The Myth of the Deer in Turks and Determination of the Stalks of the Deer Motif in the Game of Geyikler Curses

Yıl 2025, Cilt: 31 Sayı: 54, 82 - 90, 27.03.2025

Elif Özhancı , Elif Candan

https://doi.org/10.32547/artvision.1583847

Öz

Türklerde Geyik Miti ve Geyikler Lanetler Oyununda Geyik Motifinin İzleklerinin Belirlenmesi

Öz

İnsanlığın başlangıcında ortaya çıkan ve ilk sözlü folklor formlarından biri olan mit, her toplulukta farklılık gösterse de temelde aynı amaca hizmet eder ve zamanla toplumların inanç sistemlerini ve inanca dayalı kültürel kodlarını biçimlendirir. İnsan, bunları anla(mlandır)manın ve üstesinden gelmenin arayışı içindeyken yine doğadan ilham alarak farklı ifade biçimleri edinmeye başlamıştır. Bu ifade biçimleriyle; ait olduğu doğayla, birlikte yaşadığı hayvanlarla ve etrafındaki diğer insanlarla iletişim kurmanın yollarını bulmuştur. Türkler ’in de konargöçer yaşam tarzlarından dolayı sürekli karşılaştığı yabanıl hayvanlarla inanç düzeyinde animist bir ilişki biçimi inşa ettiği görülmektedir. Türk toplumu aynı doğayı paylaştığı hayvanlara ayrı bir kutsiyet yüklemiş ve bunu kendi varlığının/türünün temeli olarak düşündüğü bir inanç sistemi haline getirmiştir. Orta Asya ve Anadolu Türk kültüründe geyik kültü uzun dönemler önemini kaybetmemiş ve birçok efsane ve masala konu olmuştur. Diğer sanat dalları gibi tiyatro sanatı da mitolojik hikayeleri anlatım aracı olarak kullanmıştır. Çalışmaya konu olan “Geyiler Lanetler” oyunu da Türk mitolojisinden birçok unsuru barındırmaktadır. Bunların içinde oyuna da adını veren geyik sembolü bu çalışmanın ana ekseninde yer almaktadır. Çalışmada, Türk mitolojisinde önemli yere sahip olan geyik sembolünün, yazarın, “Geyiler Lanetler” oyununda kullandığı argümanlarla örtüşen ya da ayrışan yönleri tespit edilip, anlam katmanlarının karşılaştırılarak çözümlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmada, Türk mitolojisinde yer alan inançsal değerler, simgeler, kültürel yapılar ve toplumsal yaşayış biçimleri ile ilgili nitelikli bulgular taranarak elde edilen verilerin aktarıldığı nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Geyiğin, sembol olarak ortak bilinçaltında ne anlama geldiği ve oyundaki yansımaları incelenmiştir. Oyunda yer alan efsanevi ve mitolojik sembollerin işaret ettikleri anlamsal izleklerin, değiştirilmeden daha da zenginleştirerek kullanıldığı belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk Mitolojisi, Geyik, Sembol, Geyikler Lanetler

Kaynakça

• Akgül, T. Y. (2014). Myth and tragedy as an ideological tool. Yedi: Journal of Art, Design & Science, (11), 1-16. https://doi.org/10.17484/yedi.29332
• Armutak, A. (2002). Animal paterns in the Eastern and Western mythologies. Acta Veterinaria Eurasia, 28(2), 411- 427. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/173498
• Ayan, O. (2021). Deer symbolism as ancient wisdom myth and icon of consumption society. Journal of Erciyes Communication, 8(1), 295-323. https://doi.org/10.17680/erciyesiletisim.789164
• Beşkardeş, V., & Uslu, Y. B., & Uslu, B. (2014). Geyik ile ilgili bazı Türkçe terimler üzerine düşünceler. Eurasscience Journals, 2(1), 17-24. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/59834
• Beydilli, C. (2003). Türk mitolojisi ansiklopedik sözlük. Yurt Kitap.
• Campbell, J., & Moyers, B. (2007). Mitolojinin gücü kutsal kitaplardan Hollywood filmlerine mitoloji ve hikâyeler (Z. Yaman, Trans.). MediaCat. (Original work published 1991).
• Çoban, S. (2005). Küreselleşme, ulus-devlet azınlıklar ve dil. Su Yayınevi.
• Çoruhlu, Y. (2000). Türk mitolojisinin ana hatları. Kabalcı.
• Dalkesen, N. (2015). Deer cult in Turkish culture from Central Asia to Anatolia. Millî Folklor International and Quarterly Journal of Cultural Studies, (106), 58-69. https://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=106&Sayfa=55 Dilek, İ. (2002). Altay destanları I. TDK.
• Dündar, L. B. (2001). Murathan Mungan’ın çağdaş masallarinda cinsiyetçi geleneğin eleştirisi. Bilkent Üniversitesi Yayınları.
• Duran, R. (2012). Mitoloji ve din. T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Eliade, M. (1999). Şamanizm. (İ. Birkan, Trans.). İmge. (Original work published 1951).
• Karadavut, Z., & Yeşildal, Ü.Y. (2007). Deer in Anatolian-Turkish folklore. Millî Folklor International and Quarterly Journal of Cultural Studies, (76), 102-112. https://www.millifolklordergisi.com/PdfViewer.aspx?Sayi=76&Sayfa=97
• Karakurt, D. (2011). Türk söylence sözlüğü. E kitap. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/00/TurkSoylenceSozlugu.pdf
• Küçük, M. A. (2013). Mythological view to ‘feminine spirits’ in traditional Turkish religion. Iğdır University Journal of Divinity Faculty, (1), 105-134. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ifder/issue/39358/464343
• Kurt, S. N. (2020). Türk Mitolojisi evreninde karadavut geyik motifi üzerine genel bir inceleme. Betik, (2), 60-73. https://simitcay.com/wp-content/uploads/2020/09/geyik-motifi.pdf
• Mirzaoğlu-Sıvacı, F. G. (2005). Mythological motifs in Turkish folk songs. Türkbilig, (10), 34-53. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/989364
• Mungan, M. (1996). Murathan’95. Metis.
• Mungan, M. (2017). Geyikler lanetler. Metis.
• Ögel, B. (1991). Türk mitolojisi I. Atatürk Türk Kültür, Dil ve Tarih Y.K.Y.
• Özhancı, E. (2015). Tom Stoppard’ın “hint mürekkebi” oyununa postmodern bir yaklaşım. Journal of Fine Arts, (27), 57-71. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunigsfd.issue
• Roux, J. P. (2005). Orta Asya'da kutsal bitkiler ve hayvanlar (A. Kazancıgil & L. Arslan-Özcan, Trans.). Kabalcı. (Original work published 1966).
• Şahin, E. (2014). The killing dance of fallow deer and hunter. Journal of Turkish Studies, 9(12), 633-646. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7612
• Sakallı, C. (2015). Murathan Mungan: Türler ve biçimler arasında bir gezgin, In C. Sakallı (Ed.), Local Contexts Transitions, Deviations, Innovations in Lterature, Culture and Art Proceedings (pp. 1-7). Mersin University Publications. https://www.academia.edu/23511939/V_ULUSLARARASI_KAR%C5%9EILA%C5%9ETIRMALI_EDEB%C4%B0YAT_B%C4%B0L%C4%B0M%C4%B0_KONGRES%C4%B0
• Sayım, E. (2018). Murathan Mungan’ın mahmud ile yezida, taziye ve geyikler lanetler oyunlarinin kader olgusu bağlamında incelenmesi. Haliç Üniversitesi Yayınları.
• Sayın-Alsan, Ş., & Akın, S. (2020). Türk kültür ve sanatinda geyik sembolizmi. Ulakbilge, 45, 215-226. https://ulakbilge.com/makale/pdf/1576663287.pdf
• Sezer, A. (2007). Murathan Mungan’ın mensur eserlerinde halk bilimi unsurları (Thesis No. 206048) [Doctoral thesis, Dicle University]. Thesis Center of YOK.
• Yeşildal, Ü. Y. (2015). Mitten destana, destandan türküye Anadolu sahası Türk folklorunda geyik. Kömen.