Sürdürülebilirlik ve Kültürel Miras Bağlamında Eflani Çember Dokumaları ve Tasarım Uygulamaları

Yıl 2025, Cilt: 31 Sayı: 55, 205 - 218, 31.10.2025

Elif Pinar Yeşil , Emine Ketencioğlu

https://doi.org/10.32547/artvision.1590633

Öz

Bu çalışma, Türkiye'nin Karabük ilindeki Eflani ilçesine özgü bir tekstil geleneği olan çember dokumalarını sürdürülebilirlik ve kültürel miras bağlamında ele almaktadır. Nitel araştırma yöntemleri kullanılarak, literatür taraması, Eflani ve Saçak Köyü'nde saha çalışması ve deneyimli dokumacılarla görüşmeler yoluyla çember dokumalarının teknik özellikleri, geleneksel motifleri ve kompozisyon düzenlemeleri belgelenmiştir. Zanaatın mevcut durumu, azalan uygulayıcı sayısı ve değişen kültürel tercihler gibi sürdürülebilirlik zorlukları da analiz edilmiştir. Araştırmanın önemli bir katkısı, Eflani çember dokumalarından esinlenerek dokuz çağdaş giysi tasarımı geliştirilmesi ve üretilmesidir. Batik, baskı ve işleme gibi çeşitli tekstil tekniklerinin ve sürdürülebilir malzeme seçimlerinin kullanıldığı bu deneysel tasarımlar, geleneksel tekniklerin modern moda tasarımıyla nasıl entegre edilebileceğini göstermektedir. Çalışma, Eflani çember dokumalarının sürdürülebilirliğini sağlamak için üç temel alana odaklanılmasını önermektedir: eğitim girişimlerinin ve bilgi aktarımının güçlendirilmesi, üretim ve pazarlama stratejilerinin modernleştirilmesi ve sürekli kurumsal destek mekanizmalarının oluşturulması. Bulgular, geleneksel el sanatlarının hem kültürel mirasın korunmasına hem de daha sürdürülebilir bir moda endüstrisine katkıda bulunma potansiyelini vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Eflani çember dokuma , sürdürülebilir tasarım , kültürel miras , geleneksel tekstil , moda tasarımı , zanaat canlandırma

Eflani Circle Weavings and Design Applications in the Context of Sustainability

Öz

This study explores Eflani circle weavings, a unique textile tradition of Karabük province in Turkey, within the context of sustainability and cultural heritage. Employing a qualitative research methodology, the study combines literature review, field research in Eflani and Saçak Village, and interviews with skilled weavers to document the weavings' technical characteristics, traditional motifs, and compositional arrangements. The current state of the craft, including challenges to its sustainability such as declining practitioner numbers and evolving cultural preferences, is analyzed. A key contribution of the research is the development and production of nine contemporary garment designs inspired by Eflani circle weavings. These experimental designs demonstrate the potential for integrating traditional techniques with modern fashion design through the use of various textile processes such as batik, printing, and embroidery, while also considering sustainable material choices. The study concludes by highlighting three key areas for ensuring the sustainability of Eflani circle weavings: strengthening educational initiatives and knowledge transmission, modernizing production and marketing strategies, and establishing continuous institutional support. The findings underscore the potential of traditional crafts to contribute to both cultural preservation and a more sustainable fashion industry.

Anahtar Kelimeler

Eflani circle weaving , sustainable design , cultural hergae , traditional textiles , fashion design , craft revitalization

Kaynakça

• Akpınarlı, H. F., & Çolak, A. (2021). Pamuklu (dastar, örtme, çember, peşkir) el dokumacılığı. A. Soysaldı & E. Çatalkaya Gök (Eds.), Geleneksel Meslekler Ansiklopedisi içinde (Cilt 2, s. 307-319). T.C. Ticaret Bakanlığı Esnaf, Sanatkârlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü.
• Akpınarlı, H. F., & Çalışkan Çoban, M. G. (2021). Kumaş dokumacılığının Anadolu’daki coğrafi dağılımı. İdil Dergisi, 78(78), 285-303. https://doi.org/10.7816/idil-10-78-10
• Başaran, F. N., & Bakır, G. (2018). Eski ve yeni örnekleriyle “Eflani çember bezi”. O. Kunduracı & A. Aytaç (Eds.), X. Uluslararası Türk Sanatı, Tarihi ve Folkloru Kongresi Tam Metinler Kitabı içinde (ss. 255-260).
• Başaran, F. N., & Gürcüm, B. H. (2009). Pomak dokumalarıyla modern tasarımlar yaratma. Mesleki Eğitim Dergisi, 4(4), 153-168. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/112108
• BAKAB. (2024). Eflani çember bezi. Batı Karadeniz Kalkınma Birliği. https://www.bakab.gov.tr/eflani-cember-bezi/
• Büyükkayıkcı, M. (2018). Boyabat çemberinin köyden kente göçü. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(14), 444-450. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gusbd/issue/39212/413206
• Eflani Kaymakamlığı. (t.y.). İlçemiz ve çember bezi tanıtımı. http://www.eflani.gov.tr/ilcemiz-ve-cemberbezi-tanitimi
• Eroğlu, M. A., & Barutçu, İ. (2008). Kızılcabölük dokumalarına çağdaş yaklaşımlar ve giysi tasarımları. A. Koyuncu (Ed.), Kızılcabölük Geleneksel Dokumalar Sempozyumu Bildirileri içinde (s. 111-119). Kızılcabölük Belediyesi Yayınları.
• Gücüklüoğlu, G. (2024, 6 Ocak). Sinop’ta unutulmaya yüz tutmuş çember motifleri kadınlar tarafından yeniden dokunuyor. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/yasam/sinopta-unutulmaya-yuz-tutmus-cember-motifleri-kadinlar-tarafindan-yeniden-dokunuyor-/3101825
• Gümüşer, T. (2020). The effects of historical textiles on Turkish series: An example of “The Magnificent Century”. Sanat- Tasarım Dergisi, (11), 28-32. https://doi.org/10.35333/Sanat. 2020.259
• Hoque, M. S., Degenstein, L. M., & Dolez, P. I. (2024). Innovations in woven textiles. R. Paul & T. Gries (Eds.), Sustainable innovations in the textile industry içinde (s. 125-165). Woodhead Publishing.
• Işıldar-Hekim, F. (2018). Anadolu’daki desen atkılı yöresel dokumaların desenlendirme tekniklerinin incelenmesi (Tez No. 527664) [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Kaya, F., & Ergenekon, C. (1989). Mekikli el dokumacılığı. Gazi Üniversitesi Meslekî Eğitim Fakültesi.
• Kayadibi, P. (2013). Giyim endüstrisinde kullanılan dar dokuma kumaşlar. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, 33, 540-550. https://dergipark.org.tr/tr/ download/article-file/296340
• Küçükçalık, M. A. (2024, 14 Eylül). Anadolu’da kullanılan Türk halı kilim motifleri. Evrim Ağacı. https://evrimagaci.org/blog/ anadoluda-kullanilan-turk-hali-kilim-motifleri-18598
• Meyer, U. (2016). Foreword. M. I. Tobler-Rohr (Ed.), Handbook of sustainable textile production içinde (ss. xix-xxiii). Woodhead Publishing.
• Özay, S. (2016, 21 Mart). Kutnuculuk zanaatı: Yeni yaklaşımlar ve canlandırmalar [Konferans sunumu]. Bezce 7. Uluslararası Tekstil Konferansı "Anadolu'ya Dokunan Bezler", İstanbul, Türkiye.
• Sabır, E. C., & Sarpkaya, Ç. (2011). Haşıl prosesinin önemi, maliyet analizi, karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri. Tekstil ve Mühendis, 18(83), 8-13. https://dergipark.org.tr/tr/download/ article-file/137226
• Sarıoğlu, H. (1994). Eflani ve Boyabat çember dokumaları üzerinde bir araştırma (Tez No. 32322) [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Temir, Ş. R. (2010). Geçmişten günümüze Şile ve Şile bezi. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Textile Focus. (2023, 22 Kasım). The resurgence of handcrafted textiles: Artisanal revival. Textile Focus. https://textilefocus. com/the-resurgence-of-handcrafted-textiles-artisanal-revival/
• Tüm-Cebeci, D. (2022a). Şile Bezi dokumacılığının tarihsel yolculuğu. International Social Sciences Studies Journal, 8(95), 599-610. http://dx.doi.org/10.26449/sssj.3860
• Tüm-Cebeci, D. (2022b). Geleneksel işleme sanatında kullanılan Şile bezi motifleri. Kesit Akademi Dergisi, 8(32), 252-277. https://doi.org/10.29228/kesit.64276
• Uğur, E., & Özsoy, S. A. (2022). Categorization of motifs used in traditional Turkish handicrafts in terms of visual communication design. S. Sönmez & Ö. Işık (Eds.), Current debates in social, humanities and administrative sciences içinde (s. 475–495). Duvar Publishing.
• Vishali & Singh, B. (2024). The resurgence of traditional textiles in 21st century fashion design. International Journal of Home Science, 10(3), 32-36. https://www.homesciencejournal.com/ archives/2024/vol10issue3/PartA/10-2-20-432.pdf
• Yeşil, E. (2021). Karabük ili Eflani ilçesi çember dokumaları ve güncel tasarımlar (Tez No. 683715) [Yüksek lisans tezi, Çankırı Karatekin Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.