GDO VE ÜRÜNLERİNE DAİR BAŞVURULARIN İDARİ VE YARGISAL DENETİMİ

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 844 - 882, 30.12.2023

Ömürkadri Sarı

https://doi.org/10.47136/asbuhfd.1304267

Öz

Genetik yapısı değiştirilmiş organizma, modern biyoteknolojik yöntemler kullanılarak kendi cinsi dışında bir cinsten gen aktarılarak özellikleri değiştirilen hayvan-bitki ve mikroorganizmaları ifade etmektedir. Bu organizmalara doktrinde transgenik veya genetiği değiştirilmiş organizma (GDO) adı verilmektedir. GDO ve ürünlerinin sosyal hayattaki kullanımının artması ve ticaret hacminin genişlemesi nedeniyle insan sağlığı üzerindeki riskler konusunda endişeler artmaktadır. GDO ve ürünleriyle beslenmenin veya bu ürünlerin yem olarak kullanımının kamu sağlığı üzerinde ciddi riskler taşıdığı bilimsel çalışmalarla ileri sürüldüğünden birtakım hukuksal düzenlemelerle anılan ürünlerin kullanımın düzenlenmesi amaçlanmaktadır.
Ülkemizde, 5977 sayılı Kanun ve bu kanuna dayanılarak çıkarılan yönetmelikte, söz konusu ürünlerin ithalatı, ihracatı, deneysel amaçlı serbest bırakılması, piyasaya sürülmesi ile kullanımına ilişkin başvurular belli bir usule bağlanmıştır. Bu usulün yönetilmesi için ilk olarak Biyogüvenlik Kurulu görevlendirilmişti. 09.07.2018 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 703 sayılı KHK ile Biyogüvenlik Kurulu kaldırılmış olup, kurulun görevleri Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü (TAGEM)’ne verilmiştir. Kaldırılan kurulun yapısı objektif ve nesnel risk değerlendirmesi bağlamında doktrinde eleştirilmekte iken, başvuruların değerlendirilmesi ve neticelendirilmesi yetkisinin bakanlıkta toplanması ve idari sürecin tamamına bakanlığın hakim kılınması biyogüvenlik kaygılarını artırmaktadır. Çalışmamızda, başvuruların alınmasından itibaren idare tarafından yürütülen sürecin ve risk analizinin kamu sağılığının korunması bakımından yeterli olup olmadığı irdelenecektir. Burada teşkilat ve faaliyet boyutuyla değerlendirme yapılacaktır. Değişen idare anlayışına rağmen sürecin geleneksel bakanlık bürokrasi eliyle yürütülmesinin, bu ürünlerden kaynaklanan riskleri engelleme, insan, hayvan ve bitki sağlığı ile çevrenin ve biyolojik çeşitliliğin korunmasına etkisi tartışılacaktır.
GDO ve ürünleri için yapılan başvurular üzerine verilen idari kararların idari yargıdaki denetimi ortaya konularak tespit edilen usuli eksikliklere dair önerilerde bulunulacaktır. Genel yargılama usulü dışında bir usulün geliştirilmesinin mümkün olup olmadığı tartışılacaktır. Yargılama usulümüzde bazı konularda getirilen ivedi yargılama ve usuli güvençlerin, bu başvuruların yargısal denetiminden hangi ölçüde kullanılabileceği irdelenecektir. Yakın tarihte verilen Danıştay kararları üzerinden yargılama usulünün biyogüvenlik üzerindeki etkisi ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Geneği değiştirilmiş organizma, biyogüvenlik, idari usul, idari yargı, iptal davası

ADMINISTRATIVE AND JUDICIAL AUDIT OF APPLICATIONS REGARDING GMO AND ITS PRODUCTS

Öz

Genetically Modified Organisms (GMOs) refers to animal-plant and microorganisms whose characteristics are changed by transferring genes from a genus other than their own genus using modern biotechnological methods. These organisms are called transgenic or genetically modified organisms in the doctrine. Due to the increasing use of GMOs and their products in social life and the expansion of trade volume, concerns about the risks on human health are increasing. Since it is claimed through scientific studies that feeding on GMOs and their products or using these products as feed carries serious risks on public health, it is aimed to regulate the use of these products through certain legal regulations.
In Türkiye, the Law No. 5977 and the regulation issued on the basis of this law, the applications regarding the import, export, release for experimental purposes, placing on the market and use of these products are subject to a certain procedure. With the Decree Law No. 703 published in the Official Gazette dated 09.07.2018, the Biosafety Board was abolished and its duties were assigned to the General Directorate of Agricultural Research and Policies (TAGEM). While the structure of the abolished board has been criticised in the doctrine in the context of objective and objective risk assessment, the fact that the authority to evaluate and finalise the applications is gathered in the ministry and the ministry dominates the entire administrative process raises biosafety concerns. In our study, it will be examined whether the process and risk analysis carried out by the administration since the receipt of the applications are sufficient to protect public health. Here, an assessment will be made in terms of organisation and activities. The impact of the execution of the process by the traditional ministerial bureaucracy despite the changing administrative understanding on the prevention of risks arising from these products and the protection of human, animal and plant health, environment and biodiversity will be discussed.
In addition, administrative judicial review of administrative decisions on applications for GMOs and products thereof will be analysed and suggestions will be made regarding the procedural deficiencies identified. It will be discussed whether it is possible to develop a procedure other than the general judicial procedure. The extent to which expedited proceedings and procedural safeguards introduced in our judicial procedure can be utilised in the judicial review of these applications will be examined. The impact of the judicial procedure on biosafety will be analysed through recent decisions of the Council of State.

Anahtar Kelimeler

Genetically Modified Organisms, biosecurity, administrative procedure, administrative judiciary, annulment case

Kaynakça

• Aksun Kayacan, Simge. Genetik Yapısı Değiştirilmiş Organizma ve Ürünlerinden Doğan Hukuki Sorumluluk. Ankara: Adalet Yayınevi, 2021.
• Akyılmaz, Bahtiyar, Murat Sezginer ve Cemil Kaya. Türk İdare Hukuku. Ankara: Savaş Yayınevi, 2020.
• Akyılmaz, Bahtiyar, Murat Sezginer ve Cemil Kaya. Türk İdari Yargılama Hukuku. Ankara: Seçkin, 2023.
• Atay, Ender Ethem. İdare Hukuku. Ankara: Seçkin, 2022.
• Atay, Ender Ethem. İdari Yargılama Hukuku. Ankara: Seçkin, 2022.
• Ateş, Zehra Gizem. “Genetiği Değiştirilmiş Organizmalara (GDO) İlişkin Avrupa Birliği’ndeki Yasal Düzenlemeler” İnsan ve İnsan Dergisi, no. 24 (2020): 9-29.
• Çağlayan, Ramazan. “Fransız ve Türk İdarî Yargılama Hukuklarında İvedi Yargılama Usulü” Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 18, no. 3-4 (2014): 1-41.
• Çağlayan, Ramazan. İdare Hukuku Dersleri. Ankara: Adalet Yayınevi, 2020.
• Çağlayan, Ramazan. İdari Yargılama Hukuku. Ankara: Seçkin, 2019.
• Günday, Metin. İdare Hukuku. Ankara: İmaj Yayınevi, 2017.
• Güneş, Ahmet M. “Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar ve Çevre Hukuku” ÎÜHFM 66, no. 2 (2008): 49-90.
• Gürpınar, Damla. “Biyogüvenlik Kanunu Çerçevesinde Hukuki Sorumluluk” Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 15 (2013): 1067-1110.
• Härtel, Ines, ed. Handbook of Agri-Food Law in China, Germany, European Union. ed. Ines Härtel, 57-126. Cham: Springer International Publishing, 2018.
• Haspolat, Iraz. “Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar ve Biyogüvenlik” Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, no. 59 (2012): 75-80.
• Haspolat Kaya, Iraz. Genetically Modified Organisms and Regulations Concerning Biotechnological Products. Newcastle: Cambridge Scholars Publishing, 2020.
• Kent, Bülent. Türk ve Alman Hukukunda Elektrik Piyasasının Düzenlenmesi ve Düzenleyici Kurumlar. Ankara: Adalet Yayınevi, 2012.
• Kıvılcım, Zeynep. “Cartagena Protokolü ve Türkiye Biyogüvenlik Mevzuatı” Marmara Avrupa Araştırmaları Dergisi 20, no. 1 (2012): 99-121.
• Koçak, Nazım Taha. Tam Yargı Davaları. Ankara: Seçkin, 2022.
• Kulaç, İbrahim, Yücel Ağırdil ve Mehmet Yakın. “Sofralarımızdaki Tatlı Dert, Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar ve Halk Sağlığına Etkileri” Türk Biyokimya Dergisi 31, no. 3 (2006): 151-55.
• Norer, Roland, " Genetic Technology and Food Safety. C. 14. Ius Comparatum - Global Studies in Comparative Law, ed. Roland Norer, 1-70. Cham: Springer International Publishing, 2016.
• Önel, Arzu. Genetik ve Biyoteknoloji. Ankara: Pegem Akademi, 2021.
• Söyler, Yasin. Yeni Başkanlık Sisteminde Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi. Ankara: Seçkin, 2018.
• Yıldırım, Turan, Melikşah Yasin, Nur Kaman, H.Eyüp Özdemir, Gül Üstün, Hüseyin Melih Çakır ve Özge Okay Tekinsoy. İdare Hukuku. İstanbul: Onikilevha, 2020.