Conditional Talaq in the Context of Prevention of Violence Against Women in Ottoman Law

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 1, 265 - 301, 01.07.2024

Süleyman Emre Zorlu

https://doi.org/10.47136/asbuhfd.1429275

Öz

Violence is an extremely common phenomenon seen in almost every nation and community. A person can be exposed to physical, psychological, emotional and economic violence almost anywhere, on the street, in schools, at work and at home. Islamic morality does not accept a violent society and any order based on violence, and requires the construction of a virtuous society based on love and respect. Any relationship that is not based on love and respect harms human psychology and the intended goal of a virtuous, successful, healthy and respected individual cannot be achieved. It is understood from the court records that in the Ottoman Empire, where the Islamic legal system was implemented, women in a family system based on violence were not abandoned to their fate, but were tried to be protected by various legal tools. One of these legal tools is the institution of conditional divorce. In the Ottoman Empire, the conditions taken by the Kadi or within the family that the wife would divorce him in case of repetition of the act of physical violence, or the conditions taken regarding the transfer of the authority regarding divorce in case of economic violence, indicate conditional divorce. It appears that the conditional divorce institution is a private law institution that is used extremely effectively in the context of preventing domestic violence.

Anahtar Kelimeler

Violence Against Women, Islamic Law, Ottoman Law, Conditional Talaq, Ottoman Family Law.

OSMANLI HUKUKUNDA KADINA YÖNELİK ŞİDDETİN ÖNLENMESİ BAĞLAMINDA ŞARTLI TALAK

Öz

Şiddet hemen her millette ve toplulukta görülen son derece yaygın bir olgudur. Kişi, sokakta, okullarda, iş yerinde, ev içerisinde hemen her yerde fiziksel, psikolojik, duygusal ve ekonomik şiddete maruz kalabilir. İslam ahlakı şiddet toplumunu ve şiddete dayalı her türlü düzeni kabul etmemekte, sevgi ve saygıya dayalı erdemli bir toplum inşasını gerekli kılmaktadır. Sevgi ve saygıya dayalı olmayan her türlü ilişki, insan psikolojisine zarar vermekte ve amaçlanan erdemli, başarılı, sağlıklı ve saygın birey hedefine ulaşılamamaktadır. İslam hukuk sisteminin uygulandığı Osmanlı Devleti’nde şiddete dayalı aile düzeni içerisinde bulunan kadınların kaderlerine terk edilmediği, çeşitli hukuki araçlarla korunmaya çalışıldığı şeriyye sicillerinden anlaşılmaktadır. Bu hukuki araçlardan bir tanesi de şartlı talak kurumudur. Osmanlı Devleti’nde Kadı marifetiyle veya aile içerisinde fiziksel şiddet eyleminin tekrarı halinde karısının kendisinden boşanmış olacağı şeklinde alınan şartlar veya ekonomik şiddet halinde boşanmaya ilişkin yetkinin devredilmesine ilişkin alınan şartlar şartlı talaka işaret etmektedir. Şartlı talak kurumunun aile içi şiddetin önlenmesi bağlamında son derece etkin olarak kullanılan bir özel hukuk kurumu olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kadına Yönelik Şiddet, İslam Hukuku, Osmanlı Hukuku, Şartlı Talak, Osmanlı Aile Hukuku

Kaynakça

• Acar, H. İbrahim. “Talâk.” TDV İslam Ansiklopedisi, 39:496-500. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Akkaş, İbrahim ve Zeki Uyanık. “Kadına Yönelik Şiddet.” Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi 6, no. 1 (2006): 32-42.
• Aktan, Hamza. “Kur’an’a Göre Boşanma Prosedürü.” Dinî Araştırmalar 5, no. 14 (2002): 5-16.
• Altınay Ayşe Gül ve Yeşim Arat. Türkiye’de Kadına Yönelik Şiddet. İstanbul: Punto Baskı Çözümleri, 2007.
• Atar, Fahrettin. “Muhâlea.” TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim tarihi Ağustos 28, 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/muhalea.
• Atçıl, Zahit. “Osmanlı Hanedanının Evlilik Politikaları ve Mihrimah Sultan’ın Evliliği.” Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi - The Journal of Southeastern European Studies 34 (2020): 1-26.
• Avcı, Mustafa. Türk Hukuk Tarihi Dersleri. Konya: Mimoza Yayınları, 2015.
• Avcı, Mustafa. Türk Hukuk Tarihi. Konya: Atlas Akademi Yayınevi, 2021.
• Aydın, Mehmet Âkif. "Liân." TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi Ağustos 30, 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/lian.
• Bakkaloğlu, Abdussamet. "Tefvîz." TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi Kasım 26, 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/tefviz--fikih.
• Baktır, Mustafa. “İslam Hukukunda Hile-i Şeriyye.” İslami Araştırmalar, no. 2 (1986): 71-89.
• Başeğmez, Ayşe Cansu ve Halis Özerk. “İnsanın Saldırgan ve Şiddet İçeren Davranışlarını Psikoterapi Kuramlarının Ele Alış Biçimlerinin Değerlendirilmesi.” Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi 18 (2021): 8475-8499.
• Baysan Arabacı, Leyla ve Tuğba Uygun. “Şiddet Uygulayan ve Şiddet Uygulanan Bireylerin Özellikleri.” Hemşirelik Bilimi Dergisi 5, no. 1 (2022): 38-46.
• Bilmen, Ömer Nasûhi. Hukûku İslâmiyye ve Istılâhâtı Fıkhıyye Kâmûsu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, ts. BOA, (M.D.), nr.111,h.1098; ( H.1112/ M.1700).
• Boyar, Oya. “Anayasa Hukuku ve Şiddet.” Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 22, no. 1 (2016): 1-53.
• Büker, Seçil ve Ayşe Eziler Kıran. Televizyon Reklamlarında Kadına Şiddet, Şiddetin Nesnesi Kadın. İstanbul: Alan Yayıncılık, 1999.
• Cin, Halil. Eski Hukukumuzda Boşanma. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1976.
• Çalışkan, Hande ve Emrah İsmail Çevik. “Kadına Yönelik Şiddetin Belirleyicileri: Türkiye Örneği.” BJSS Balkan Journal of Social Sciences / Balkan Sosyal Bilimler Dergisi 17, no. 14 (2018): 218-233.
• Davis, Fanny. Osmanlı Hanımı. Çev. Bahar Tırnakçı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2009.
• Doğan, İsmail. Sosyoloji: Kavramlar ve Sorunlar. Ankara: Pegem Akademi, 2012.
• Döndüren, Hamdi. “İla.” TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim tarihi Ağustos 30, 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/ila.
• Döndüren, Hamdi. Delilleriyle Aile İlmihali. İstanbul: Altınoluk Yayınları, 2001.
• Durğun, Arif. “Türkiye’de Aile İçi Sorunlara Yönelik Sosyal Politikalar ve Şiddetin Önlenmesi.” Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (KÜSBD) 8, no. 1 (2018): 1-12.
• Düzenli, Pehlül. Şeyhülislam Ebussuud Efendi ve Fetvaları. İstanbul: OSAV, 2012.
• Erbay, Celal. “Nafaka.” TDV İslam Ansiklopedisi, 32:282-285. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Erdoğan, Suat. “İslam Aile Hukukunda Şiddetli Geçimsizlik (Şikâk) Durumunda Hakem Tayini ve Tayin Edilen Hakemlerin Yetkileri.” Düzce Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1, no: 2 (2017): 45-57.
• Erdoğru, M. Akif. "Jennings, Ronald Carlton." TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi Aralık, 16, 2023, https://islamansiklopedisi.org.tr/jennings-ronald-carlton.
• Faroqhi, Suraiya. Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam. Ed. Fikret Adanır ve Suraiya Faroqhi. Leiden: E. J. Brill, 2002.
• Gerber, Haim. “Bir Osmanlı Şehri Olan Bursa’da Kadın’ın Sosyo-Ekonomik Statüsü(1600-1700).” Çev. Hayri Erten, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8, no. 8 (1998): 327-343.
• Gerber, Haim. “Social and Economic Position of Women in a Ottoman City.” International Journal of Middle East Studies Asociation of North America 12 (1980): 231-244.
• Güler, Ümit. “XVII. Yüzyıl Kıbrıs Kadı Sicilleri Işığında Osmanlı Kıbrısında Evliliğin Sona Ermesi.” MÜİFD, no. 52 (2017): 61-93.
• Gülsoy, Ufuk. “1856 Halep ve Nablus Olayları.” Tarih İncelemeleri Dergisi 9, no. 1 (1994): 279-288.
• Günay, Hacı Mehmet. "Nüşûz," TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi Kasım 26, 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/nusuz.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd. el-Muhallâ bi‘l-âsâr. Beyrût: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbâs Takiyyuddîn. Mecmûu fetâvâ. Medine: Mecme‘u’l-Melik Fehd li-Tibâeti’l Mushafi’ş-Şerîf, 1995.
• İnan, Afet. Tarih Boyunca Türk Kadınının Hak ve Görevleri. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1975.
• İpşirli Argıt, Betül. “Osmanlı Hukuk Çalışmalarında Kadın.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi Türk Hukuk Tarihi Sayısı 3, no. 5 (2005): 575-622.
• İstanbul Kadı Sicilleri Bâb Mahkemesi 3 numaralı sicil (1077/1666 - 1667). Haz. Rıfat Günalan. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• İstanbul Kadı Sicilleri Galata Mahkemesi 90 Numaralı Sicil (1073-1074/1663). Haz. Fuat Recep, Salih Kahriman. İstanbul: İSAM Yayınları, 2012.
• Jennings, Ronald C. “Woman in Early 17th Century Ottoman Judicial Records: The Sharia Court of Anatolian Kayseri.” İç. Studies on Ottoman Social History in the Sixteenth and Seventeenth Centuries: Women, Zimmis and Sharia Courts in Kayseri, Cyprus and Trabzon, 143-200. İstanbul: Isis Press, 1999.
• Kara, Zülküf ve Mehmet Ali Uluç. “Şiddetin Cinsiyeti: Bir Modern Toplum Anksiyetesi.” e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 11, no. 3 (2019): 1566-1581.
• Karaçay, Bahri. “Erkek Beyni-Kadın Beyni.” Tübitak Bilim ve Teknik, no. 543 (2013): 22-29.
• Kars, Rümeysa. “Osmanlı Toplumunda Kadın, Ahlâk ve Şiddet (1700-1730).”, iç. Kadın Çalışmalarına Sosyolojik, Kültürel ve Edebi Bir Bakış, ed. Gizem Örçin ve Yasemin Ağaoğlu, 150-187, Ankara: İKSAD Yayınevi, 2020.
• Kasani, Alaeddin Ebubekir b. Mes’ud. Bedâiu’s-Sanâi fi Tertibi’ş-Şerai’. Mısır: 1327.
• Kaya, Mevlüt. “Ailede Anne Baba Tutumlarının Çocuğun Kişilik ve Benlik Gelişimindeki Rolü.” OMÜİFD, no. 9 (1997): 193-204.
• Kılınç, Ahmet. “Osmanlı Devleti’nde Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemi Olarak Muslihun: Osmanlı Arabuluculuğu.”, iç. II. Türk Hukuk Tarihi Bildiriler, ed. Prof. Dr. Fethi Gedikli, 2: 15-83. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2016.
• Kırel, Serpil. “Erich Fromm’un Şiddete Yaklaşımı ve Bir Örnek Film, ‘Falling Down-Sonun Başlangıcı’.” Marmara İletişim Dergisi, no. 9, (1995): 259-284.
• Konya Kadı Sicili Defter 53 (1148-1149/1736-1737). Haz. İzzet Sak ve İbrahim Solak. Konya: Erman Ofset, 2016.
• Konya Kadı Sicili Defter 10 (1070-1071/1659-1661). Haz. İzzet Sak. Konya: Erman Ofset, 2016.
• Kuleysî, Ali Ahmed. Ahkâmu’l-üsre fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Sana: Mektebetü Cîli’l-Cedîd, 1993.
• Kurt, Abdurrahman. Bursa Sicillerine Göre Osmanlı Ailesi (1839-1876). Bursa: 1998.
• Morgan, Clifford T. Psikolojiye Giriş. Ankara: Meteksan Yayınevi, 1984.
• Muhammed Ebû Zehra. el-Ahvâlü’ş-şahsiyye. Kâhire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1957.
• Münâvî, Muhammed Abdurrauf. et‐Teysîr bi-şerhi’l-Cami’i’s-sağir. Riyad: 1998.
• Özaydın, Nilüfer, Oben Üner ve Ayşe Akın. “Kadın ve Şiddet.” Sağlık ve Toplum Dergisi 3, no. 4 (1998): 73-78.
• Özçelik Adak, Nurşen. Değişen Toplumda Değişen Aile. Ankara: Siyasal Yayınevi, 2000.
• Özkan, Sevgi ve Özlem Kayhan. “Kadına Yönelik Şiddet: Gebelikte Şiddet ve Nedenleri.” İç. I. Uluslararası Sosyal Bilimler Araştırmaları Kongresi, ed. Hasan Kara, 457-462. Denizli: Pamukkale Üniversitesi, 2015.
• Öztürk, Emine. “Türkiye’de Aile, Şiddet ve Kadın Sığınmaevleri.’’ 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum 3, no. 7 (2014): 39-55.
• Öztürk, Musa. “Şiddet’i ‘Cinsiyet’e Bölmek: Erkeğe Yönelik Şiddetin Perdelenmesi.” DÜSBED, no. 27 (2021): 15-27.
• Serahsi, Ebubekir Muhammed b. Ahmed. el-Mebsut. Beyrut: 1986.
• Seyyid Ahmed Efendi, Seyyid Hafız Mehmed b. Ahmed el-Gedusi. Neticetül Fetava. Çev. Süleyman Kaya, Betül Algın, Ayşe Nagehan Çelikçi, Emine Kaval. İstanbul: 2014.
• Seyyid Sâbık. Fikhu’s-Sünne. Kâhire: Dâru’l-Feth, 1999.
• Somel, Selçuk Akşin. “Osmanlı Son Döneminde Iskat-ı Cenin Meselesi.” Kebikeç, no. 13 (2002): 65-88.
• Şeyh Bedreddin. Yargılama Usulüne Dair: Camiu’l-Fusuleyn. çev. Hacı Yunus Apaydın. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2012.
• Şeyhülislam Feyzullah Efendi. Fetevay-ı Feyziye. Çev. Süleyman Kaya. İstanbul: 2009.
• Şükrü Özen. “Osmanlı Dönemi Fetva Literatürü.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 3, no. 5 (2005): 249-378. Tarhan, Nevzat. Kadın Psikolojisi. İstanbul: Nesil Yayıncılık, 2013.
• Taşdemir, Afşar Selda. “Türkiye’de Şiddetin ‘Kadın Yüzü’.” Journal of Economy Culture and Society 0, no. 52 (2015): 715-753.
• Tûsî, Ebû Ca‛fer Muhammed b. el-Hasen. el-Mebsût fî fıkhi’l İmâmiyye. thk. Muhammed el-Bâkır el-Behbevdî, Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Yaman, Ahmet. "Zıhâr." TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi Ağustos 30, 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/zihar.
• Yenibaş, Rukiye. 0-6 Yaş Grubu Çocuk Gelişimi Eğitimi ve Sağlığı. İstanbul: İSMEK, 2015.
• Yenişehirli Abdullah Efendi. Behçetü’l Fetava. Çev. Süleyman Kaya, Betül Algın, Zeynep Trabzonlu, Asuman Erkan. İstanbul: 2011.
• Zorlu, Süleyman Emre ve Süheyla Zorlu. “Çocuklar İçin Sevgi Hakkı Mukayeseli Bir İnceleme.” D.E.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Durmuş TEZCAN’a Armağan 21, no. Özel Sayı (2019): 1851-1873.
• Zorlu, Süleyman Emre. Osmanlı Tıp Hukuku. Ankara: Adalet Yayınevi, 2017.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletühû. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1997.