Abdülcelîl Hasen Abdülmehdî’nin, el-Medâris fî Beytilmakdis fi’l-asreyni’l-Eyyûbî ve’l-Memlûkî Eseri Ekseninde Memlük Döneminde Eğitim Sistemi ve Mescid-i Aksâ Medreseleri

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: 2, 134 - 167, 15.12.2024

Bedriye Gülşen

Öz

Bu çalışmanın amacı; bir Türk devleti olan Memlükler dönemindeki Mescid-i Aksâ medreselerin kuruluşu, işlevleri ve fonksiyonlarının incelenmesi ve eğitim faaliyetlerinin içeriği hakkında bilgi vermektir. Fakat uzun bir dönemi içermesi sebebiyle sadece Memlük Devleti’nin ilk dönemini içine alan hicri yedinci ve sekizinci asırda inşa edilen medreseler Abdülcelîl Hasen Abdülmehdî’nin eseri ekseninde ele alınmıştır. Çalışmamızda konu ile ilgili literatür taraması yapılarak ilk kaynaklara ulaşılmış, konu detaylı bir şekilde araştırılmıştır. Ayrıca medreselerin günümüzdeki durumları hakkında da güncel bilgilere yer verilmiştir. Bu araştırmanın sonucunda Memlük döneminde eğitim faaliyetlerinin hangi yaşlarda başlayıp, hangi kitaplar üzerinden devam ettiği, eğitim veren hocaların özellikleri, küttap ve medrese düzeyindeki kurumlarda eğitim veren akademik kadronun özellikleri, hicri yedinci ve sekizinci yüzyılda Mescid-i Aksâ’da inşa edilen medreselerin isimleri, özellikleri, bu kurumlarda hangi derslerin verildiği, eğitim veren hocaların isimleri ve eğitim alan öğrencilerin özellikleri hakkında detaylı bilgilere ulaşılmıştır. Yaklaşık üç yüz yıl Memlük hakimiyetinde kalan Kudüs, elde edilen istikrarlı yapı sayesinde Bağdat ve Endülüs gibi önemli ilim merkezlerinden gelen alimlere ev sahipliği yaparak ilmin merkezi haline gelmeyi başarmıştır.

Anahtar Kelimeler

Memlükler, Kudüs,, Eğitim, Mescid-i Aksa, Medreseler

Teşekkür

Doktora öğrencisiyim ve savunmaya girebilmek için makalemin yayınlanması gerekiyor. Lütfen bu konuda bana yardımcı olunuz. teşekkür ederim.

Education System and Masjid al-Aqsa Madrassas in the Mamluk Period on the Axis of Abdülcelîl Hasen Abdülmehdî's Work, el-Medâris fî Beytilmakdis fi'l-asreyni'l-Eyyûbî ve'l-Mamlukî

Öz

The aim of this study is to examine the establishment, functions and functions of Masjid al-Aqsa madrasas during the Mamluk period, a Turkish state, and to provide information about the content of educational activities during the Mamluk period. In order to examine the subject in more detail and because it is too long, the focus will be on the madrasas built in the seventh and eighth centuries of the Hijri calendar, which includes the first period of the Mamluk State. In our study, the first sources were accessed by scanning the literature on the subject and the subject was researched in detail. As a result of this research, at what age did educational activities begin in the Mamluk period and through which books did they continue, the characteristics of the teachers who gave education, the characteristics of the academic staff who taught in primary schools called küttap and university level institutions called madrassas, the characteristics of the academic staff who taught in the Masjid al-Aqsa in the seventh and eighth centuries of the Hijri. Jerusalem, which remained under Mamluk rule for about three hundred years, managed to become the center of science by hosting scholars from important scientific centers such as Baghdad and Andalusia, thanks to the stable structure achieved.

Anahtar Kelimeler

Mamluks, Jerusalem, Education, Al-Aqsa Mosque, Madrassas

Kaynakça

• Abdülmehdî, Abdülcelîl Hasen. el-Medâris fî Beytilmakdis fi’l-asreyni’l-Eyyûbî ve’l-Memlûkî. 2 Cilt. Amman: Mektebetü’l-Aksâ, 1981.
• Acar, Abdurrahman- Ergin, Mesut. “Halep’te Memlüklü Dönemine Ait Medrese Vakıfları”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/2 (2012), 1-36.
• Avcı, Casim. “Fethedilişinden Haçlı İstilâsına Kadar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 26/327-329. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• el-Aselî, Kâmil Cemîl. Vesâik Makdisiyye Târihiyye. Amman: Matbaatü’t-Tevfîk- Müessesetü Abdülhamid Şuman, 1983.
• Beksaç, Engin. “Eyvan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 12/12-14. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Bilge, Mustafa. İlk Osmanlı Medreseleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1984.
• Çavuşoğlu, Ali Hakan. “Sahnûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/534-538. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• Çetin, Altan. “Irfan Ordusunun Temelleri Türklerde Medreseler (Karahanlı, Selçuklu ve Beylikler Devri Medreseleri)”. Dini Araştırmalar 2/5 (1999), 178-201.
• Çimen, Fatih. “Memlükler Dönemi Dârûlhadisleri (7.-8./13.-14. Asır Özelinde)”. Memlük Dönemi İlim Geleneği. ed. Halil İbrahim Hançabay vd. 457-469. İstanbul:İstanbul Üniversitesi Yay., 2023), 462.
• Eroğlu Memiş, Şerife. “Kudüs’te Bir Tenkiziyye Medresesi: Osmanlı Tatbikinde Hayrî Bir Vakıf Eserin Akara Tebdîli Mümkün Müdür?”. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 6/10 (Nisan 2020), 64-82. Evsen Aydın, Esra. “16. Asır Kudüs’ünde Bir İlim Kurumu: Taziyye Medresesi”. Hitit İlahiyat Dergisi 21/1 (Haziran 2022), 203-232.
• Gül, Muammer. “Müslümanların Kudüs’ü Fethi”. Harran Üniversitesi Dergisi 2 (2001), 47-58.
• Harman, Ömer Faruk. “Kudüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 26/323-327. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Hiciv, Şawkat Ramadan - el-Tel, Osman İsmail. “Kudüs’teki Tenkiziyye Medresesi: Memlûkler Döneminde (730/1329) Medreselerin ve Vakıflarının İdaresine Bir Örnek”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 56/1 (2015), 77-106.
• İbn Fazlullah el-Ömerî, Şihâbüddîn Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ. Mesâlikü’l-ebsâr fî memâliki’l-emsâr. 27. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2010.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Cize: Dâru Hicr, 1998.
• el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. Müfredât Kur’an kavramları Sözcüğü. çev. Abdülbaki Güneş- Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra yay., 3. Basım, 2012.
• Kaçar, Yasemin. Bahrî Memlûk Devleti’nin Eğitim Sistemi ve Medreseler (1250-1382). Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Kara, Adnan. “Memlüklü Eğitim Sistemi Üzerine Bir Değerlendirme”. Turkish Studies 13/1 (2018), 187-212.
• Kandemir, M. Yaşar. “Nevevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/45-49. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• Kadim Şehir Kudüs. Erişim 15.06.2024. https://kadimsehirkudus.com/madde.asp?liste=2&cat=1&item=75
• Keleş, Hasan. Memlûkler’de Bilimsel, Sosyal ve Kültürel Hayat. Tezi. Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Kızılkaya, Necmettin. “Zeyla’î, Osman b. Ali”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/354-355. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-Mâtürîdî es-Semerkandî. Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân. İstanbul: Mizan yay. 2006.
• Metin, Tülay. “Selçuklular ve Kudüs”. Tarih ve Gelecek Dergisi 5/ 3 (Aralık 2019), 659-669.
• Midilli, Muhammet Enes. Uleymî’nin Kudüs Tarihi: Memlükler Döneminde Kudüs’te Âlimler ve Eğitim Kurumları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Özel, Ahmet. “İbnü’l-Mülakkın”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 21/150-152. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• et-Taberî, Ebî Cafer Muhammed b. Cerir. Câmiʿu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân ve Tefsîru İbn Cerîr, Tefsîrü’ṭ-Ṭaberî. thk. Abdullah b. Abdi’l-Muhsin et-Türkî Kahire: Bidâri’l-Hicr, 2001.
• Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhüddîn Halîl b. İzzeddîn Aybeg b. Abdullâh. A‘yânü’l-asr ve a‘vânü’n-nasr. thk. Ali Ebû Zeyd. 5 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1998.
• Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhüddîn Halîl b. İzzeddîn Aybeg b. Abdullâh. el-Vâfî bi’l-Vefeyât. thk. Ahmed el-Arnâût - Türkî Mustafa. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2000.
• es-Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî. Tabakâtü’ş-Şâfiî‘iyyeti’l-kübrâ. thk. Abdülfettah Muhammed el-Hulv- Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. 10 Cilt. Kahire: İsa el-Bâbî el-Halebî, 1964.
• es-Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdurrahmân b. Muhammed. ed-Dav’ü’l-lâmi‘ li-ehli’l-karni’t-tâsi‘. 12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Cîl, ts.
• Tomar, Cengiz. “Memlükler Dönemi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/332-334. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Tomar, Cengiz. “Kılıçtan Kaleme: Memlûklar ve Entelektüel Hayat”. Türklük Araştırmaları Dergisi 12 (İstanbul), 249-259.
• Uleymî, Ebü’l-Yümn Mücîrüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. el-Ünsü’l-celîl bi-târîhi’l-Kuds ve’l-Halîl. 2 Cilt. Amman: Mektebetü Dandis, 1999.
• Van Berchem, Max. Matériaux pour un Corpus Inscriptionum Arabicarum Deuxième Partie Syrie du Sud: Tome Premier - Jerusalem “Ville”. Caire: Institut Français d’Archéologie Orientale, 1925.
• Yılmaz, Harun. “Eyyûbî Dönemi Beytülmakdis Medreseleri: Kuruluş, İşleyiş ve Fonksiyon”. Beytülmakdis Araştırmaları Dergisi 18/2 (2018), 1-14.
• Yiğit, İsmail. “Ayni'yi Yetiştiren Memlukler Dönemi İlmi Hareketine Genel Bir Bakış”. M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 11-12 (Ocak 2014), 27-45.