EĞİTİM HAKKI’NIN ZORUNLU ASKERLİK NEDENİYLE SINIRLANDIRILMASI (MECLİS-İ TEDKÎKÂT-I ŞERʿİYYE KARAR ÖRNEĞİ)

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 1, 1 - 31, 01.07.2024

Mustafa Ünal

https://doi.org/10.47136/asbuhfd.1355100

Öz

Eğitim hakkı, ilk defa İslâm dini ile büyük bir önem kazanmıştır. Müslümanların en temel iki kaynağı olan Kur’an ve Sünnet, insanları okumaya, öğrenmeye yönlendirmiştir. İslâm hukuku, eğitim hakkını kullanmakla tükenecek bir yetki olarak tanımamaktadır. Bu hak devamlı kullanılabilecek niteliktedir. Eğitim, müslümanlar için yalnızca bir hak değil aynı zamanda önemli bir yükümlülüktür. Müslümanların özellikle bazı konularla ilgili bilgileri öğrenmeleri zorunludur. Bu konuların başında inanç ve ibadet esasları gelmektedir. Devletin eğitim hakkını tanıması gerekmektedir. Bununla birlikte, bu hakkın kullanılması için gerekli imkanları sağlamak devletin görevidir. Bu hak, Osmanlı’da tüm vatandaşlar için tanınmıştır.
Allah Teâlâ yolunda mücadele etmenin ve şehit olmanın önemi Kur’ân’da birçok defa anlatılmıştır. Müslümanlar açısından en kıymetli değerlerini korumak bakımından askerlik, büyük öneme sahip bir kamu hizmetidir. Müslümanların ise kamu hizmetlerine katılmak hem hakları hem de ödevleridir. Dolayısıyla askerlik müslümanlar açısından önemli bir yükümlülüktür.
Osmanlı’da Zorunlu askerlik hizmetinin eğitim hakkına engel olmamasına önem verilmiştir. Medrese öğrencilerine yönelik özel düzenlemeler yapılmıştır. Medrese öğrencilerinin askerlik yükümlülüğü hukuka uygunluk yönünden Meclis-i Tedkîkât-ı Şerʿiyye’de incelenmiştir. Bu kurum bir temyiz mahkemesi niteliğinde olmasına rağmen, ilgili düzenlemeyi incelemesi yönünden anayasa mahkemesi görevi icra etmiştir. Bu çalışma ile eğitim hakkının zorunlu askerlik nedeniyle sınırlanabileceği, sınırlamanın hangi şartlara bağlı olarak gerçekleştirilebileceği ve Meclis-i Tedkîkât-ı Şerʿiyye’nin işlevi ifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Eğitim Hakkı, Zorunlu Askerlik, Sınırlandırma, Meclis-i Tedkîkât-ı Şerʿiyye, Gereklilik İlkesi, Ölçülülük İlkesi

RESTRICTION OF THE RIGHT TO EDUCATION DUE TO COMPULSORY MILITARY SERVICE (EXAMPLE OF A MAJLIS-I TADKĪKĀT-I SHARʿIYYA DECISION)

Öz

Right to education gained great importance for the first time with the religion of Islam. The Qur'an and Sunnah, the two most basic sources of muslims, have led people to read and learn. Islamic law does not recognize the right to education as a power that can be exhausted by using it. This right can be used continuously. Education is not only a right but also an important duty for muslims. It is obligatory for muslims to learn information about certain subjects. At the beginning of these issues are the principles of belief and worship. The state must recognize the right to education. It is the duty of the state to provide the necessary means for the exercise of this right. This right was recognized for all citizens in the Ottoman Empire. However this right is not considered unrestricted. If restriction is required, it is possible to place a proportional restriction on this right.
The importance of fighting for Allah and being a martyr has been explained many times in the Qur'an. For muslims, military service is a public service of great importance in terms of protecting its most precious values. Participating in public services is both a right and a duty for muslims. Therefore, military service is an important obligation for muslims.
It is important to ensure that compulsory military service does not interfere with the right to education. Special arrangements were made for madrasah students. The military obligation of the madrasah students was examined in terms of compliance with the law in the Majlis-i Tadkīkāt-i Sharʿiyya. Although this institution is an appellate court, it has performed the duty of constitutional court in terms of examining the relevant regulation. This study explains that the right to education could be restricted due to compulsory military service, the conditions under which this restriction could be realized, and the function of the Majlis-i Tadkīkāt-i Sharʿiyya.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Right to education, Compulsory military service, Restriction, Majlis-i Tadkīkāt-i Sharʿiyya, Principle of necessity, Principle of proportionality

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmed. İslâm’da İnsan Hakları Beyânnamesi. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, 2017.
• Akgündüz, Ahmed. İslâm ve Osmanlı Hukuku Külliyâtı. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, 2011.
• Akgündüz, Murat. “Osmanlı Devleti̇’nde Şeyhülislamlığa Bağlı Bir Birim Olarak Meclis-i Tedkîkât-ı Şerʿiyye.” Ekev Akademi Dergisi 21, no. 1 (2004): 167-172.
• Akman, Ahmet. “Selçuklularda Adli Yapı ve Emir-i Dad’ın Konumu.” Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 8, no. 8 (2023): 40-57.
• Akman, Ahmet. “Tanzimat Sonrası Osmanlı Usûl Hukukundaki Gelişmeler.” MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi 8, no. 1 (2019): 431-450.
• Akman, Ahmet. Tanzimat Sonrası Osmanlı Adliye Teşkilatı ve Yargılama Usûlü. Ankara: Yetkin Yayınları, 2022.
• Ali Haydar Efendi, Hocaeminefendizâde. Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Armağan, Servet. İslam Hukukunda Temel Hak ve Hürriyetler. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1992.
• Arslantürk, Mustafa. Peygamber Buyruğu Işığında İnsan Hakları. Ankara: Adalet Yayınevi, 2016.
• Asâkir-i Nizamiye-i Şahânenin Tertibat-ı Müteyemmene-i Cedideye Tevfikan Sûret-i Ahzını Mübeyyin Kanunnâme-i Hümayun. Düstûr, Birinci Tertib. Ankara: Başvekalet Matbaası, 1937.
• Ataman, Hakan. Eğitim Hakkı ve İnsan Hakları Eğitimi. İzmir: İnsan Hakları Gündemi Derneği, 2008.
• Atar, Yavuz. Türk Anayasa Hukuku. Ankara: Seçkin Yayınevi, 2022.
• Avcı, Mustafa. Türk Hukuk Tarihi. Ankara: Adalet Yayınevi, 2023.
• Ayaydın, Rıdvan. “Osmanlı Devletin’de Askeri Yükümlülükler ve Muafiyetler (1826-1914).” Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 2011.
• Aydın, Bilgin, İsmail Kurt ve İlhami Yurdakul. Şeyhülislâmlık (Bâb-ı Meşihat) Arşivi Defter Kataloğu. İstanbul: İSAM Yayınları 2006.
• Aydın, Mehmet Âkif. “Mahkeme (Osmanlı Devleti’nde Mahkeme).” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 27/341-344. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Ayın, Faruk. Osmanlı Devleti’nde Tanzimat’tan Sonra Askeralma Kanunları. Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, 1994.
• el-Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. el-Binâye fî Şerhi’l-Hidâye. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2000.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1976.
• Boynukalın, Ertuğrul. “Makâsıdü’ş-Şerîa.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 27/423-427. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Buğda, Alimcan. “İslam Hukukunda Farz-ı Kifâye Kavramının Sosyal Hayattaki İşlevi.” Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 41 (2023): 1-30.
• Buğda, Alimcan, “İslam Hukuk Literatüründe Savaş Kavramları ve Cihad.” İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 37 (2021): 195-213.
• el-Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Caferi, Allame Muhammed Taki. Evrensel İnsan Hakları İslam ve Batı Düzenlerinin Mukayesesi. İstanbul: Kevser Yayınları, 2016.
• Canan, İbrahim. “İslâm’da Çocuk Hakları.” Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1, no. 1 (1995): 7-22.
• el-Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1994.
• Çalış, Halit. “İslam ve İnsan Hakları: Ödev Öncelikli Toplum Modeli.” İç. İnsan Hakları ve Din, Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları, 2010.
• ed-Dârimî, Ebû Muhammed ʿAbdullah b. ʿAbdurrahmân. Musnedu’l-İmâm ed-Dârimî. yy., 2015.
• Diyanet İşleri Başkanlığı Meali. Erişim Tarihi, Ekim 30, 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf.
• Doğan, İlyas, Fatma Süzgün Şahin Ünver ve Dilara Buket Tatar. “Osmanlı Devleti Klasik Döneminden Pozitif Metinlerde İnsan Hakları Anlayışına Geçiş.” İç. İnsan Hakları Hukuku. ed. İlyas Doğan, 137-160. Ankara: Astana Yayınları, 2022.
• Ekinci, Ekrem Buğra. “Mecelle’de Kanun Yolları.” Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi-Argumentum 58, no. 1 (2000): 1-16.
• Ekinci, Ekrem Buğra. “Osmanlı Hukukunda Kanun Yolları.” Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 1996.
• Erdoğan, Mustafa. İnsan Hakları Teorisi ve Hukuku. Ankara: Hukuk Yayınları, 2018.
• Eren, Abdurrahman. Anayasa Hukuku Dersleri. Ankara: Seçkin Yayınevi, 2022.
• Ergün, Mustafa. “II. Meşruti̇yet Döneminde Medreselerin Durumu ve Islâh Çalışmaları.” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 30, no. 1-2 (1982): 59-89.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. el-Müstasfâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1993.
• Geçit, Mehmet Seyit. “Kur’ân’da Şehitlik.” Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9, no. 1 (2017): 121-144.
• Gedikli, Fethi. “Kazâ (Osmanlı Devleti’nde Kazâ).” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 25/117-119. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Gözler, Kemal. İnsan Hakları Hukukuna Giriş. Bursa: Ekin Yayınları, 2022.
• Gürbüz, Mustafa. “İslam Hukuk Tarihinde Kanun Yolu Olarak Temyiz Mahkemesi ve Osmanlı Devletindeki İşleyişi.” Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, 2006.
• İbn Mâce Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen-i İbn Mâce. yy.: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1431.
• Karadâvi, Yusuf. İslâm Hukukuna Giriş. İstanbul: Nida Yayınları, 2019.
• Karâfî Ebû ʿAbbâs Şehâbeddîn Ahmed b. İdrîs. El-Furûk Envâr’ul-Burûk fî Envâi’l-Furûk. Beyrut: ʿÂlemü’l-Kütüb, ty.
• Kaya, Emir. “Eğitim Hak ve Özgürlüğünün Temeli Olarak Tercih Hakkı.” Türkiye Adalet Akademisi Dergisi 21, no. 1 (2015): 123-167.
• Kılınç, Ahmet. “The Influence of The Ottoman State on Islamic Law.” Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi Prof. Dr. M. Fatih UŞAN'a Dekanlıkta 10. Yıl Anısına Teşekkür Armağanı, no: 2022/2, (2022): 547-580.
• Köprülü, Gülşah. “Uluslararası Hukuk Bağlamında Din ve Vicdan Hürriyetinin Korunması.” Necmettin Erbakan Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 1, no. 1 (2019): 80-91.
• Kurʿa Kanunâme-i Hümâyunu. Düstûr-ı Askerî. İstanbul: Matbaa-ı Âmire, 1286.
• Meşihat-ı Celile-i İslamiyye. Ceride-i İlmiyye 1, no. 3 (Ramazan 1332).
• Mumcu Ahmet ve Elif Küzeci. İnsan Hakları ve Kamu Özgürlükleri. Ankara: Turhan Kitabevi Yayınları, 2019.
• Mükellefiyet-i Askeriye Kânun-ı Muvakkatı. Düstûr, Tertib-i Sâni. İstanbul: Matbaa-ı Âmire, 1334.
• Müslim Ebü’l-Hüseyin el-Kuşeyri en-Nisaburi. Sahîh-i Müslim. yy.: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1955.
• Okçu, Davut. “Eğitim Hakkı ve Tarihsel Gelişimi.” Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 4, no. 1 (2007): 45-59.
• Okçu, Davut. “İslam Hukukunda Eğitim ve Öğretim Hakkı.” Doktora Tezi. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, 2003.
• Okur, Saliha. “Cerîde-i İlmiyye’deki Bozma Kararlarının Hukukî Tahlili.” Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2001.
• Özcan, Abdülkadir. “Redif” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 34/524-526. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Öztürk, Namık Kemal. Anayasa Hukuku. Ankara: Seçkin Yayınevi, 2021.
• Şentop, Mustafa. “Şerʿiyye Mahkemelerinde Temyiz ve İstinaf XIX. ve XX. Yüzyıl.” Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 1995.
• Şentürk, Recep. İnsan Hakları ve İslâm: Sosyolojik ve Fıkhî Yaklaşımlar. İstanbul: Etkileşim Yayınları, 2007.
• Turan, Ali. Türk Hukuk Tarihinde İlk Temyiz Mahkemesi Divân-ı Ahkâm-ı Adliye. Ankara: Adalet Yayınevi, 2022.
• Umara, Muhammed. İslam ve İnsan Hakları. İstanbul: Denge Yayınları, 1992.
• Ülker, İbrahim. “İslam Hukukunda İnsan Hakları Yaklaşımı.” İç. Hukukçuların Kaleminden İslam Hukukunda İnsan Hakları. ed. İbrahim Ülker, 11-35. Ankara: Adalet Yayınevi, 2021.
• Ülker, İbrahim. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde ve Türk Anayasa Hukukunda Eğitim Hakkı ve Özgürlüğü. Konya: Aybil Yayınları, 2017.
• Yakut, Esra. Şeyhülislamlık: Yenileşme Döneminde Devlet ve Din. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2005.
• Yaman, Ahmet. “Savaş” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 36/189-194. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Yayla, Mustafa. İslam Hukukunda İnsan Hakları ve Eşitlik. Konya: Çizgi Kitabevi, 2011.
• Yıldız, Hasan. “Osmanlı’da Medrese Talebelerinin Kurʿa İmtihanlarından Muaf Tutulmalarının Sebep ve Sonuçları Üzerine Bir Değerlendirme.” Vakanüvis - Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 5, no. 2 (2020): 1074-1125.
• Yurdakul, İlhami. “Osmanlı Devleti’nde Şerʿî Temyîz Kurumları.” Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 1996.
• Yüce Akkaya, Sercana. “İslam Hukukuna Göre Uluslararası İnsancıl Hukuk ve İnsan Hakları.” Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, 2019.
• Zorlu, Süleyman Emre. “Günümüz ve İslam Hukukunda Çocuk Hakları Karşılaştırmalı Bir İnceleme.” Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 21, no. 2 (2013): 125-160.