19. ve Erken 20. yüzyılda Ankara Hükümet Meydanı’nın Mekansal Dönüşümü

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 1, 1 - 24, 30.06.2024

Emine Sökmen

Öz

Bu çalışma, Ankara Hükümet Meydanı’nın kentin askeri, idari ve adli merkezi olarak düşünülüp tasarlanmış olduğunu ön planda tutarak mekansal dönüşümünü incelemektedir. Arşiv belgelerinin ışığında, gelişen imar faaliyetlerine odaklanarak Geç Osmanlı Dönemi’nden Erken Cumhuriyet’e kadar olan süreçte şekillenen meydana dair bilgiler bir araya getirilmiştir. Söz konusu dönemlerin yönetsel ve ekonomik değişimleri ile orantılı bir dönüşüm geçiren meydanın 1893 yılı krokisi ve 1924 haritasındaki durumu çerçevesinde çalışma ele alınmıştır. Çalışma, arşiv belgeleri özelinde tespit edilebilen binaların meydanın dönüşümüne olan etkisinine odaklanmaktadır. Binaların bir kısmının zaman içinde yıkıldığı veya tamir edilerek kullanılmaya devam edildiği görülmüştür. Özellikle Cumhuriyet’in ilk dönemlerinde meydanı çevreleyen alanda yeni yönetsel düzenin anlatı dili ile donatılmış binalar inşa edilmiştir. Geç Osmanlı döneminden sonra Cumhuriyet döneminde de kamusal alan vasfını koruyan meydan, günümüzde yakın bir zamana kadar aynı amaca hizmet etmiştir. Bu bağlamda, Hükümet Meydanı'nın mimari evrimini ve meydanın idari, askeri ve adli merkez olarak önemini vurgulayan bu çalışma, mekansal planlamanın zaman içinde siyasi ve idari değişiklikleri nasıl yansıttığını ve şekillendirdiğini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Başvekalet ve Maliye Vekaleti, Hükümet Konağı, Ankara Hükümet Meydanı, Ankara Telgrafhanesi, Ankara Evrak Mahzeni, Ankara Hapishanesi

The Spatial Transformation of Ankara's Government Square in the 19th and Early 20th Century

Öz

This study examines the spatial transformation of Ankara's Government Square, emphasizing its design and conceptualization as the city's military, administrative, and judicial center. Utilizing archival documents, the research focuses on the development activities from the Late Ottoman Period to the Early Republic, compiling information on the evolving square. The study considers the square's transformation in relation to administrative and economic changes, as reflected in the 1893 plan and the 1924 map. It focuses on the impact of identified buildings on the square's transformation, as determined through archival documents. Some buildings were demolished over time, while others were repaired and continued to be used. Notably, in the early Republic period, new buildings reflecting the narrative of the new administrative order were constructed around the square. Maintaining its public space character from the Late Ottoman period through the Republic era, the square continued to serve the same purpose until recent times. This study highlights the architectural evolution of Government Square, emphasizing its importance as an administrative, military, and judicial center. It illustrates how spatial planning has mirrored and shaped political and administrative changes over time.

Anahtar Kelimeler

Ankara Governor's House, Prime Ministry and Ministry of Finance Building, Telegraph Office, State Archive, State Prison

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (Başbakanlık Osmanlı Arşivleri) BOA. ML.EEM./172-19.
• BOA, İ. ŞD. 55/3115.
• BOA, BEO. 25/1858.
• BOA, BEO. 47/3524.
• BOA, BEO. 191/14284.
• BOA. ML.EEM./172-19.
• BOA, DH. TMIK.S./ 14-38.
• BOA, ML. EEM. 838/45.
• BOA, I. MVL. 543/24375.
• BOA, MVL. 608-10.
• BOA, MVL. 733/34.
• BOA, ŞD. 376/45.
• BOA. ML.EEM. 1306/8.
• BOA, DH.ŞFR./195 – 56.
• BOA, ŞD. 2676/20.
• BOA, İ.DH. 1462/15.
• BOA, ZB. 335/71.
• BOA, DH. MB. HPS. 39/2.
• BOA, DH. MB. HPS.M. / 25-68.
• BOA, DH.MB.HPS.M. / 35-43.
• BOA, ŞD. 3147/40.
• BOA, ML.EEM.1068.16.
• BOA, DH.MTV. 16.54.
• Kararnameler Daire Başkanlığı, 30.10.0.0 /48-312-4.
• Kararnameler Daire Başkanlığı, 30-18-1-1.
• Kararnameler Daire Başkanlığı 19-38-20
• Avcı, Y. (2017). Osmanlı Hükümet Konakları, Tanzimat Döneminde Kent Mekanında Devletin Erki ve Temsili. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Azap, E. Y. (2023). I. Dünya Savaşı Yıllarında ve Sonrasında El Konulan Mektepler Üzerine Bir Değerlendirme. Belgi Dergisi 25, 19-37.
• Ergenç, Ö. (1980). XVII. Yüzyılın Başlarında Ankara’nın Yerleşim Durumu Üzerine Bazı Bilgiler. Osmanlı Araştırmaları 1, 87-108.
• Günel, G. & Kılcı, A. (2015). Ankara Şehri 1924 Haritası: Eski Bir Haritada Ankara'yı Tanımak. Ankara Araştırmaları Dergisi 3(1), 78-104.
• Kadıoğlu, M., Görkay, K., Mitchell, S. (2011). Roma Döneminde Ankyra. İstanbul. Yapı Kredi Yayınları.
• Sezer, S. & Katipoğlu Özmen, C. (2021). Designing Ottoman Prisons in the 19th Century: Ankara Central Prison Projects. Online Journal of Art and Design 9(2), 76-88.
• Tonga, N. (2016). Cumhuriyet Döneminde Bir Edebî Muhit Olarak Ankara (1923-1980). Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yazıcı Metin, N. (2024). İletişimin Mimarisi: Osmanlı Telgrafhâne Binaları. C. Ülkü, H. Elemana (yayına hazırlayanlar), 26. Orta Çağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Kitabı Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayını No: 638. 1679-1711.