Arap Edebiyatında Hece Harflerinin Anlamı

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: 2, 85 - 102, 15.12.2024

Ömer Yıldız

Öz

Dil ile ifade edilen duygu ve düşünceleri kayıt altına alan ve sonraki nesillere ulaştıran yazının, büyük bir öneme sahip olduğu muhakkaktır. Bir bakıma yazı, duyulan sesleri görülen şekillere dönüştüren büyülü bir araçtır. Bu sebeple edipler “yazı iki dilden biridir” vecizesini söylemişlerdir. Şüphesiz yazıyı oluşturan harflerin mahiyeti hakkında fikirler ileri sürülmüştür. Arap dilinde cümleye farklı anlamlar katan me‘ânî harfler, isim-fiil hakkında bilgi veren tüm eserlerde değerlendirilmiştir. Aynı şekilde kelimeleri oluşturan hece harfleri de birçok ilim ehlinin fikir yürüttüğü bir konu olmuştur. Tefsir, hadis, tasavvuf vb. alanlarda yazılmış eserlerde hece harfleri değerlendirilmiştir. Dilbilim açısından hece harflerinin anlamlarına dair yazılmış ilk eser Halil b. Ahmed el-Ferâhidî’ye nispet edilen küçük hacimli bir risaledir. el-Ferâhîdî bu risalede Cahiliye ve İslam dönemine mensup şairlerin hece harflerine verdikleri anlamları ele almıştır. Bu çalışmada Arap alfabesini oluşturan hece harflerinin kapsamı ve ilişkili olduğu ilim dalları kısaca ifade edilecek, ayrıca hece harflerinin ifade ettiği anlamlar ele alınacak ve bu konuda yazılmış olan şiirler tercüme edilip değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Hece Harfleri, el-Ferâhîdî, Elif-bâ, Şiir

The Meaning of Syllable Letters in Arabic Literature

Öz

It is certain that writing, which records the feelings and thoughts expressed through language and conveys them to the next generations, has a great importance. In a way, writing is a magical tool that transforms heard sounds into seen shapes. For this reason, poets have said that "writing is one of two languages". Undoubtedly, ideas have been put forward about the nature of the letters that make up writing. In the Arabic language, the me'ânī letters that add different meanings to the sentence are evaluated in all works that give information about the noun-verb. Likewise, the syllable letters that make up words have also been a subject of many scholars' opinions. Syllabic letters have been evaluated in works written in the fields of tafsir, hadith, mysticism, etc. In terms of linguistics, the first work written on the meanings of syllabic letters is a small treatise attributed to Khalil b. Ahmad al-Farāhīdī. In this treatise, al-Farāhīdī discussed the meanings given to the syllabic letters by the poets of the Jahiliyya and Islamic periods. In this study, the scope of the syllabic letters that make up the Arabic alphabet and the branches of science with which they are related will be briefly explained. In addition, the meanings of the syllabic letters will be discussed and the poems written on this subject will be translated and evaluated.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, al-Farāhīdī, Syllable letters, Elif-bā, Poetry

Kaynakça

• Ahmed, Rızâ Muhammed, Cemâliyyâtu’t-teşkîli bi’l-harf: eş-Şi‘ru’l-‘Arabî fi’l-‘asri’l-‘Abbâsî enmûzecen, Kulliyetu’l-Âdâb, Câmi‘atu’l-Minyâ, s.1925.
• Akçay, Halil, Mâtürîdî’de Âyetleri Tevilde Kinaye Unsuru. Diyanet İlmî Dergi 55 (2019): 841-862.
• Akpınar, Ali, Kur'an'da Hece Harfleri (Hurûf-i Mukattaa) ve Kuşeyri nin Hece Harfleri Yorumu. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, (Ankara 2003),
• Aksu, Hüsamettin. Hurûfilik. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• el-Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhır. el-Farku beyne’l-firak ve beyânu firkati’n-nâciye. b.y.: Dâru’l-âfâki’l-cedîde, 1977.
• el-Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’s-sahîh, b.y.: Dâru tavkî’n-necât, 1422. Kitâbu fedâili’l-Kurân, (No: 4992).
• Çağmar, M. Edip, Kelime Çeşidi Olan Harfin Tanımına ve Özelliklerine Eleştirel Bir Yaklaşım. AÜİFD, 43/2, (2002).
• el-Enbârî, Kemâluddin Ebu’l-Berakât. Mensûru’l-fevâ’id. thk, Hâtım Sâlih ed-Dâmin. Beyrut: Dâru’l-râ’idi’l-‘Arabî, 1990.
• el-Ezdî, Ali b. Zâfir. Garâ’ibu’t-tenbîhât ‘alâ ‘acâ’ibi’t-teşbîhât. thk. Muhammed Zağlûl Selâm-Mustafa es-Sâvî el-Cuveynî. Kahire: Dâru’l-me‘ârif, ts.
• el-Ferâhîdî, Halil b. Ahmed, vd., Selâsu kutubin fi’l-hurûf. thk. Ramazan ‘Abduttevvâb. Kahire: Mektebetu’l-hâncî, 1982. el-Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed. el-Misbâhu’l-munîr fî garîbi Şerhi’l-kebîr li’l-Râfiî. Beyrut: el-Mektebetu’l-ilmiyye, ts.
• Gökmen, Sacide. Hurûfîlik ve Misâlî’nin Bir Gazelinin Hurûfîlik Bağlamında Şerhi. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 9/1 (Nisan 2017).
• el-Ḫansâ’, bint ‘Amr. Dîvânu’l-Ḫansâ’. Şerh. Ebu’l’Abbâs Sa‘leb. thk. Enver Ebû Süveylim. Amman: Dâru ‘Ammâr, 1988.
• İbn ‘Akîl, Bahâüddîn Abdullah. el-Musâıd alâ teshîli'l-fevâid, thk. Muhammed Kâmil Berakât. Dımaşk: Dâru’l-fikr, 1045 h.
• İbn ‘Arabî, Muhyiddin Muhammed b. Ali. Resâilu İbn ‘Arabî, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2001. İbn Mu‘tez, Abdullah. Dîvânu İbn Mu‘tez, Beyrut: Dâru sâdır, ts.
• İbn Sînâ’, Ebû Ali el-Huseyn b. Abdillah. Tis‘u resâ’il fi’l-hikme ve’t-tabiiyyât, Kahire: Dâru’l-‘Arab, ts. el-İfrîkî, Muhammed b. Mukerrem b. Manzûr. Lisânu’l-‘Arab, Beyrut: Dâru sâdır, ts.
• el-Kalkaşendî, Ebu’l-Abbâs Ahmed. Subhu’l-a‘şâ fî sinâ‘ati’l-inşâ’. Kahire: el-Matba‘atu’l-emîriyye, 1914. Karaman, Ferruh, Alfabenin icadı ve harflerin kökeni. Marife dini araştırmalar dergisi, 20/2, (2020).
• el-Kanâziî, Ebu'l-Mutarrif Abdurrahman b. Mervân. Tefsîru’l-Muvatta’. Âmir Huseyn Sabrî. Katar: Dâru’n-nevâdir, 2008.
• el-Kâsânî, Alâuddin. Bedâ’iu’s-sanâi‘ fi tertîbi’ş-şerâ’i‘. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-‘Arabî, 1982.
• el-Kefevî Ebu’l-Bekâ Eyyûb b. Musa. Kitâbu’l-kulliyyât. thk, Adnan Dervîş- Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Muessesetu’r-risâle, 1998.
• el-Kutubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk, Hişâm Semîr el-Buhârî. Riyad: Dâru ‘alemi’l-kutub, 2003.
• es-Salih, Subhî. Mebâhisu fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 1977.
• es-Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed. el-Keşfu ve’l-beyân, thk, Ebû Muhammed b. Aşûr. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-‘Arabî, 2002.
• et-Taberânî Süleyman b. Ahmed. el-Mu‘cemu’l-kebîr, thk. Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî. Musul: Mektebetu’l-‘ulûm ve’l-hikem, 1983.
• et-Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân fî te’vîli’l-Kurân. thk, Ahmed Muhammed Şakir. Beyrut: Muessesetu’r-risâle, 2000.
• Teymûr, Ahmed, Muhtârâtu Ahmed. Kahire: Dâru’l-kitâbi’l-‘Arabî, 1999.
• ez-Zâhirî, Ebû Turâb. Licâmu’l-aklâm. Cidde: Metâbi‘u dâri’l-bilâd, 1982.
• ez-Zebîdî, Muhammed b. Muhammed Murtazâ. Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs, thk. Komisyon. b.y.: Dâru’l-hidâye, ts.
• ez-Ziriklî, Hayruddîn. el-A‘lâm, Beyrut: Dâru’l-‘ilm li’l-melâyîn, 2002.