'. Erişim adresi: https://hakpar.org.tr/2025/02/28/13907/hak-par-baskanlik-kurulu-kurt-meselesi-pkk-den-ibaret-degildir/ Referans27 Hak ve Özgürlükler Partisi. (2025a, 11 Ocak). Hak ve Özgürlükler Partisi HAK-PAR Parti Meclisi 11 Ocak 2025 tarihinde Ankara Genel Merkez'de toplandı. Erişim adresi: https://hakpar.org.tr/2025/01/12/13838/hak-ve-ozgurlukler-partisi-hak-par-parti-meclisi-11-ocak-2025-tarihinde-ankara-genel-merkezde-toplandi/ Referans28 Hak ve Özgürlükler Partisi. (2025b, 22 Şubat). HAK-PAR Viyana Kongresi; Düzgün Kaplan; Kürtler gecikmeden ulusal talepleri etrafında birleşmeli. Erişim adresi: https://hakpar.org.tr/2025/02/22/13884/hak-par-viyana-konferansi-duzgun-kaplan-kurtler-gecikmeden-ulusal-talepleri-etrafinda-birlesmeli/
• Referans29 Halkların Demokratik Partisi. (2012). Parti programı. Erişim adresi: https://www.hdp.org.tr/tr/parti-programi/8/ Referans30 Halkların Demokratik Partisi. (2023). Parti tüzüğü. Erişim adresi: https://www.hdp.org.tr/tr/parti-tuzugu/10/
• Referans31 Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi. (2024). Parti tüzüğü. Erişim adresi: https://www.demparti.org.tr/Images/UserFiles/Documents/Editor/Parti%20metinleri/dem-parti-tuzuk.pdf
• Referans32 Heywood, A. (2018). Siyaset. Ankara: Felix Kitap. Referans33 https://hakpar.org.tr/
• Referans34 Hür Dava Partisi. (2012). Parti tüzüğü. Erişim adresi: https://files.hudapar.org/media/StatikIcerikGorselleri/Yayinlar/PdfDosyalari/tuzuk.pdf
• Referans35 Hür Dava Partisi. (2021). Parti programı. Erişim adresi: https://files.hudapar.org/media/StatikIcerikGorselleri/Yayinlar/PdfDosyalari/turkce.pdf
• Referans36 Işık, M. (2023). Türk siyasal hayatında Kürt siyasal hareketi: Siyasi partiler üzerinden bir analiz. S. Aslan ve Ö. Taylan (Ed.), siyaset ve afet yönetimine ilişkin çalışmalar içinde (s. 37-57). İstanbul: Kalan Yayınları.
• Referans37 Işık, M. (2024a). 28 Şubat postmodern darbesinin aktörleri üzerine bir analiz. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(17), 126-148.
• Referans38 Işık, M. (2024b). Kürt muhalefet partisi olarak Hür Dava Partisi'nin (HÜDA PAR) Kürt meselesine yaklaşımı. Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(28), 1098-1124.
• Referans39 K24. (2020, 11 Şubat). Epözdemir: PKK’nin kuruluş sebebi Kürt meselesinin önüne geçmektir. Erişim adresi: https://www.kurdistan24.net/tr/story/61085-Ep%C3%B6zdemir:-PKK%E2%80%99nin-kurulu%C5%9F-sebebi-K%C3%BCrt-meselesinin-%C3%B6n%C3%BCne-ge%C3%A7mektir
• Referans40 Koçer, J. (2013, 3 Nisan). HAK-PAR Genel Başkanı Kemal Burkay Halk TV’de gündemi dfeğerlendirdi [Video]. Youtube. Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=fE76R_fEjZY (Erişim tarihi: 22.12.2025)
• Referans41 Koçer, J. (2015, 25 Ekim). HAK-PAR Genel Başkanı Fehmi Demir’in yaptığı son TV konuşması [Video]. Youtube. Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=h-1I2s1Wkp4&t=339s (Erişim tarihi: 22.12.2025)
• Referans42 Köroğlu, T. (2015). Türkiye’de adem-i merkeziyet tartışmaları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muş.
• Referans43 NTV Haber. (2015, 25 Ekim). HAK-PAR genel başkanı kazada hayatını kaybetti. Erişim adresi: https://www.ntv.com.tr/turkiye/hak-par-genel-baskani-kazada-hayatini-kaybetti,Cie7HRaZG0OCJPxXsczBBw
• Referans44 NTV Haber. (2024, 22 Ekim). Bahçeli'den Öcalan çağrısı: Meclis'e gelsin DEM grubunda silah bırakıldığını ilan etsin. Erişim adresi: https://www.ntv.com.tr/turkiye/devlet-bahceliyeni-cozum-surecine-degil-ortak-akla-ihtiyac-var,eQxj8pgy1USsBPoswfiHhg (Erişim tarihi: 24.01.2025)
• Referans45 Ökmen, M. (1999). Ekonomik dönüşüm sürecinde adem-i merkeziyetçi eğilimler ve kentleşme (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Referans46 Özkaya, Ö. (2020). Devlet olgusu üzerine bir değerlendirme. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 8(16), 317-352. https://doi.org/10.18771/mdergi.848419
• Referans47 Rûdaw. (2023a, 27 Mayıs). 42 bin oy aldı: HAK-PAR’ın oyları neden düştü? Erişim adresi: https://www.rudaw.net/turkish/middleeast/turkey/270520233 (Erişim tarihi: 12.11.2025)
• Referans48 Rûdaw. (2023b, 2 Mayıs). HAK-PAR’lı Çelebi: TİP’e reva görülen Kürde neden görülmüyor? Erişim adresi: https://www.rudaw.net/turkish/kurdistan/020520235 (Erişim tarihi: 12.11.2025)
• Referans49 Rûdaw. (2024a, 25 Ağustos). 2 Kürt partisi birleşme kararı aldı! Erişim adresi: https://www.rudaw.net/turkish/middleeast/turkey/240820244 (Erişim tarihi: 08.09.2024)
• Referans50 Rûdaw. (2024b, 25 Ağustos). HAK-PAR ve Azadi Hareketi birleşti, birleşme ne getirecek, nasıl çalışacaklar? Erişim adresi: https://www.rudaw.net/turkish/middleeast/turkey/2508202414 (Erişim tarihi: 08.09.2024)
• Referans51 Saygılı, A. (2010). Modern devlet'in çıplak sureti. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 59(1), 61-97.
• Referans52 Trend Medya. (2024, 6 Ağustos). Düzgün Kaplan Trend Medya’da [Video]. Youtube. Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=Gt79mZv1Y78
• Referans53 TRT Haber. (2015, 25 Ekim). HAK-PAR Genel Başkanı Demir hayatını kaybetti. Erişim adresi: https://www.trthaber.com/haber/turkiye/hak-par-genel-baskani-demir-hayatini-kaybetti-211464.html
• Referans54 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. (1982). Dördüncü bölüm: Siyasi haklar ve ödevler. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2709.pdf
• Referans55 Uslu, F. ve Angun, S. (2020). Türkiye’de siyasi parti kapatma nedeni olarak “devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğü ilkesi”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(Milli Egemenlik Özel Sayısı), 39-60.
• Referans56 Uygun, O. (1996). Federal devlet: Temel ilkeler, kurumlar ve uygulama. İstanbul: Çınar Yayınları.
• Referans57 Xani TV. (2024, 23 Mayıs). Yan etki - Hak-Par da demokrasi mücadelesi [Video]. Youtube. Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=AjLfgLJ-IE0 (Erişim tarihi: 25.01.2025)
• Referans58 Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı. (2025). Hak ve Özgürlükler Partisi (HAK-PAR). Erişim adresi: https://www.yargitaycb.gov.tr/icerik/1139
• Referans59 Yenigün Haber. (2023, 7 Mayıs). TRT seçim konuşmaları: HAK-PAR [Video]. Youtube. Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=l3g4rZZxHnE
• Referans60 Yüksek Seçim Kurulu. (t.y.). Seçim istatistikleri. Erişim adresi: https://www.ysk.gov.tr/tr/secim-i%CC%87statistikleri/78318
• Referans61 Zabanoğlu, H. G. (2018). Günümüzde ulus-devlet. Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 13(1), 535-559.