A Sufi Portrait from the Formation Period of Sufism: Abû Saîd İbn Al-A’râbî (d. 341/952)

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: 1, 72 - 99, 30.10.2022

Ahmet Salih Yıldırım , Muammer Cengiz

Öz

In this article, (d. 341/952), Abû Saîd İbn Al-A’râbî one of the early Sufis of Sufism,
was tried to be examined from various perspectives and his portrait was tried to be revealed.
In this context, the study consists of three parts. In the first part, the scattered data in the
sources were compiled and information about Abû Said's life and copyrights was presented
in general terms. In the second part, it is focused on his position as a Sufi in the formation
process of Sufism, and the determination of the Sufis with whom he interacted and
influenced. In the third part, the contributions of Abû Said to the Sufi lexicon of his period
are given, based on the definitions he brought to the mystical concepts. Thus, an effort has
been made to create a comprehensive framework for Abû Said, who has not been studied
sufficiently in academic research.

Anahtar Kelimeler

Abû Saîd, Sufizm, Zuhd, Wajd

Tasavvufun Teşekkül Döneminden Bir Sûfî Portresi: Ebû Saîd İbnü’l-A’râbî (ö. 341/952)

Öz

Bu makalede tasavvufun erken dönem müellif sûfîlerinden Ebû Saîd İbnü’l-A’râbî (ö.
341/952) çeşitli açılardan ele alınarak portresi ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda
çalışma üç kısımdan oluşmaktadır. İlk bölümde kaynaklarda dağınık halde bulunan veriler
derlenip, Ebû Saîd’in hayatı ve teliflerine dair bilgiler genel hatlarıyla takdim edilmiştir.
İkinci bölümde, onun bir sûfî olarak tasavvufun teşekkül sürecindeki konumuna, etkileşim
halinde olduğu ve kendilerine tesir ettiği sûfilerin tespitine odaklanılmıştır. Üçüncü bölümde
ise Ebû Saîd’in tasavvufî kavramlara getirdiği tanımlardan hareketle dönemindeki tasavvufî
lügatçeye katkılarına yer verilmiştir. Böylece akademik araştırmalarda henüz yeterince
inceleme konusu edilmeyen Ebû Saîd’e dair bütünlüklü bir çerçeve oluşturmaya gayret
edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ebû Saîd, Tasavvuf, Zühd, Vecd

Kaynakça

• Ali Tenik/Vahit Göktaş, “Tasavvuf Bilgisi: Allah’ı Allah’la Bilmek İlmine Giriş”, Kelâm Araştırmaları Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 1, 2016, ss. 177-202.
• el-Askalânî, İbn Hacer, Lisânu’l-Mîzân, thk. Abdulfettâh Ebû Gudde, 1. bs., 10 Cilt, Dâru’lBeşâiri’l-İslâmî, Beyrut 2006.
• Aybakan, Bilal, “Za’ferânî”, DİA, C. XLIV, İstanbul 2013, ss. 68-69.
• el-Bağdâdî, Hatîb, Târîhu Bağdâd, thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, 1. bs., 17 Cilt, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut 2001.
• Bağdatlı, İsmâil Paşa, Hediyyetü’l-Ârifîn Esmâu’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn, 2 Cilt, Müessetü’l-Târihi’l-Arabî, Beyrut 1951.
• Brockelmann, Carl, Târîhu’l-Edebi’l-Arabî, thk. Abdulhalim Neccâr-Ramazan Ebu’t-Tevvâb, 6 Cilt, Dâru’l-Maarif 1977.
• Cebecioğlu, Ethem, “Ebû Saîd İbnü'l-A'râbî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1999, Cilt: XX, s. 493.
• ed-Deylemî, Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed, Atfü’l-Elifi’l-Me’lûf ala’l-Lâmi’l-Ma’tûf, thk. Hasan Mahmud Abdullatif eş-Şâfiî-Joseph Norment Bell, Dâru’l-Kütübi’l-Mısrî, Kahire 2007.
• Ebû’l-Meâlî, Şemsüddîn, Dîvânu’l-İslâm ve Bihâşiyetihi Esmâi Kütübi’l-A’lâm, thk. Seyyid Hüseyin Kesrevî, 1. bs., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1990.
• Erginli, Zafer, “Tasavvufî Düşüncenin Kuruluş Asrında Bağdat Sûfî Çevrelerinin Oluşturduğu Temel Terminolojik Zemine Toplu Bir Bakış”, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl 2017, Cilt 6, Sayı 11, ss. 1-33.
• Erkaya, Mahmud Esad, Kur’an Kaynaklı Tasavvuf Kavramları, Otto Yayınları, Ankara 2017. Fâsî, Takıyyüddin, el-Ikdü’s-Semîn fi Târihi’l-Beledi’l-Emîn, 8 Cilt, Müessesetü’l-Risâle, Beyrut 1986. el-Gazzâlî, Ebû Hâmid, İhyâu Ulûmi’d-Dîn, C. II, thk: Dr. Muhammed Muhammed Tâmir, Dâru’l- Âfâki’l-Arabiyye, Kahire 2004.
• Herevî, Hâce Abdulah, Menâzilü’s-Sâirîn, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1988. _____, Abdurrezzak Tek (terc.), Menâzilü’s-Sâirîn-İlelü’l-Makâmât, Nizamiye Akademi, İstanbul 2019.
• el-Hîle, Muhammed el-Habîb, et-Târîh ve’l-Müerrihûn bi-Mekke mine’l-Karni’s-Sâlis el-Hicrî ile’lKarni’s-Sâlis Aşera, Müessesetü’l-Furkân li’t-Turâs el-İslamî, 1994.
• Hücvîrî, Alî b. Osmân, Keşfu’l-Mahcûb, 2 Cilt, el-Meclisu’l-A’lâ li’s-Sekafe, Mısır 2007.
• İbnü’l-A’râbî, Ebû Saîd, Kitâbu’l-Mu’cem, thk. Ahmed el-Beluşî, 2 Cilt, Mektebetü’l-Kevser, Riyad 1992.
• _____, Mu’cem, thk. İbrahim b. Ahmed el-Hüseynî, 2 Cilt, Dâru İbni’l-Cevzî, Memleketü’lArabiyye es-Suûdiyye 1997.
• _____, Ma’nâ’z-Zühd ve’l-Makâlât ve Sıfatu’z-Zâhidîn, thk. Sa’d Abdulğaffâr Alî, Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut 2003.
• İbnü’l-Arîf, Mehâsinü’l-Mecâlis, thk. Muhammed Adlûnî el-İdrîsî, Darü’s-Sekâfe. İbn Asâkir, Ebû’l-Kâsım, Târîhu Medineti Dımaşk, 80 Cilt, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1995.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec, el-Muntazam fî Târîhi’l-Mülûk ve’l-Ümem, thk. Muhammed Abdulkadir Ata’-Mustafa Abdulkadir Ata’, 2. bs., 19 Cilt, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1995.
• İbnü’l-Esîr, Mecdüddin, el-Muhtâr min Menâkibi’l-Ahyâr, 6 Cilt, Merkez Zayid li’t-Türâs ve’tTârih, Basım yılı yok.
• İbn Faradî, Târîhu Ulemâ’il-Endülüs, thk. Ma’rûf Beşşâr Avvâd, 2 Cilt, Dâru’l-Garbî’l-İslâmî, Beyrut 2008.
• İbn Fûrek, el-İbâne an Turuki’l-Kâsıdîn, çev. Ahmet Yıldırım-Abdülgaffar Aslan, TYEKB, İstanbul 2014.
• İbnü’l-İmâd, Şezerâtu’z-Zeheb min Ahbâri Men Zeheb, thk. Abdulkâdir Arnaûd-Mahmûd Arnaûd, 10 Cilt, Dâru İbn Kesîr, Dımaşk-Beyrut 1986.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Ferrâ el-Hâfız, el-Bidâye ve’n-Nihâye, 15 Cilt, Mektebetü’l-Maarif, Beyrut 1991. İbn Manzûr, Lisânü’l-ʿArab, 15 Cilt, Dâr Sâdır, Beyrut 1990.
• _____, Muhtasar Târîhu Dımaşk, 31 Cilt, Daru’l-Fikr, Suriye 1984.
• İbnü’l-Mukrî, Mu’cem li İbni’l-Mukrî, thk. Ebû Abdurrahman Adil b. Sa’d, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad 1998.
• İbn Mulakkın, Tabakâtu’l-Evliyâ, thk. Nûreddîn Şerîbe, Mektebetü’l-Hâncî, 1. Baskı, Kahire 1994. İbn Nukta, et-Takyîd li-Ma’rifeti Ruvâti’s-Sünen ve’l-Mesânîd, 1. bs., 2 Cilt, Dâru’n-Nevâdir, Lübnan 2014.
• İhsân Abbas, Târîhu'l-Edebi'l-Endelüsî, Dâru’s-Sekâfe, Beyrut 1969.
• İsfahânî, Ebu Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtu’l-Asfiyâ, 10 Cilt, Mektebetü’l-Hâncî, Kahire 1996.
• el-İsfahânî, Râgıb, el-Müfredât Elfâzi’l-Kur’ân, Dâru’l-Kalem, Dımaşk 2009.
• el-İsfâhânî, İsmail, Siyer u Selefi’s-Sâlihîn, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2004.
• el-İşbîlî, İbn Hayr, Fihrist İbn Hayr el-İşbîlî, thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Dâru’l-Garbi’l-İslamî, Tunus 2009.
• İbn Tağberdî, en-Nucûmu’z-Zâhira fî Mülûki Mısr ve’l-Kâhira, 16 Cilt, Vizâratu’s-Sekâfe, Mısır 1963.
• el-Kuşeyrî, Abdulkerîm b. Hevâzin, er-Risâletü’l-Kuşeyriyye, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2001.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri, “Şeyhülharem”, DİA, C. XXXIX, İstanbul, ss. 90-91.
• el-Makrîzî, Takiyüddin, el-Mukaffâ el-Kebîr, thk. Muhammed Ya’lâvî, 8 Cilt, Daru’l-Garbi’l- İslâmî, Beyrut 1991.
• Marín, Manuela, “Abū Sa'īd ibn al-A'rābī et le développement du soufisme en Al-Andalus” Revue du Monde Musulman et de la Méditerranée, Sayı: 63-64, Yıl: 1992, ss. 28-38.
• el-Mekkî, Ebû Tâlib, Kûtü’l-Kulûb, 3 Cilt, Mektebe Darü’t-Türâs, Kahire 2001.
• el-Münâvî, Muhammed Abdürraûf, el-Kevâkibü’d-Dürriyye fî Terâcimi’s-Sâdeti’s-Sûfiyye, thk. Muhammed Edîb Câdir, 4. bs., 5 Cilt, Dâru’s-Sâdır, Beyrut 1999.
• Palencia, Angel Gonzalez, Târîhu’l-Fikri’l-Endelûsî, thk. Hüseyin Mu’nis, Mektebetü’s-Sekâfeti’dDîniyye 1955.
• Saklan, Bilal, Hadis Tarihinde Muhaddis Sûfîler (H. IV/M. X. Asır), 2. Bsk., Rıhle Kitap, İstanbul 2019.
• es-Saydavi, İbn Cümey’ el-Gassânî, Mu’cemu’ş-Şuyûh, thk. Dr. Ömer Abdu’s-Selâm Tedmürî, 1. bs., Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1985.
• Sem’ânî, el-Ensâb, 13 Cilt, Dâiratü’l-Maarif el-Osmaniyye, Haydarâbâd 1977.
• es-Serrâc, Ebû Nasr, el-Lüma’ fî Târîhi’t-Tasavvufî’l-İslâmî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2016. Sezgin, Fuad, Târîhu’t-Türâs’il-Arabî, 10 Cilt, Camiatu’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslamî 1991.
• es-Sülemî, Muhammed b. Hüseyin, Tabakâtu’s-Sûfiyye, thk. Nûreddîn Şerîbe, 3. bs., Mektebetü’lHâncî, Kahire 1986.
• es-Suyûtî, Celâleddîn, Tabakâtu’l-Huffâz, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Lübnan-Beyrut 1983. eş-Şa‘rânî, Abdülvehhâb, Tabakâtu’l-Kübrâ, 2 Cilt, Mektebetü’s-Sekâfeti’l-İlmiyye, 1. Baskı, Kahire 2006.
• eş-Şehrezûrî, İbnü’s-Salâh, Mukaddimetü İbn Salâh, Dâru’l-Maarif 1998.
• Yâfiî, Mirʾâtü’l-Cenân ve ʿİbretü’l-Yakzân fî Maʿrifeti Havâdisi’z-Zamân, thk. Halîl el-Mansûr, 4 Cilt, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1997.
• Yıldırım, Ahmet Salih, Ebû Saîd İbnü’l-A’râbî: Hayatı, Eserleri ve Tasavvufi Görüşleri, OMÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun 2022.
• ez-Zebîdî, Muhammed Murtazâ, İkdü’l-Cevheri’s-Semîn, (M. Tancî nüshası fotokopisi), İSAM Kütüphanesi, nr. 004622.
• ez-Zehebî, Şemsüddîn, el-İber fî Târîhi Men Ğaber, 1. bs., 4 Cilt, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1985.
• _____, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, 1. bs., 29 Cilt, Müessesetü’l-Risâle, Beyrut 1983.
• _____, Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-Meşâhîr ve’l-A’lâm, thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, 1. bs., 17 Cilt, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut 2003.
• _____, Tezkiratu’l-Huffâz, thk. Abdurrahmân b. Yahyâ el-Muallimî, Dâiratu’l-Maarif elOsmaniyye, Haydarâbâd, 1955.
• Ziriklî, Hayreddin, el-A’lâm, 8 Cilt, Dâru’l-İlim li’l-Melâyîn 2002.