Pattern Analysis of the Wooden Ornamental Areas of the Handan Bey Mosque in Gaziantep

Yıl 2023, Cilt: 29 Sayı: 50, 1 - 11, 31.03.2023

İlhan Özkeçeci Neşe Ağkurt

https://doi.org/10.5152/ArtVis.2023.2232110

Öz

Painted decorations, which have an important place in Turkish decorative art, form an important area in civil and religious buildings. Painted decorations, named after the materials of the ground on which they are applied, are made with techniques such as stone and marble, wood, surface, leather and fabric, and malakari. Painted decorations reflect the artistic understanding of the era in which they were created and were mostly applied within the unity of time and style. From a decorative point of view, painted decorations created in different regions of the same period can sometimes show similarities but also have different ornamental characteristics. The painted decorations on the wood of the Handan Bey Mosque in Gaziantep attract attention, especially the ornaments on the muezzin mahfil. The painted decorations have a balanced distribution of geometric and plant motifs, reflecting the ornamental style of the Westernization period of the eighteenth century. The painted decorations of the Handan Bey Mosque were made using the technique of painting on wood; although they were made in the eighteenth century, some motifs from the ornaments of the classical period were also applied, and thus continuing the tradition, albeit to a lesser extent. In this study, the patterns of wooden decorative surfaces in the Handan Bey Mosque were investigated, and corresponding drawings were made. In addition, the Şanlıurfa Rızvaniye Mosque, which was built in the same period as the Handan Bey Mosque, was compared with hand-drawn wooden ornaments in terms of decoration and technique, and similarities and differences were found to draw attention to the art appreciation and stylistic uniformity of classical art. This study will also be important for the pattern analysis of wooden ornaments in Handan Bey Mosque and its originality during restoration in terms of possible damage in the mosque.

Anahtar Kelimeler

Painted decorations, mosque, ornamentation, wooden ornament

Gaziantep’te Bulunan Handan Bey Camii Ahşap Süslemeli Alanlarının Desen Çözümlemesi

Öz

Türk sanatları içerisinde önemli bir yeri olan kalemişi bezemeleri sivil ve dini yapılar içerisinde önemli bir alanı oluşturmaktadır. Uygulandıkları zeminin malzemelerine göre adlandırılan kalem işleri kendi içerisinde taş ve mermer üstü, ahşap üstü, sıva üstü, deri ve bez üstü, malakâri gibi tekniklerle yapılmaktadır. Yapıldığı dönemin sanat anlayışını yansıtan kalemişleri çoğu zaman üslup birliği içerisinde uygulanmıştır. Tezyinî açıdan kimi zaman farklı bölgelerde yapılmış olmalarına rağmen benzerlik gösterebildiği gibi farklı bezeme özelliklerine de rastlamak mümkündür. Gaziantep’te bulunan Handan Bey Camii ahşap üstü kalemişi bezemeleri özellikle müezzin mahfili bezemeleri bakımından dikkat çekmektedir. 18.yy. batılılaşma dönemi bezeme üslubunu yansıtan kalemişlerinde geometrik ve nebati motiflerin dengeli bir biçimde dağılımı görülmektedir. 18. yüzyılda yapılmış olmasına rağmen, ahşap üstü boyama tekniği ile yapılan Handan Bey Camii kalemişlerine klasik dönem bezemelerindeki bir kısım motifler de uygulanmış ve böylece az da olsa geleneğe bağlılık devam etmiştir. Bu çalışmada Handan Bey Camii içerisindeki ahşap süslemeli alanların desen tasarımları incelenerek çizimleri yapılmıştır. Ayrıca Handan Bey Camii ile aynı dönemde yapılmış olan Şanlıurfa Rızvaniye Camii, ahşap kalemişleri bezeme ve teknik bakımından karşılaştırması yapılarak klasik sanatlarda sanat anlayışı ve üslup birliğine dikkat çekmesi açısından benzerlik ve farklılıkları ortaya konulmuştur. Bu çalışma aynı zamanda Handan Bey Camii içerisindeki ahşap bezemelerde yapılan desen analizleri ile camide oluşabilecek tahribata karşı restorasyon esnasında aslına uygun yapılması adına da önem teşkil edecektir.

Anahtar Kelimeler

Kalemişi, camii, bezeme, ahşap süsleme

Kaynakça

• Ağkurt, N. (2022). Handan Bey Cami müezzin mahfili [Fotoğraf]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Handan Bey Cami müezzin mahfili detay [Fotoğraf]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Handan Bey Cami müezzin mahfili görünüş açılımı [Çizim]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Handan Bey Camii müezzin mahfili göbek kısmı [Fotoğraf]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Handan Bey Camii taç kapısı [Fotoğraf]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Handan Bey Caminin müezzin mahfili [Fotoğraf]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Handan Bey Caminin müezzin mahfili bezemesi [Fotoğraf]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Handan Bey Caminin taç kapısı [Fotoğraf]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Handan Bey müezzin mahfili deseni [Çizim]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Mahfilin alt tavan çıtakâri çizimi [Çizim]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Mahfilin etrafını kuşatan rumili sarkıt çizimi [Çizim]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Mahfilin pano alanına geçişi kuşatan pervazın çizimi [Çizim]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Mahfilin pano deseni [Çizim]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Mukarnas sarkıtın çizimi [Çizim]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Mukarnas sarkıtın deseni [Çizim]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Mukarnas sarkıtın detayı [Fotoğraf]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Mukarnas sarkıtın detayı [Fotoğraf]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Mukarnas sarkıtın izdüşüm deseni [Çizim]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Mukarnas sarkıtın pervaz deseni [Çizim]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Mukarnas sarkıtın pervaz detayı [Fotoğraf]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Müezzin mahfili alt tavan çıtakâri bezemesi [Fotoğraf]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Müezzin mahfili göbek kısmındaki mukarnas sarkıt [Fotoğraf]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Müezzin mahfili pervaz detayı [Fotoğraf]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Rızvaniye Cami müezzin mahfili [Fotoğraf]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Rızvaniye Cami müezzin mahfili bezemesi [Fotoğraf]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Rızvaniye Cami müezzin mahfili deseni [Çizim]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Rızvaniye Camii müezzin mahfili göbek kısmı [Fotoğraf]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Rızvaniye Camii taç kapı desenleri [Çizim]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Rızvaniye Camii taç kapısı [Fotoğraf]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Ağkurt, N. (2022). Rızvaniye Camii taç kapısı pano bezemeleri [Fotoğraf]. Neşe Ağkurt Kişisel Arşivi.
• Akar, A., & Keskiner, C. (1978). Türk süsleme sanatlarında desen ve motif ornament and design in Turkish decorative arts. Tercüman Sanat ve Kültür Yayınları.
• Alper, M. (1985). İslam mimari mirasında Peygamberler şehri Urfa. Içinde İslam Mimari Mirasını Koruma Konferansı Bildirileri, (s. 230).
• Altın, A. (2015). Gaziantep Türk-İslam mimarisi (Eyyubiler’den Cumhuriyet’e) (Tez No. 429654) [Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü] Yüksek Öğretim Kurulu Tez Merkezi.
• Arseven, C. E. (1983). Kalemkâr. Sanat Ansiklopedisi (cilt II). Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Bağcı, S. (2009). Osmanlı mimarisinde boyalı nakışlar. Osmanlı Uygarlığı II (s. 737–759). T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Baysal, A. F. (2013). Edirne Osmanlı erken dönem camileri kalem işi örnekleri ve analizleri (Tez No. 350814) [Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Yüksek Öğretim Kurulu Tez Merkezi.
• Çam, N. (2006). Türk kültürü Varlıkları Envanteri Gaziantep. Türk Tarih Kurumu.
• Doğan, T. (2013). Gaziantep Türk İslam dönemi mimari süslemeleri (Tez No. 340030) [Doktora Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Yüksek Öğretim Kurulu Tez Merkezi.
• Eroğlu, S. (2016). Gaziantep camilerinin ahşap üzerine kalemişi süslemeli müezzin mahfilleri. Sdü Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 37, 181–208.
• İrteş, S. (1985). Kalemişlerimizin bugünü ve yarını, Türkiye’de sanatın bugünü ve yarını. Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi I. Ulusal Sanat Sempozyumu. Tebliğler.
• Kürkçüoğlu, A. C. (2013). Şanlıurfa İli camileri. Şanlıurfa belediyesi kültür ve sosyal İşler müdürlüğü.
• Memiş, M. (1992). Rızvaniye camii ve Külliyesi. İlahiyat Fakültesi dergisi III. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Mülayim, S. (2020). Mukarnas. TDV İslam ansiklopedisi (cilt 31). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü (Cilt II). Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.