The Basic Dynamics That Sustained Islamic Civilization In the Hadiths of The Prophet Muhammad

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 3, 110 - 139, 30.10.2023

Abdulaziz Kıranşal

Öz

The hadiths, which were written down and preserved by Islamic societies with great
seriousness and with special scientific methods, have deeply influenced the ways of thinking
and behaving of Islamic civilization in every field, especially in the conception of existence,
knowledge and value. This situation has led to the fact that hadith and sunnah have played a
very decisive role in the civilization established by Muslims, down to the smallest details of
life. The hadiths, which contain the values of faith that encourage the members of the
Islamic civilization to morality, justice, mercy and to observe each other's rights, have
enabled the production of social principles that will enable the society to account for itself,
such as a spiritual internal control mechanism. Thus, the foundations of Islamic civilization,
which was formed under the auspices of divine revelation and guided by the hadiths of the
Prophet, were laid in line with principles that included universal principles for all humanity.
These principles have also produced a number of dynamics that will ensure the continuation
of the established civilization throughout history and preserve it. Some of these basic
dynamics are al-amru bi-l-maʿrūfi wa-n-nahyu ʿani-l-munkari, the prevention of
secularization, the prohibition of similarity with other nations, and the elimination of the
causes that will lead to moral collapse.

Anahtar Kelimeler

Religion, Hadith, Civilization

Hz. Peygamberin Hadislerinde İslam Medeniyetini Ayakta Tutan Temel Dinamikler

Öz

İslam toplumları tarafından büyük bir ciddiyetle ve özel ilmi yöntemlerle yazıya
geçirilip, muhafaza edilen hadisler, İslam medeniyetinin, başta varlık, bilgi ve değer
tasavvuru olmak üzere her alandaki düşünce ve davranış biçimlerini derinden etkilemiştir.
Bu durum, hadis ve sünnetin Müslümanların kurduğu medeniyette hayatın en ince
ayrıntılarına kadar oldukça belirleyici bir rol oynamasına vesile olmuştur. İslam
medeniyetine mensup fertleri ahlaka, adalete, merhamete ve birbirlerinin haklarını
gözetmeye sevk eden inanç değerlerini içeren hadisler, manevi bir iç denetim mekanizması
gibi toplumun kendi kendini muhasebe etmesini sağlayacak toplumsal ilkeler üretilmesini
sağlamıştır. Böylece ilahi vahyin himayesinde ve Hz. Peygamberin hadislerinin
rehberliğinde oluşan İslam medeniyetinin temelleri, tüm insanlık için evrensel prensipler
içeren ilkeler doğrultusunda atılmıştır. Bu ilkeler aynı zamanda kurulan medeniyetin tarih
boyunca devamını sağlayacak ve onu muhafaza edecek birtakım dinamikler de üretmiştir.
Emr-i bi’l-ma‘rûf ve nehy-i ani’l-münker, dünyevileşmenin önlenmesi, diğer milletlerle
benzeşmenin yasaklanması ve ahlaki çöküntüye yol açacak sebeplerin giderilmesi bu temel
dinamiklerden bazılarıdır.

Anahtar Kelimeler

Din, Hadis, Medeniyet

Kaynakça

• Abdürrezzak, Ebû BekrAbdürrezzâk b. HemmamAbdürrezzâk es-San’ânî, el-Musannef, (thk. Muhammed AbdusselâmŞâhîn), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1995.
• Aḥmed b. Ḥanbel, Ebûʿ Abdullâh Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel eş-Şeybânî, el-Musned (nşr. Ebû'l-Muʿâṭî en-Nûrî), I-VI, Âlemu'l-Kutub, Beyrut 1419/1998.
• Ali el-Müttakî, Alâüddin Ali b. Abdülmelik b. Kadı Han Müttakî el-Hindî, Kenzü’l-ummâl fî süneni’l-akvâlve’l-ef’âl, (thk. Bekrî Hayyânî, Saffet Sakka), Müessesetü’r-Risâle, 1981.
• Aliyyü’l-Kârî, Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu mişkâti’l-mesâbîh, tahk., Sıdkı Muhammed Cemil Attâr, Beyrut 1994.
• Aynî, Bedruddîn, Ebû Muḥammed Maḥmûd b. Aḥmed, ʿUmdetu'l-Ḳârî Şerḥu Ṡaḥîḥi'l-Buḫârî (nşr.), I-XXV, Dâru İḥyâʾi't-Turâŝi'l-ʿArabî, Beyrût.
• ______, Nuḫabu’l-Efkâr fî Tenḳîḥi Mebânî'l-Aḫbâr fî Şerḥi Meʿânî'l-Âsâr (nşr. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm), I-XIX, 1429/2008.
• Beyḍâvî, Ebû Saʿîd Abdullâh b. Ömer el-Şîrâzî, Tuḥfetu'l-Ebrâr Şerḥu Meṡâbîḥi's-Sunne (nşr. NûreddînṬâlib), I-III, Kuveyt 1433/2012.
• Beyhaḳî, Ebû Bekr Aḥmed b. el-Ḥuseyn b. ʿAlî el-Ḫusrevcirdî, Şuabü’l-îmân, Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut, 1410, VII, 501.
• ______, es-Sünenü’l-kübrâ (thk. Ebû Abdillah Abdusselâm), Mektebetü’r-Rüşd, Riyâd, 2004. Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî, Sahîh-i Buhârî, (Mevsûatü’l-Hadîs eş-Şerîf içinde, s. 1-631 Haz. Sâlih b. Abdülazîz) Dâru’s-Selâm, Arabistan, 2000.
• Buladı, Kerim, Sekülerleşme Ya Da Dünyevileşme Anaforunda İnsan (Kârun Örneği), Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl 3, Cilt 3, Sayı 2, Güz 2017.
• Çakan, İsmail Lütfi, Hadis-Sünnet Üzerine Tartışmalar ve Değerlendirmeler, M.Ü. İlahiyat Fak. Vakfı Yayınları, İstanbul, 2015.
• Ali, Sünnete İttiba Konusunda Farklı Eğilimler, İslami Araştırmalar Dergisi, c.l3, Sayı: 1. 2000.
• Çınar, Bayram, İslam İnanç Ekollerinde “Emr-i Bi’l- Ma’ruf ve Nehyi Ani’l-Münker”, Van İlahiyat Dergisi, 8/13, Aralık 2020.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. Fadl, Sünen-i Dârimî, (Mevsûatü’l-Hadîs eş- Şerîf içinde, Haz. Sâlih b. Abdulazîz) Dâru’s-Selâm, Arabistan, 2000.
• Ebû Dâvûd es-Sicistânî, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdî, Sünen-i Ebû Dâvûd, (Mevsûatü’lHadîs eş-Şerîf içinde, s. 1223-1608, Haz. Sâlih b. Abdulazîz) Dâru’s-Selâm, Arabistan, 2000.
• Gazzâlî, Ebû Ḥâmid Muḥammed b. Muḥammed, İḥyâʾuʿUlûmi'd-Dîn (nşr.), I-IV, Dâru'l-Maʿrife, Beyrût.
• Hıdır, Özcan, Hadis, Sünnet, Kültür İlişkisi, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Kur’an Araştırmaları Merkezi Yayınları, İstanbul 2022.
• Hökelekli, Hayati, Gösterişçi Dindarlık, Dindarlık Olgusu Sempozyumu, Kurav Yayınları, Bursa 2016.
• İbn Abdilberr, EbûʿOmer Yûsuf b. Abdullâh b. Muḥammed b. Abdilberrel-Ḳurṭubî, el-İstîʿâb fî Maʿrifeti'l-Aṡḥâb (nşr. ʿAlîMuḥammedel-Becâvî), I-IV, Dâru'l-Cîl, Beyrût 1413/1992, IV, 1953, s. 914.
• ______, et-Temhîd li mâfî'l-Muvaṭṭaʾmine'l-Meʿânîve'l-Esânîd (nşr. Muṡṭafâ b. Aḥmed el-Alevî, Muḥammed Abdulkebîr el-Bekrî), I-XXIV, Vezâratu Umumi'l-Evḳâf ve'ş-Şuʾûni'l- İslâmiyye, Mağrib 1387/1967.
• İbnu'l-Eŝîr, Ebû'l-ḤasenʿAlî b. Muḥammed el-Cezerî, Usdu'l-Ğâbe fî Maʾrifeti'ṡ-Ṡahâbe (nşr. ʿÂdil Aḥmed er-Rufâʿî), I-VIII, Dâru İḥyâʾi't-Turâŝi'l-ʿArabî, Beyrut 1996.
• İbn Haldun, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Hasen el-Hadramî el-Mağribî et-Tûnisî, Mukaddime, haz. Süleymân Uludağ, Dergâh Yay., 2. Baskı, I-II, İstanbul 1988.
• İbn Hişâm, Ebû Muḥammedʿ Abdulmelik b. Hişâm el-Ḥimyerî, es-Sîretu'n-Nebeviyye (nşr. Muṡṭafâ es-Saḳḳâv.dğr.), I-II, Mektebetu Muṡṭafâ el-Bâbî'l-Ḥalebî, Mısır 1375/1955.
• İbnu'l-Melek, Muḥammed b. İzzuddîn Abdullaṭîf b. Abdulʿazîz b. Emînuddîn b. Firiştâ er-Rûmî elKirmânî el-Ḥanefî, Şerḥu Mesâbîḥi's-Sunne (nşr. Nureddîn Ṭâlib vd.), I-VI, 1433/2012.
• İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdülhalim, el-Hisbe, thk. Salih Osman el-Liham, ed-Dâru’l-Osmaniyye, Dâr-u İbn Hazm, Beyrût.
• İbn Ḥazm, Ebû MuḥammedʿAlî b. Aḥmed el-Endelusî, el-Faṡl fî'l-Milel ve'l-ʾEhvâʾi ve'n-Niḥal (nşr. ), I-V, Mektebetu'l-Ḫâncî, Ḳâhire.
• İbni Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Muhammed b. Ebî Bekir, et-Turuku’l-Hükmiyyefi’s Siyâseti’ş-şer’iyye, thk. Nâyif b. Ahmed el-Hamed, Mekke, Dâru Âlemu’l-Fevaid, 1428.
• İbn Ḳurḳûl, Ebû İsḥâḳİbrâhîm b. Yûsuf b. İbrâhîm el-Vehrânî el-Ḥamzî, Meṭâliʾu'l-Envârʿalâ Ṡıḥâḥi'l-Âŝâr, I-VI, 1433/2012.
• İbn Mâce, Ebû Abdullâh Muḥammed b. Yezîd el-Ḳazvînî, es-Sunen (nşr. Şuʿayb el-ʾArnaʾûṭ, ʿÂdil Murşid, Muḥammed Kâmil Karabelli, ʿAbdullaṭîf Ḥarezûllâh), I-V, Dâru'-r-Risâleti'l- ʿÂlemiyye, 2009.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî erRüveyfî, Lisânü’l-ʿArab, Daru Sadr, Beyrut 1990/1410.
• İbnu'l-Mulaḳḳın, Ebû Ḥafṡ Ömer b. ʿAlî b. Aḥmed el-Mıṣrî, et-Tavḍîḥ li Şerḥi'l-Câmiʿi's-Saḥîḥ, IXXXVI, Dimeşḳ, 1429/2008.
• İbn Saʿd, Ebû Abdullâh Muḥammed b. Saʿd b. Menî, eṭ-Ṭabaḳâtu'l-Kubrâ (nşr. Muḥammed Abdulḳâdir Aṭâ), I-VIII, Beyrût, 1410/1990.
• Izutsu, Toshihiko, Kur’ân’daDînî ve Ahlâkî Kavramlar, çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 2011.
• Kadı Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî, Şerḥu’l-Uṣûli’l-ḥamse, thk. Abdülkerîm Osman, 3. Baskı, Mektebetü Vehbe, Kahire, 1416/1996.
• Kâtib Çelebi, Musṭafâ b. Abdullâh Ḫâcî Ḫalîfe, Keşfu'ẓ-Ẓunûnʿan Esâmî'l-Kutubi'l-Funûn, I-VI, Mektebetu'l-Muŝennâ, Bağdad 1941.
• Karacelil, Süleyman, Büyük Tehlike: Dünyevileşme, Nesil yayınları, İstanbul 2008.
• Kastallânî, Ebu’l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. Muhammed, İrşâdü’s-sârîli şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Matbaatü’l-Mîrî, Mısır, 1323.
• Kazıcı, Ziya, İslâm Medeniyeti ve Müesseseler Tarihi, Kayıhan Yayınevi, İstanbul 1999.
• Ḳurṭubî, Ebû Abdullâh Muḥammed b. Aḥmed el-Ḫazrecî, el-Câmiʿ li-Âḥkâmi'l-Ḳur'ân (nşr. Hişâm Semîr el-Buḫârî), DâruʿÂlemi'l-Kutub, Riyad 1423/2003.
• Marshall G. S. Hudgson, İslâm’ın Serüveni, çev. İzzet Akyol İstanbul: Yenişafak Yayınları, 1995.
• Mâturîdî, Ebû Manṡûr Muḥammed b. Muḥammed, Teʾvîlâtu Ehli's-Sunne (nşr. MecdîBâsellûm), IX, Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, Beyrut 1426/2005.
• Münâvî, Muhammed Abdurraûf, Şerhu’l-câmi‘i’s-sağîrminehâdîsi’l-beşîri’n-nezîr, (nşr. Ahmed Abdüsselâm), I-VI, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1422/2001.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî, Sahîh-i Müslim, (Mevsûatü’lHadîs eş-Şerîf içinde, s. 673-1202 Haz. Sâlih b. Abdülazîz) Dâru’s-Selâm, Arabistan, 2000.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb, Sünen-i Nesâî, (Mevsûatü’l-Hadîs eş-Şerîf içinde, s. 2087-2453, Haz. Sâlih b. Abdülazîz) Dâru’s-Selâm, Arabistan, 2000.
• Özdenören, Rasim, “Dünyevileşme üzerine soruşturma” Eskiyeni Dergisi, sayı,13 Yıl, 2009.
• Polater Kadir, Kur’an Açısından Hürriyetler ve Marufu Emretme Prensibi, Ekev Akademi Dergisi, Yıl 9, Sayı, 25, Güz 2005.
• Salebî, Ebu İshak Ahmed, el-Keşfve’l-Beyan, tahk: Ebû Muhammed b. Âşûr, Beyrût: Dâru İhyai’t‐ Türâsi’l‐Arabî, 2002.
• San’ânî, Muhammed b. İsmâîl (2011). Subulu’s-Selâm Şerh-u Buluği’l-Merâm Min Cem’i Edilleti’l-Ahkâm I-IV, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut.
• Sarıçam, İbrahim-Erşahin, Seyfettin, İslâm Medeniyeti Tarihi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2006.
• Şahinalp, Hacer, Değişim Ve Dönüşümün Dinamiği Olarak Emir Bi’l-Ma‘Rûf Nehiy ‘Ani’lMünker, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 26, Sayı 44, Temmuz-Aralık 2020.
• Taberi, Ebu Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir b. Yezid, Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, (thk. Ahmed Muhammed Şakir), Müessetu’r-Risale, 2000.
• Ṭaberânî, Ebû'l-Ḳâsım Suleymân b. Aḥmed b. Eyyûbeş-Şâmî, el-Mu’cemü’l-kebîr, (thk. HamdîAbdulmecîd es-Selefî), Dâru İhyâi’tTürâsi’l-Arabî, y.y., 2002.
• Tan, Zeki, Temel İslam Kaynaklarında Ahlak ve İnşa, Kitap Dünyası Yayınları, İstanbul, 2022. Tekin, H. Vicdan, Aileyi de Toplumu da “Dini”leştiren Dünyevileşme, Eskiyeni Dergisi, Sayı 13, İlkbahar 2009.
• Ṭîbî, Ebû Muḥammed Ḥuseyn b. Abdullâh (ö. 743/1343), Şerḥu'ṭ-Ṭîbî alâ Mişkâti'l-Meṡâbîh (nşr. Abdulḥâmîd Hindâvî), I-XIII, 1417/1997.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî, Sünen-i Tirmizî (Mevsûatü’l-Hadîs eş-Şerîf içinde, s. 1629-2061, Haz. Sâlih b. Abdülazîz) Dâru’s-Selâm, Arabistan, 2000.
• Vâḥidî, Ebû'l-ḤasenʿAlî b. Aḥmed b. Muḥammed b. Alîen-Nîsâbûrî, Esbâbu'n-Nuzûl (nşr. ʿİṡâm b. Abdilmuḥsinel-Ḥumeydân), Dâru'l-Iṡlâḥ, 1412/1992.
• Yiğit, Sema, El-Emru Bi’l-Ma’rûf Ve’n-Nehyü Ani’l-Münker Âyetlerinin Kronolojik (Nüzûl Zamanı ve Nüzûl Sebepleri Yönünden) İncelemesi, Diyanet İlmî Dergi 58, 2022.
• Yumni, Sezen, İslam’ın Sosyolojik Yorumu, İz Yayıncılık, İstanbul 2004.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ el-Hüseynî, Tâcu’l-ArûsminCevâhiri’l-Gâmûs, Matbaatu Hukumeti Kuveyt, Kuveyt, 1977.