MANDATORY PSYCHIATRIC INTERVENTION IN COMPARATIVE LAW FOR PERSONS WHO POSE A SIGNIFICANT DANGER TO THEMSELVES OR OTHERS and A PROPOSAL FOR TURKISH LAW

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 1, 747 - 828, 01.07.2024

Nagehan Kırkbeşoğlu Duygu Koçakdiker

https://doi.org/10.47136/asbuhfd.1482208

Öz

Mandatory psychiatric intervention is a broad concept that includes the concepts of diagnosis or health protection, as well as interventions for curative purposes. In our law, there are discussions in the doctrine regarding the application of mandatory psychiatric intervention within the scope of Article 432 of the TCC. In our study, the scope of mandatory psychiatric intervention in terms of the person consists of adults who do not have the capacity to consent to the intervention due to psychiatric disorders and who pose a significant danger to themselves or others. Therefore, minors and alcohol or drug addicts are excluded. Persons with psychiatric disorders are referred to as mentally ill and mentally weak in Article 432 of the TCC. However, today's medical literature and comparative law regulations have abandoned these concepts. As a matter of fact, the concepts of mental illness and mental weakness do not cover all psychiatric disorders and it is accepted that they do not have an absolute effect on the capacity to consent. For this reason, the terminology used by medical authorities (WHO, APA), which has a broader meaning, is preferred in this study and mental disorders and personality disorders are included under the title of psychiatric disorders. In this framework, the conditions under which mandatory psychiatric intervention is possible for adults with psychiatric disorders are discussed by considering the regulations in comparative law and a proposal is presented within the framework of the provisions of restriction of liberty for protection purposes regulated by Article 432 of the TCC in terms of Turkish Law.

Anahtar Kelimeler

Mental Disorder, Personality Disorder, Mandatory Psychiatric Intervention

KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA KENDİSİ veya BAŞKALARI BAKIMINDAN ÖNEMLİ TEHLİKE YARATAN KİŞİLERE YÖNELİK ZORUNLU PSİKİYATRİK MÜDAHALE ve TÜRK HUKUKU BAKIMINDAN BİR ÖNERİ

Öz

Psikiyatrik bozukluklara sahip kişilerin, zorunlu psikiyatrik müdahaleye tabi tutulabilmesi hukuk ve tıp biliminin ortak bir sorunu olarak uzun zamandır tartışılmaktadır. Çalışmamızda psikiyatrik bozukluklara sahip kişilerin, Türk Hukukunda zorunlu psikiyatrik müdahaleye tabi tutulabilmeleri için aranması gereken şartlara ilişkin bir öneri tasarlanmıştır. Öneride zorunlu psikiyatrik müdahalenin kapsamı, psikiyatrik bozuklukları sebebiyle müdahaleye rıza ehliyeti bulunmayan ve kendisi veya başkaları bakımından önemli tehlike yaratan ergin kişiler ile sınırlı tutulmuştur. Bu bağlamda küçükler ve alkol veya uyuşturucu madde bağımlıları kapsam dışında bırakılmıştır. Psikiyatrik bozukluklara sahip kişiler, TMK’nin çeşitli hükümlerinde, akıl hastaları ve akıl zayıfları olarak ifade edilmekte ise de günümüz tıp literatürü ve karşılaştırmalı hukuk düzenlemeleri doğrultusunda, bu kavramların bütün psikiyatrik bozuklukları kapsamadığı ve rıza ehliyetine mutlak şekilde etki etmedikleri kabul edilen bir gerçektir. Bu nedenle incelememizde bu kavramlar yerine daha geniş anlama sahip ve tıp otoritelerince (WHO, APA) kullanılan terminoloji tercih edilmiş ve psikiyatrik bozukluklar başlığı altında zihinsel bozukluk ve kişilik bozukluklarına yer verilmiştir. Psikiyatrik bir bozukluk sebebiyle özgürlüğü kısıtlanan kişilere yönelik zorunlu psikiyatrik müdahalenin hangi şartlar altında mümkün olduğu karşılaştırmalı hukuktaki düzenlemeler ele alınarak tartışılmış ve Türk Hukuku bakımından TMK m. 432 hükmü ile düzenlenen koruma amaçlı özgürlüğün kısıtlanması hükümleri çerçevesinde bir öneri sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

KİŞİLİK BOZUKLUĞU, ZİHİNSEL BOZUKLUK, ZORUNLU PSİKİYATRİK MÜDAHALE, KORUMA AMACIYLA ÖZGÜRLÜĞÜN KISITLANMASI

Kaynakça

• Adıgüzel, Sibel. “Hekimin Aydınlatma Yükümlülüğü”. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, no:19 (2014): 943-995.
• Akın, İlhan. Kamu Hukuku. İstanbul: Beta Yayınları, ı987.
• Aşıkoğlu, Eda Demirsoy. ‘‘Kişi Dokunulmazlığı Hakkı Bağlamında Rıza Olmaksızın Yapılan Tıbbi Müdahaleler”. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, no.35 (2018): 319-343.
• Azgın, Nermin. Zorla Tıbbi Müdahale, İstanbul Medipol Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2020.
• Badur, Emel. Tıbbi Müdahaleye Rızanın Özellik Gösterdiği Haller. Ankara: Seçkin Yayınevi, 2017.
• Baygın, Cem ve Nar, Ahmet. Medeni Hukuk Dersleri – I, Başlangıç Hükümleri ve Kişiler Hukuku. Ankara: Yetkin, 2022.
• Blasco-Fontecilla, Hillario, Baca-Garcia, Enrique, Dervic, Kanita, Rodriguez, Mercedes Perez, Saiz-Gonzalez Dolares ve Jeronimo Saiz-Ruiz “Severity of personality disorders and suicide attemp,” Acta Psychiatr Scand, (2009) : 149–155.
• Breitschmid, Peter ve Silvia Pfannkuchen-Heeb. Personen- und Familienrecht Art. 1–456 ZGB –Partnerschaftsgesetz, in CHK-Handkommentar zum Schweizer Privatrech, ed. Ruth Arnet, Peter Breitschmid ve Alexandra Jungo. Zurich: Schulthess, 2023.
• Bühring, Petra. “Zwangsbehandlungen In der Psychiatrie- Zwang Auf Ein Minimum Reduzieren”. Deutsches Ärzteblatt, (2014): 1788-1789.
• Cáceda, Ricardo, Nemeroff Charles B. ve Philip D. Harvey. “Toward an Understanding of Decision Making in Severe Mental Illness”. Erişim tarihi Nisan 22, 2024, https://neuro.psychiatryonline.org/doi/full/10.1176/appi.neuropsych.12110268.
• Cumalıoğlu, Emre. “Koruma Amacıyla Özgürlüğün Kısıtlanması: Özellikle Psikososyal Engelli Bireyler Bakımından ‘Elverişli Kurum’ Sorunu”. İzmir Barosu Dergisi, no.1 (2021): 15-51.
• Çakal, Ayça. Türk Özel Hukukunda Tıbbi Müdahaleye Rıza. Ankara: Seçkin, 2018.
• Çevik, Müleyke. Koruma Amacıyla Özgürlüğün Kısıtlanması ve Zorla Tedavi, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2023.
• Dağlı, Mehmet. Emsal İçtihatlarla Türk Medeni Hukukunda Koruma Amacıyla Özgürlüğün Kısıtlanması. Ankara: Turhan, 2011.
• Dalkılıç, Elvin Evrim. “Türkiye’de Zihinsel veya Ruhsal Engellilerin “Zorla” Tedavisinin Eleştirisi”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi 117, (2015): 11-34.
• Danış, Zafer. “Davranış Bilimlerinde Ekolojik Sistem Yaklaşımı”. Aile ve Toplum 9, no.3 (2006): 45-55.
• Demir, Özge. Yaşam Hakkı Açısından Özellik Arz Eden Tıbbi Müdahaleler ve Hukuki Boyutları. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul, 2023.
• Doğan, Reyhan ve Neşe Mercan. Toplum Ruh Sağlığı Açısından Şiddet. Toplum Ruh Sağlığı Hemşireliği El Kitabı. Akademisyen Kitabevi, 2023.
• Dural, Mustafa ve Tufan Öğüz. Türk Özel Hukuku, Kişiler Hukuku, C. II. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2022.
• Erkin, Gözde. “Akıl Hastalıkları Kavramına Genel Bakış ve Covid – 191”. İstanbul Medeniyet Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 5, 8 (2020): 1-24.
• Erlüle, Fulya. Türk Borçlar Kanunu’na Göre Bedensel Bütünlüğün İhlalinde Manevi Tazminat. İstanbul: On İki Levha, 2021.
• Gaebel, Wolfgang, Zialesek, Jürgen ve Geoffrey M. Reed. “Mental and behavioural disorders in the ICD-11: concepts, methodologies, and current status”. Erişim tarihi Nisan 21, 2024, https://www.psychiatriapolska.pl/
• Geiser, Thomas. “Medizinische Zwangsmassnahmen bei psychisch Kranken aus rechtlicher Sicht,” Recht, Zeitschrift für juristische Weiterbildung und Praxis, no.3 (2006): 91-101.
• Guillod, Olivier. Erwachsenenschutz. in FamKomm, Art. 426-439, ed. Andrea Büchler, Christoph Häfeli, Audrey Lauba ve Martin Stettler, Bern: Stämpfli, 2013.
• Gülsün, Ramazan. “İnsan Onuru ve Lekelenmeme Hakkı”. International Journal of Legal Process 1, no.2, (2015): 17-42.
• Günday, Harun Mirsad. Psikiyatristin Hukuki Sorumluluğu. Ankara: Yetkin, 2015.
• Gündüz, Hale. Psikiyatri Hastasının İstemsiz Tedavi Edilmesi. İstanbul: Legal, 2023.
• Hakeri, Hakan. Tıp ve Sağlık Hukuku El Kitabı. Ankara: Seçkin, 2023.
• Hakeri, Hakan ve İpek Sevda Söğüt. “Tıp Hukuku Açısından Bulaşıcı Hastalıklar”. Adalet Dergisi 147, no.64 (2020):
• Hatemi, Hüseyin. Hukuk Devleti Arayışları. İstanbul: Kevser Yayınevi, 2021.
• İmamoğlu, S. Hülya. “Hukuki Açıdan, Özellikle Koruma Amacıyla Özgürlüğün Kısıtlanmasına İlişkin Hükümler Çerçevesinde Zorla Tedavi”. Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 7, no.3-4 (2012): 29-59.
• İmamoğlu, S. Hülya. “İsviçre Medeni Kanununun Tıbbî Tedbirlerde Temsil Hakkındaki Yeni Hükümlerine Bakış”. e-akademi, Hukuk, Ekonomi ve Siyasal Bilimler Aylık İnternet Dergisi, no.132 (2013): 1-22. Erişim tarihi, 24 Nisan 2024. https://www.e-akademi.org/makaleler/imamoglu.makale.pdf.
• Jochen, Heide. Medizinische Zwangsbehandlung. Berlin: Lehmanns, 2001.
• Kahraman, Zafer. “Medeni Hukuk Bakımından Tıbbi Müdahaleye Hastanın Rızası”. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 7, no:1 (2016): 479-510.
• Karabağ Bulut, Nil. “Koruma Amacıyla Özgürlüğün Kısıtlanması Kurumunun Ağır Tehlike Arz Eden Salgın Hastalık Hali Bakımından Elverişliliğinin Değerlendirilmesi”. İstanbul Hukuk Mecmuası 78, no.2 (2020): 517-561.
• Kendell, Robert E. “The Distinction Between Personality Disorder and Mental Ilness”. British Journal of Psychiatry 180, (2002): 110-115.
• Kırkbeşoğlu, Nagehan. “28.02.2008 Tarihli İsviçre Federal Mahkemesi Kararının (BGE 134 III 241) Çevirisi ve Kökenini Öğrenme Hakkı ile İlgili Genel Bir Değerlendirme”. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, no.24 (2016): 199-225.
• Kocasakal, Ümit. “Kişilerin Huzur ve Sükununu Bozma Suçu (TCK 123)”, Ankara Barosu Dergisi, no.2 (2015): 111-146.
• Koçak Diker, Duygu. “Çocuklara Yönelik Plastik Rekonstrüktif ve Estetik Amaçlı Tıbbi Müdahalelerin Hukuka Uygunluk Şartları.” İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 14, no.1 (2023): 218-231.
• Koller, Matthias. Rechtliche Aspekte von Zwangsmaßnahmen in der Psychiatrie. Düsseldorf: Fokustatung 2014.
• Konuk Sommer, Bahar. “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Anayasa Temelinde Psikososyal Engelli Bireylerin Özgürlük ve Güvenlik Hakkı”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi 133, (2017): 61-79.
• Konuralp, Orhan Emre. “Kişilerden Kan ve Doku Örneği Alınmasına İlişkin Olarak Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 292’nci Maddesi Karşısında Türk Medenî Kanunu’nun 284’üncü Maddesinin Durumu”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 69, no.4 (2020): 1609-1640.
• Lori, Heise. “Violence against women: An integrated ecological framework. Violence Against Women”. Sage Journals 4, no.3, (1998): 262-290.
• Monahan, John ve Henry J. Steadman. Toward a Rejuvenation of Risk Assessment Research, Violence and Mental Disorder. Chicago: The University of Chicago Press, 1996.
• Moutoussis, Michael, Garzon, Benjamin, Neufeld, Sharon, Guitart-Masip, Marc ve Raymond J. Dolan. “Decision-making ability, psychopathology, and brain connectivity”. Erişim tarihi Nisan 4, 2024, https://pdf.sciencedirectassets.com/
• Narayan, Veena M., Narr, Katherine L., Kumari, Veena, P. Woods, Roger, Thompson, Paul M., W. Toga, Arthur ve Tonmoy Sharma. “Regional Cortical Thinning in Subjects With Violent Antisocial Personality Disorder or Schizophrenia”. Am J Psychiatry 164, no.9 (2007): 1-15.
• Niveau, Gérard. Erwachsenenschutz. in FamKomm, Allgemeine Einleitung, ed. Andrea Büchler, Christoph Häfeli, Audrey Lauba ve Martin Stettler, Bern: Stämpfli, 2013, Allgemeine Einleitung.
• Ogunwale, Adegboyega. “Involuntary Mental Health Treatment in England and Wales: A Rights-Based Critique of Current Legal Frameworks and Recommendations For Reform.” International Journal of Law and Psychiatry 164, (2018): 1-5.
• Oğuzman, Kemal, Seliçi, Özer ve Saibe Oktay-Özdemir. Kişiler Hukuku, (Gerçek ve Tüzel Kişiler). İstanbul: Filiz, 2021.
• Oktay-Özdemir, Saibe. “Tıbbi Müdahaleye ve Tıbbi Müdahalenin Durdurulmasına Rızanın Kimler Tarafından Verileceği”. İç. Prof. Dr. Rona Serozan’a Armağan, C. 2 (İstanbul: On İki Levha, 2010): 1315-1351.
• Orhun, Mercan Yüksel. “Ağrı Çeken Hastanın Rıza Ehliyetine İlişkin Koblenz Yüksek Eyalet Mahkemesi Kararı’nın Çeviri ve Değerlendirmesi (5 U 463/14 Sayı ve 01.10.2014 Tarihli Karar)”. Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, no.1 (2016): 359-380.
• Ozanoğlu, Hasan Seçkin. “Hekimlerin Hastalarını Aydınlatma Yükümlülüğü”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 52, no.3 (2003): 55-77.
• Öncü, Fatih, Sercan, Mustafa, Ger, Can, Bilici, Rabia, Ural, Cenk ve Niyazi Uygur, “Sosyoekonomik Etmenlerin ve Sosyodemografik Özelliklerin Psikotik Olguların Suç İşlemesinde Etkisi”. Türk Psikiyatri Dergisi 17, no.4 (2006): 2, erişim tarihi Nisan 20, 2024,http://www.turkpsikiyatri.com/ Data/UnpublishedArticles/sosyoekonomikEtmenlerin.pdf
• Özbay, Feyzan. “İngiltere ve Türkiye’de Psikiyatri Hastalarına Uygulanan Zorunlu Tedavinin Hukuken Karşılaştırılması”. Tıp Hukuk Dergisi, no.3 (2013): 75-104.
• Özdemir, Hayrunnisa .“Teşhis ve Tedavi Sözleşmesinde Hekimin Hastayı Aydınlatma Yükümlülüğü”. Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi XII, no:3-4 (2008): 347-379.
• Özerkmen, Necmettin ve Haydar Gölbaşı, “Toplumsal Bir Olgu Olarak Şiddet”. Sosyal Bilimler Araştırmalar Dergisi, no.15 (2010): 23-37.
• Roxin, Claus. Strafrecht- Allgemeiner Teil, Band:I, Grundlagen, Der Aufbau der Verbrechenslehre. München: Beck, 2006.
• Saruhan, Kemal. “Psikiyatri Hastasının İstemsiz Yatışı/Tedavisi”. Ankara Barosu Dergisi 81, no.4 (Cumhur 100. Yıl Özel Sayısı Ekim 2023): 497-529.
• Simon, Alfred, “Zwischen Selbstbestimmung und Zwang: Zwangsbehandlung in der Psychiatrie aus ethischer Perspektiv”. Psychiatrie Prax 41, no.1 (2014): 58–62.
• Schneider, Angie. Familienrecht II. §§ 1589–1921 – SGB VIII, in. Münchener Kommentar zum BGB. Band 10, ed. Franz Jürgen Säcker, Roland Rixecker, Hartmut Oetker und Bettina Limperg, München: C.H.Beck, 2020.
• Serozan, Rona. Medeni Hukuk, Genel Bölüm, Kişiler Hukuku. İstanbul: Vedat, 2015.
• Swales, Michaela A. “Personality Disorder Diagnosis in ICD-11: Transforming Conseptualisations and Practice”. Erişim tarihi Nisan 21, 2024, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9881116/
• Şenocak, Zarife. “Küçüğün Tıbbi Müdahaleye Rızası”. Ankara Hukuk Fakültesi Dergisi 50, no.4 (2001): 65-80.
• Fatih Tahiroğlu. “Medenî Usûl Hukuku Açısından Koruma Amacıyla Özgürlüğün Kısıtlanması”. Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 9, no:2 (2023): 437-466.
• Temel, Erhan. Stationäre Zwangsbehandlung Betreuter Personen in Deutschland, in. Türk ve Alman Özel Hukukunda Güncel Gelişmeler. Ankara: Adalet, 2020.
• Temel, Erhan. “Alman Hukukunda Psikiyatri Hastası-Hekim İlişkisi”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 61, no.2 (2012): 773-807.
• Thomas, Nicola Glover. “The Age of Risk: Risk Perception and Determination Following The Mental Health Act 2007”. Medical Law Review 19, (2011): 581-605.
• Tunalı, Işıl Güney. Hekimin Tıbbı̇ Müdahalede Bulunma Yükümlülüğünün Sınırları. Ankara: Seçkin Yayınevi, 2020.
• Ünver, Yener. “Ceza Hukuku Felsefesi Açısından İnsan Onuru ve Mevzuatımız”. Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi 22, (2019):, 27-61.
• Yakan, Burak. Türk Medeni Kanununda Koruma Amacıyla Özgürlüğün Kısıtlanması. Ankara: Adalet 2023.
• Yavuz, Cevdet, Erlüle, Fulya ve Topuz, Murat, Yeni Vesayet Hukukuna Doğru: Yetişkinlerin Korunması Hukuku (İsviçre Örneği). İstanbul: Beta, 2017.
• Yazıcı, Mehmet. “Toplumsal Değişim Durumunun Şiddet Biçimiyle İlişkisi: ABD/Avrupa- Türkiye Karşılaştırması”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 46, no.12 (2013): 350-369.
• Yiğit, Nuri, “TCK Genel Hükümler”. Erişim tarihi Mart 21, 2024, http://www.cezabb.adalet.gov.tr/makale/130. Yücel, Özge. “Tıbbi Müdahalelerde Onam Hakkının Sınırı Olarak Üstün Yarar,” İstanbul Hukuk Mecmuası 79. no.2 (2021): 441-483.
• Weihofen, Henry. “The Law And The Mentally Ill”. Ohio State Law Journal 22, no.1, (1960): 3-7.