İSLAM HUKUKU YASAMA FAALİYETİ BAĞLAMINDA HUKUK-I AİLE KARARNAMESİ’NİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 1, 253 - 327, 20.06.2022

Süleyman Tepe

https://doi.org/10.47136/asbuhfd.1038558

Öz

İçerisinde ağırlıklı olarak şer‘i hukuka dair meselelerin yer aldığı Hukuk-ı Aile Kararnamesi İslam Hukuk tarihinde yasama faaliyeti bağlamında çok önemli bir konuma sahiptir. Tanzimat Dönemiyle başlayan kanunlaştırma faaliyetlerinin en önde gelen düzenlemelerinden olan Hukuk-ı Aile Kararnamesi özellikle Hanefi mezhebi dışındaki içtihadi görüşlerin kanunlaştırılması bakımından Osmanlı hukuku yasama faaliyetinde mümtaz bir yerde durmaktadır. Dolayısıyla Hukuk-ı Aile Kararnamesi İslam yasama faaliyeti kuralları çerçevesinde hem hazırlanma usulü hem de içerdiği hükümlerin meşruluğu açısından incelenmesi gereken bir düzenlemedir.
Bu çalışmada Hukuk-ı Aile Kararnamesi gerek İslam ve gerek Osmanlı hukuku yasama faaliyeti açısından değerlendirilmeye çalışılmıştır. Makalenin giriş kısmında; Hukuk-ı Aile Kararnamesinin Osmanlı hukuk müktesebatındaki yeri kısa bir şekilde izah edilmiş akabinde Hukuk-ı Aile Kararnamesinin hazırlanma sebepleri ile muhtevası hakkında bilgiler verilmiştir. Çalışmanın bir sonraki aşamasında ise genel hatlarıyla İslam Hukuku yasama faaliyeti ele alınmıştır. Bu ön bilgilerden sonra Hukuk-ı Aile Kararnamesinin nasıl bir usulle hazırlandığı izah edilmiştir. Akabinde İslam Hukuku yasama faaliyeti bağlamında Kararname incelenmiştir. Bu incelemede bilhassa daha önce Osmanlı hukuk uygulamasında çok sık rastlanmayan Hanefi görüşleri dışındaki hükümlerin “telfik ameliyesi” temelli meşruluk incelemesi üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Hukuk-ı Aile Kararnamesi, Yasama Faaliyeti, Ülülemr, Telfik

Evaluation of Hukuk-ı Aile Kararnamesi in the Context of the Legislative Activity of Islamic Law

Öz

“Hukuk-ı Aile Kararnamesi”, which mainly includes issues related to sharia law, has a very important position in the history of Islamic Law in the context of legislative activity. “Hukuk-ı Aile Kararnamesi”, which is one of the leading regulations of the codification activities that started with the Tanzimat Period, stands in a distinguished place in terms of Ottoman Law Legislation, especially in terms of codifying the jurisprudence opinions other than the Hanafi Sect. Therefore, “Hukuk-ı Aile Kararnamesi” is a regulation that should be examined in terms of both the method of preparation and the legitimacy of the provisions contained within the framework of the Islamic legislative activity rules.
In this study, Hukuk-ı Aile Kararnamesi has been tried to be evaluated in terms of both Islamic and Ottoman law legislative activities. In the introduction part of the article; The place of Hukuk-ı Aile Kararnamesi in the Ottoman legal acquis was briefly explained, and then information was given about the reasons for the preparation of Hukuk-ı Aile Kararnamesi and its content. In the next stage of the study, the legislative activity of Islamic law is discussed in general terms. After this preliminary information, it has been explained how Hukuk-ı Aile Kararnamesi was prepared. Subsequently, Hukuk-ı Aile Kararnamesi was examined in the context of Islamic law legislative activity. In this study, the legitimacy analysis of the provisions other than the Hanafi views, which was not very common in the Ottoman legal practice, was focused on, based on the "telfiq process".

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Family Law Decree, Legislative Activity, Sovereign, Telfiq

Kaynakça

• Abdurrahman, Münib. Hukuk-ı Medeniye. Cilt 5,6. İstanbul: Darülfünun Matbaası, 1340-1341.
• Akgündüz, Ahmet. “Osmanlı Hukukunda Şer’i Hukuk Örfi Hukuk İkilemi.” İslami Araştırma Dergisi 12, no. 2 (1999).
• Akgündüz, Ahmet. “Osmanlı Kanunnamelerinin Şer‘i Sınırları.” Osmanlı Ansiklopedisi, Editör Güler Eren. Cilt 6. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.
• Akgündüz, Ahmet. İslam Osmanlı Hukuku Külliyatı-Kamu Hukuku. Cilt 1. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2011.
• Akgündüz, Ahmet. İslam ve Osmanlı Hukuk Külliyatı Özel Hukuk-I. Cilt 2. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2012.
• Akgündüz, Ahmet. Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri. Cilt 1, 3, 4, 6, 7. İstanbul: 1990.
• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. Hazırlayan Raşit Gündoğdu ve Osman Erdem. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2017.
• Atar, Fahrettin. Fıkıh Usulü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2002.
• Avcı, Mustafa. “Osmanlıda Aile Arabuluculuğu.” II. Uluslararası İnsan Hakları Sempozyumu Ailenin Korunması Hakkı Bildiriler Kitabı. 471-494. https://www.tihek.gov.tr/prof-dr-mustafa-avci/#_ftn49.
• Avcı, Mustafa. Türk Hukuk Tarihi. Konya: Atlas Akademi, 2018.
• Aydın, M. Akif. “Kanunnameler ve Osmanlı Hukukunun İşleyişi.” Osmanlı Araştırmaları Dergisi, (2004).
• Aydın, M. Akif. Osmanlı Aile Hukuku. İstanbul: Klasik Yayınları, 2018.
• Aydın, M. Akif. Osmanlı Hukuku Devlet-i Aliyye’nin Temeli. Ankara: İsam Yayınları, 2020.
• Aydın, M. Akif. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Beta, 2019.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1973.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslamiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, Cilt 2, 7. İstanbul: Bilmen Yayınevi.
• Ceride-i İlmiye, Cilt 2. no. 20 (1916). https://katalog.idp.org.tr/sayilar/268/2-cilt-20-sayi.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. Cilt 2, 5. Muhakkik: Muhammed Sadık Kamhavi. Beyrut: Dâru İhyâü’t-Türâsi’l-Arabî, 1405.
• Cin, Halil ve Ahmet Akgündüz. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2017.
• Cin, Halil. İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme. Konya: Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1988.
• Çalışkan, Mehmet. el-Hüseynî el-Yezdî’nin el-Urâza fi’l-Hikâyeti’s-Selcûkiyye Adlı Farsça Eserinin Türkçe Tercümesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2019.
• Çalışkan, Muhammed Selman. “Darülfünun İlahiyat Fakültesi Tefsir ve Tefsir Tarihi Müderrislerinden Manisalızade Hafız Mustafa Şevket Efendi'nin Hayatı ve Eserleri.” Dârülfünûn İlahiyat Sempozyumu, (2010).
• Çeker, Orhan. Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnamesi. Konya: Mehir Vakfı Yayınları, 2017.
• Diyanet Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı. 1 Aralık 2021, https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/800/musluman-kadin-gayrimuslim-bir-erkekle-evlenebilir-mi-?enc=QisAbR4bAkZg1HImMxXRn5PJ8DgFEAoa2xtNuyterRk%3d.
• Döndüren, Hamdi. Delilleriyle Aile İlmihali. İstanbul: Erkam Yayınları, 2016.
• Düstur, 1. Tertip Cilt 1. “İzdivac ve Tenakih Maddesi Hakkında Tenbihatı Havi İlanname.”
• Düstur, 2. Tertip Cilt 11. “Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nin Lağvı Hakkında Kararname.”
• Ekinci, E. Buğra. “Akim Kalan Bir Teşebbüs: Osmanlı Aile Kanunu.” Tarih ve Medeniyet Dergisi, no. 43 (Ekim 1997).
• Ekinci, E. Buğra. Osmanlı Hukuku. İstanbul: Arısanat, 2017.
• El-Cevziyye, İbnü’l-Kayyım. İ‘lamü-l-Muvakk‘în an-Rabbi’l-Alemîn. Cilt 4. Muhakkik: Muhammed Abdu’s-Selam İbrahim. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyeti, 1991.
• El-Kurtubî, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid. Cilt 3. Kahire: Darü’l-Hadis, 2004.
• El-Makdisî, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî. el-Muğni. Cilt 7,8. Mektebetü’l-Kahire, 1968.
• En-Nebhan, Muhammed Faruk. İslam Anayasa ve İdare Hukukunun Genel Esasları. Çeviren Servet Armağan. İstanbul: Sönmez Yayıncılık, 1980.
• En-Nablusi, Abdülgani. “Taklid ve Telfik Hususunda Bir İnceleme.” Çeviren Ahmet Yaşar. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Dergisi, no. 11 (1998).
• En-Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Minahacüt-Talibin ve Umdetül-Müftin fi’l-Fıkh. Darü’l-fikr, 2005.
• Ensar Durmuş ve Mehmet Ali Yargı. "1917 Tarihli Osmanlı Hukūk-ı Âile Kararnâmesi’ne Yöneltilen Eleştiriler." Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, no. 15 (2019).
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Es-Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Mebsut. Editör M. Cevat Akşit. Cilt 4,5,10,11. İstanbul: Gümüşev Yayıncılık, 2008.
• Eş-Şirbînî el-Kahirî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Mugni'l-Muhtac İla Ma'rifeti Meani Elfazi'l-Minhac. Cilt 4. Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Et-Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. Muhtasaru İhtilafi’l-Ulema. Cilt 5. Muhakkik: Abdullah Nezir Ahmed. Beyrut: Darü’l-Beşairi’l-İslamiye, 1417.
• Ez-Zurkani, Muhammed Abdülazim. Şerhü’l-Zurkani Ale’l-Muvatta. Cilt 3. Kahire: Mektebetü’l-Sekafeti’l-Diniyyeti, 2003.
• Gayretli, Mehmet. Tanzimat Sonrasından Cumhuriyete Kadar Olan Dönemde Kanunlaştırma Hareketleri. Marmara Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2008.
• Gülengül, Esra ve Mehmet Erdem. “İslam Hukuk Literatüründe Şaz İçtihatların Fıkhi Değeri.” İlahiyat Bilimlerinde Güncel Akademik Gelişmeler, Editör Veli Atmaca. (2018).
• Gümüş, Musa. “Osmanlı Devleti’nde Kanunlaştırma Hareketleri, İdeolojisi ve Kurumları.” Tarih Okulu İlk Bahar-Yaz, no. 14 (2013).
• Hafnâvî, Muhammed İbrahim. Tabsirü’n-Nüceba bi Hakikati’l-İctihad ve’t-Taklîd ve’t-Telfik ve’l-İftâ. Kahire: Darü’l-Hadis, 1995.
• Halebi, İbrahim. İzahlı Mülteka-el Ebhur. Çeviren Mustafa Uysal. Cilt 1. İstanbul: Dizerkonca Matbaası, 1968.
• Heyd, Uriel. "Eski Osmanlı Hukukunda Kanun ve Şeriat." Çeviren Selahattin Eroğlu. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26, no. 1 (1984).
• Heyd, Uriel. Studies in Old Ottoman Criminal Law. Oxford, 1973.
• 2 Aralık 20221, https://drive.google.com/file/d/1-vjcS81PA2-FB9EcwGwJg8Qp5x18exE6/view?usp=sharing.
• İbn Abidin, Muhammed Emin. Reddü’l-Muhtar ala’d-Dürri’l-Muhtar. Cilt 3. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1992.
• İbn Cerir, Ebi Ca’fer Muhammed Taberi. Camiü’l-Beyan fi Te’vili’l-Kur’an. Cilt 4. Muhakkik: Ahmed Muhammed Şakir. Müessesetü’r-Risale, 2000.
• İbni Manzûr. Lisanu’l-Arabi. Cilt 10. Beyrut: Dar-ı Sadır, h.1414.
• İbnü’l-Murtazâ. el-Münye ve’l-Emel. Neşreden: T. W. Arnold. Haydarâbâd. 1316.
• İnalcık, Halil. “Osmanlı Hukukuna Giriş Örfi-Sultani Hukuk ve Fatih’in Kanunları.” Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, no. 2 (1958).
• İnalcık, Halil. Osmanlı’da Devlet, Hukuk ve Adalet. İstanbul, 2017.
• İstanbul Müftülüğü Şeriyye Sicilleri Arşivi. Üsküdar Kadılığı. Sicil: 791. Sayfa: 68-69. Karar numarası: 9.
• Kahraman, Seyit Ali ve Ahmed Nezih Galitekin ve Cevdet Dadaş. İlmiye Salnamesi. İstanbul: İşaret Yayınları, 1998.
• Kalıpçı, Mahmut Esat. “Hukuk-ı Aile Kararnamesinin İlgası İşlemi Keenlemyekun Sayıldı mı?.” İç. II. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri 1. Editör Fethi Gedikli. İstanbul: On İki Levha, 2016.
• Karadaği, Ali Muhyiddin. İçtihad ve Fetva. Çeviren Mustafa Bülent Dadaş. İstanbul: Nida, 2019.
• Karaman, Hayreddin. Fıkıh Usûlü-İslam Hukukunun Kaynakları, Metodu ve Felsefesi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2013.
• Karaman, Hayreddin. İslam Hukukunda İçtihad. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. Cilt 1. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
• Kılınç, Ahmet. "İslam Hukukunun Evrenselliği Bağlamında Hukuk-ı Aile Kararnamesi ile Malezya İslam Aile Hukuku Kanunu 1984’ün Mukayesesi." Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 14, no. 2 (Ekim 2019).
• Konan, Belkıs. “Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nde Kadının Hukuki Durumu İle İlgili Düzenlemeler.” İç. II. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri 1. Editör Fethi Gedikli. İstanbul: On iki Levha Yayınları, 2016.
• Koşum, Adnan. “İslam Hukukunda Siyaset-i Şer’iyye Kavramı.” İslam Araştırmaları Dergisi 16, no. 3 (2003).
• Köksal, Asım Cüneyd. Fıkıh ve Siyaset Osmanlılarda Siyaset-i Şer’iyye. İstanbul: Klasik Yayınları, 2016.
• Köse, Saffet. İslam Hukukuna Giriş. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2013.
• Kurt, Abdurrahman. Bursa Sicillerine Göre Osmanlı Ailesi (1839-1876). Ankara: Sentez Yayıncılık, 2013.
• Kuyucaklızade Mehmet Atıf Bey. Külli Kaideler Şerhi. Hazırlayanlar: Veysel K. Bilgiç, Oğuzhan Orhan, Süleyman Tepe, Ali Karakoyun. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2020.
• Küçüktiryaki, Ahmet Yasin. Osmanlı Aile Hukuku-Gelenek ve Modern Arasında Hukuk-ı Aile Kararnamesi ve Sadreddin Efendi’nin Eleştirileri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2017.
• Menekşe, Ömer. “Selçuklular’da Kanunlaştırma Hareketleri ve Bir Hukuk Kodu Olarak El-Mesâ‘ilü’l-Melikşâhiyye Fi’l-Kavâ‘idi’ş-Şer‘İyye.” İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, no. 35 (2020).
• Merginâni, Burhanüddin Ebu’l-Hasan Ali b. Ebu Bekir. Delilleriyle Hanefi Fıkhı el-Hidaye. Cilt 2. Çeviren Ahmed Meylani. İstanbul: Karaman Neşriyat, 2014.
• Mevsuatü’l-İcmai Fi’l-Fıkhi’l-İslami. Cilt 3. Darü’l-Fazileti li’n-Neşri ve’t-Tevzi’i, 2012.
• Muhammed Seyyid Bey. Fıkıh Usulü-Giriş. Hazırlayan Hasan Karayiğit. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2010.
• Muteber, Gülsefa Uygur. İslam Aile Hukukunda Hakemlik Kurumu. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2015.
• Mütercim Âsım Efendi. el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. Cilt 4. Çeviren Mustafa Koç ve Eyyüp Tanrıverdi. 2013.
• Nebhân, Muhammed Fârûk. İslâm Anayasa ve İdare Hukukunun Genel Esasları. Çeviren Servet Armağan. İstanbul: Sönmez Neşriyat, 1980.
• Özen, Şükrü. Tarihte Müslümanlar. Editör Mehmet Özdemir. Ankara: Otto Yayınları, 2020.
• Rıza, Muhammed Reşid b. Ali. Mecelletü’l-Menar. Cilt 25. https://app.turath.io/book/6947.
• Sadreddin Efendi, “Sadreddin Efendi'nin Hukuk-ı Aile Ve Usul-u Muhakemat-ı Şeriyye Kararnameleri Hakkındaki Makalelerinin Metni.” Sebîlürreşâd. (1918).
• Samar, Mahmut. “İbn Şübrüme ile Ebû Hanîfe Arasındaki İhtilafın Analizi.” Sosyal Bilimler Dergisi, no. 4 (2020).
• Senhuri, Ahmed Ferec. Mezheblerin Hükümleri Arasında Telfik. Çeviren Hayreddin Karaman. http://www.hayrettinkaraman.net/kitap/dortrisale/0181.htm.
• Senhuri. 1 Aralık 2021, http://www.hayrettinkaraman.net/kitap/dortrisale/0181.htm.
• Şâban, Zekiyüddin. İslam Hukuk İlminin Esasları. Çeviren İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: TDV Yayınları, 2017.
• Şenocak, İhsan. Telfik. 1 Aralık 2021, https://ihsansenocak.com/telfik-haram-midir/.
• Şentop, Mustafa. “Tanzimat Dönemi Kanunlaştırma Faaliyeti Literatürü.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 3, no. 5 (2005): 647-672.
• Şimşirgil, Ahmet ve E. Buğra Ekinci. Ahmed Cevdet Paşa ve Mecelle. İstanbul: KTB Yayınları, 2008.
• Telkenaroğlu, Rahmi. Fıkıh Usulünde Muhattıe ve Musavvibe. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi, 2009.
• Tüfekçi, İbrahim. Hukuk-ı Aile Kararnamesi’ne Yöneltilen Eleştiriler Sadreddin Efendi Örneği. İstanbul: Pasifik Ofset, 2016.
• Türcan, Talip. “Hilafet Teorisindeki Dönüşümde Türk Siyaset Düşünürlerinin Rolü-Yasamanın Sekülerleşmesi Bağlamında Bir İnceleme.” Uluslararası Türk Dünyasının İslamiyet’e Katkıları Sempozyumu, (2007).
• Türcan, Talip. İslam Hukukunda Devletin Egemenlik Unsuru ve Egemenlikten Kaynaklanan Yetkileri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, 1999.
• Türk Hukuk Lügati. Ankara: Başbakanlık Basım Evi, 1991.
• TDV İslam Ansiklopedisi. “Anayasa.” Cilt 3. İstanbul: M. Akif Aydın, 1991.
• TDV İslam Ansiklopedisi. “Cünûn.” Cilt 8. İstanbul: İ. Kâfi Dönmez, 1993.
• TDV İslam Ansiklopedisi. “el-Ahkumü’ş-Şeriyye fi’l-Ahvali’ş-Şahsiyye.” Cilt 1. İstanbul: M. Akif Aydın, 1988.
• TDV İslam Ansiklopedisi. “Esam Ebu Bekir.” Cilt 11. İstanbul: Yusuf Şevki Yavuz, 1995.
• TDV İslam Ansiklopedisi. “Fetva.” Cilt 12. İstanbul: Fahrettin Atar, 1995.
• TDV İslam Ansiklopedisi. “Gedik.” Cilt 13. İstanbul: Ahmet Akgündüz, 1996.
• TDV İslam Ansiklopedisi. “Hukuk-ı Aile Kararnamesi.” Cilt 18. İstanbul: M. Akif Aydın, 1998.
• TDV İslam Ansiklopedisi. “İbn Şübrüme.” Cilt 20. İstanbul: Şükrü Özen, 1999.
• TDV İslam Ansiklopedisi. “İctihad.” Cilt 21. İstanbul Yunus Apaydın, 2000.
• TDV İslam Ansiklopedisi. “İddet.” Cilt 21. İstanbul: H. İbrahim Acar, 2000.
• TDV İslam Ansiklopedisi. “Kanunname.” Cilt 24. İstanbul: Halil İnalcık, 2001.
• TDV İslam Ansiklopedisi. “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye.” Cilt 28. Ankara: M. Akif Aydın, 2003.
• TDV İslam Ansiklopedisi. “Mehir.” Cilt 28. Ankara: M. Akif Aydın, 2003.
• TDV İslam Ansiklopedisi. “Muhâlea.” Cilt 30. İstanbul: Fahrettin Attar, 2005.
• TDV İslam Ansiklopedisi. “Muhammed Kadri Paşa.” Cilt 30. İstanbul: M. Akif Aydın, 2005.
• TDV İslam Ansiklopedisi. “Nikah.” Cilt 33. İstanbul: Fahrettin Atar, 2007.
• TDV İslam Ansiklopedisi. “Nizâmiye Mahkemeleri.” Cilt 33. İstanbul: M. Macit Kenanoğlu, 2007.
• TDV İslam Ansiklopedisi. “Osman el-Betti.” Cilt 33. İstanbul: Murtaza Bedir, 2007.
• TDV İslam Ansiklopedisi. “Sarhoşluk.” Cilt 36. İstanbul: İ. Kâfi Dönmez, 2009.
• TDV İslam Ansiklopedisi. “Sıhriyet.” Cilt 37. İstanbul: Hamza Aktan, 2009.
• TDV İslam Ansiklopedisi. “Şeriat.” Cilt 38. İstanbul: Talip Türcan, 2010.
• TDV İslam Ansiklopedisi. “Talak.” Cilt 22. İstanbul: Ali Bardakoğlu, 2000.
• TDV İslam Ansiklopedisi. “Tefrik.” Cilt 40. İstanbul: H. İbrahim Acar, 2011.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı’nın İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1988.
• Vural, Muammer. “Dört Halife Döneminde Yasama Faaliyetinin İşleyişi ve Bazı Yasama Örnekleri (Hz. Ömer Dönemi).” İlahiyat Tetkikleri Dergisi, no. 44 (2015).
• Vural, Muammer. “Yasama Kavramı ve Yetkisi Açısından Pozitif Hukuk ile İslam Hukuku Arasında Bir Mukayese.” Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, no. 36 (2011).
• Yaman, Ahmet. “Doktrin ve Olgu Bağlamında Küçüklerin Evlendirilmesi.” Eskiyeni, no. 38 (2019): 9-29.
• Yazıcı, Abdurrahman. “Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnâmesi (1917) ve Sadreddin Efendi’nin Eleştirileri.” EKEV Akademi Dergisi, no. 62 (2015).
• Yazır, Elmalılı Hamdi. İslam Hukuku ve Fıkıh Istılahları Kamusu. Cilt 2,3,5. İstanbul: Eser Neşriyat, 1997.
• Yılmaz, İbrahim. İslam Hukukunda Kamu Otoritesinin Mubahı Sınırlandırması. Ankara: Fecr Yayınları, 2020.
• Zeydan, Abdülkerim. el-Veciz fi Usul’il-Fıkh. Dımeşk: Risale, 2015.