İSLAM HUKUKUNDA DEPREMDEN DOĞAN CEZAİ SORUMLULUK ÖRNEĞİ: CİNÂYET-İ HÂİT

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 2 Prof. Dr. Mustafa Avcı'ya Armağan, 2362 - 2426, 03.01.2025

Muhammed Halil Ayaklı

https://doi.org/10.47136/asbuhfd.1471126

Öz

Toplumsal yaşam bakımından doğurduğu sonuçlar itibariyle hukuku ve bilhassa ceza hukukunu doğrudan ilgilendiren ve dönem dönem kendini gösteren depremler, insanoğlunun dikkatsiz ve özensiz davranışları ile birleşince amansız tuzaklara ve kitle imha silahlarına dönüşebilmektedir. Deprem, bir yandan bina veya yapı eserlerinin yıkılması sebebiyle ölüm ve yaralama hadiselerinin gerçekleşmesine sebep olmakta diğer yandan ise oluşturduğu korku, kaos ve kargaşa ortamı sebebiyle potansiyel suçlulara bir fırsat sunmaktadır. Vazedildiği ilk andan itibaren günümüze kadar gelen süreçte İslam hukukçuları hayatın her alanına ilişkin kural ve yasakları en ince ayrıntısına kadar tespit etmiş ve bizlere hukuka dair zengin bir malzeme mirası bırakmıştır. Söz konusu kaynaklar bünyesinde depreme ve doğurduğu zararlı sonuçlara ilişkin bilgileri de bulabilmek mümkündür. Bu çalışmada klasik İslam hukuku kaynaklarında geçen “yıkılmaya yüz tutmuş duvarlar” bahsi, dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranışlar sebebiyle gerçekleşen bina veya yapı eseri yıkılmaları sonucunda meydana gelen ölüm ve yaralama hadiseleri ekseninde incelenmiştir. Bu kapsamda, günümüz hukuk anlayışıyla, yer yer pozitif hukuk ile mukayeseye başvurarak ve yargı kararlarından yararlanılarak cinâyet-i hâit suçunun özel unsurları tespit edilmiş, tespit edilen unsurların her biri ayrı ayrı irdelenmiş ve suça karşılık öngörülen yaptırımlara değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Âfet, Deprem, Cezai Sorumluluk, Cinâyet-i Hâit, Diyet

An Example of Criminal Liability Arising From Earthquake in Islamic Law: Jinayat Al-Hait

Öz

Earthquakes, which directly concern law and especially criminal law due to their consequences in terms of social life and manifest themselves from time to time, can turn into relentless traps and weapons of mass destruction when combined with the sloppy and careless behavior of human beings. On the one hand, earthquake causes death and injury due to the collapse of buildings or structures, and on the other hand, it provides an opportunity to potential criminals due to the atmosphere of fear, chaos and chaos it creates. From the moment it was first preached to the present day, Islamic jurists have determined the rules and prohibitions regarding every aspect of life down to the smallest detail and have left us a rich legacy of material on law. It is also possible to find information about the earthquake and its harmful consequences within the resources in question. In this study, the topic of "walls that are about to collapse" in classical Islamic law sources is examined in the context of death and injury incidents that occur as a result of the collapse of buildings or structures due to behaviors contrary to the obligation of care and attention. In this context, the special elements of the crime of cinâyet-i hâit have been identified with today's understanding of law, sometimes by comparing it with positive law and by making use of judicial decisions, each of the detected elements has been examined separately and the sanctions envisaged for the crime have been mentioned.

Anahtar Kelimeler

Disaster, Earthquake, Criminal Liability, Jinayat al-Hait, Blood Money

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmed. İslâm ve Osmanlı Hukûku Külliyâtı Kamu Hukuku. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, 2011.
• Ali Haydar Efendi, Hocaeminefendizade. Dürerü'l Hükkâm Şerhu Mecelleti'l-Ahkâm. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Âlûsî, Şihâbuddin Mahmûd. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-azîm ve’s- sebi`l mesânî. Beyrut: Dârü’l-Kütübil-İlmiyye, 1415.
• Angell, Elizabeth. “Bir Şehir Manzarası: İstanbul’un Tarihinde Depremler.” Büyük İstanbul Tarihi, 1:510-518. İstanbul: İBB Yayınları, 2015.
• Ardoğan, Recep. “Doğal Âfetler Karşısında Müslümanlık.” Din ve Hayat, no. 41 (2020): 40-45.
• Arslan, Mustafa. “Afet Sonrası Güvenlik İhlalleri ve Karşı Tedbirler.” İç. International Symposium On Natural Hazards And Hazar Managemenet 2016. ed. İnan Keskin, Cevdet Göloğlu. Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Arslantaş, Nuh. “Zelzele.” TDV İslam Ansiklopedisi, 44:227-231. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Avaner, Tekin ve Özge Ayas. “Jandarma Bölgesinde Afet Yönetimi ve Malvarlığına Karşı Suç: Elazığ ve Malatya Depremleri Örnekleri.” GJEBS 10, no. 20 (2021): 26-41.
• Avcı, Mustafa. Osmanlı Ceza Hukuku -I- Genel Hükümler. Ankara: Adalet Yayınevi, 2018.
• Avcı, Mustafa. Osmanlı Ceza Hukuku -II- Özel Hükümler. Ankara: Adalet Yayınevi, 2018.
• Ayaklı, Muhammed Halil. İslam Hukukunda Taksirle İnsan Öldürme. Ankara: Adalet Yayınevi, 2023.
• Aydın, M. Akif. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Beta Yayıncılık, 2020.
• Aykanat, Mehmet ve Melikşah Aydın. “Osmanlı Hukukunda Bina veya Yapı Eseri Malikinin Sorumluluğu.” Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 28, no. 1 (2020): 209-236.
• Başpınar, Veysel ve Mehmet Altunkaya. “Depremden Doğan Zararların Tazmininde Zamanaşımının Başlaması ve Süresi.” AÜHFD 57, no. 1 (2008): 95-131.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslamiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Ravza Yayınları, 2018.
• BOA, İrâde Hususi, Yer Bilgisi: 26:33.
• BOA, İrâde Hususi, Yer Bilgisi: 27:66.
• BOA, İrâde Hususi, Yer Bilgisi: 27:77.
• BOA, İrâde Hususi, Yer Bilgisi: 27:80.
• BOA, İrâde Hususi, Yer Bilgisi: 27:94.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Sahîhü’l-Buhârî. thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. Dımeşk: Dârü İbn Kesîr, 1993.
• Çağrıcı, Mustafa. “Âfet.” TDV İslam Ansiklopedisi, 1:398-399. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Çatalcalı Ali Efendi. Açıklamalı Osmanlı Fetvâları Fetâvâ-yı Ali Efendi. haz. H. Necati Demirtaş. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2014.
• Dağcı, Şamil. İslam Ceza Hukukunda Müessir Fiiller. Ankara: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 2018.
• Develioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi, 2003.
• Dönmezer, Sulhi. Kişilere ve Mala Karşı Cürümler. İstanbul: Beta Basım Yayın Dağıtım, 1995.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş’as. Sünen-i Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnavût. Beyrut: Darü’r-Risaleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ebû Yûsuf, Yakub b. İbrahim b. Habîb. el-Harâc. thk. Tâhâ Abdurraûf Sa’d, Sa’d Hasan Muhammed. Kahire: el-Mektebetu’l-Ezheriyye li’tTurâs.
• Efendizade, Oktay. “Gence.” TDV İslam Ansiklopedisi, 14:17-20. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Ekinci, Ekrem Buğra. İslam Hukuku Umumi ve Hususi Hükümler. İstanbul: Arı Sanat Yayınları, 2018.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Erem, Faruk ve Nevzat Toroslu. Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler. Ankara: Sevinç Matbaası, 1978.
• Eren, Fikret. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Yetkin Yayıncılık, 2022.
• Ergün, Mehmet. “İslam Hukukunda Yapı Mâliklerinin Kusursuz Sorumluluğu.” Doktora Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• Esen, Hüseyin. İslam Hukukunda Mali Cezalar. İzmir: Yeni Akademi Yayınları, 2006.
• Fendoğlu, Hasan Tahsin. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2000. Fetâvâyi Hindiyye (Fetâvâyi Alemgirriye). çev. Mustafa Efe. Ankara: Akçağ Yayınları, 1986.
• Feyzullah Efendi. Fetâvâ-yı Feyziye. haz. Süleyman Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2009.
• Genç, Mehmet ve Mehmet Mazak. İstanbul Depremleri Fotoğraf ve Belgelerde 1894 Depremi. İstanbul: İgdaş Kültürel Yayınları, 2000.
• Gökcan, Hasan Tahsin. Haksız Fiil Sorumluluğu ve Tazminat Hukuku. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2016.
• Hafızoğulları, Zeki ve Muharrem Özen. Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler Kişilere Karşı Suçlar. Ankara: US-A Yayıncılık, 2011.
• Halebî, İbrâhîm b. Muhammed b. İbrâhîm. Mülteka’l-Ebhur. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Heyet. Neticetü’l-Fetava. Haz. Süleyman Kaya vd. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
• İmam Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. el-Muvattaʾ. nşr. Beşşâr Avvâd Ma'rûf. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1991.
• Kahveci, Nuri. “İslam Hukukuna Göre ‘Taşınmaz Maliki’nin Sorumluluğu.” KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi no. 12 (2008): 1-20.
• Kılıçoğlu, Ahmet M. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Turhan Kitabevi, 2021.
• Kıylık, Mustafa Harun. “Genel Olarak Âfet ve İslâm Hukukunda Âfet Olgusunun Kavramsal Çerçevesi.” Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi no. 7 (2016): 61-90.
• Kıylık, Mustafa Harun. “İslâm Borçlar Hukukunda Doğal Âfetlerin Akitlere Etkisi.” Doktora Tezi. Erzurum: Atatür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016.
• Kudurî, Ebu’l-Hasen Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Cafer. Muhtasaru'l Kudurî. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1997.
• Kula, Naci. “Deprem ve Dini Başa Çıkma.” Gazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1, no. 1 (2002): 234-255.
• Manastırlı İsmail Hakkı. İslam Hukukumda Kişilere Karşı Suçlar (Mi’yâr-ı Adalet Şerhi). haz. Mustafa Avcı, Mansur Karadağ. Ankara: Adalet Yayınevi, 2021.
• Merginânî, Ebü’l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye fî Şerhi Bidâyeti’l-Mübtedî. thk. Talâl Yûsuf. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmud b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-Ta’lîli’l-Muhtâr. thk. Mahmud Ebu Dakîka. Kahire: Matbaatü’l-Halebî, 1937.
• Oğuzman, M. Kemal ve Turgut Öz. Borçlar Hukuku. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2012.
• Okandan, Recai G. “Hamurabi Mecellesi.” İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 17, no. 1-2 (1951): 283-315.
• Okur, Kaşif Hamdi. İslam Hukukunda Sosyal Sorumluluk Akıle Örneği. Ankara: İsam Yayınları, 2017.
• Ömer Hilmi. Miyâr-ı Adâlet. İstanbul, 1301.
• Özaydın, Abdülkerim. “Münkız (Benî Münkız).” TDV İslam Ansiklopedisi, 32:15-16. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Özel, Ahmet. “Âfet.” TDV İslam Ansiklopedisi, 1:399. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Paçacı, İbrahim. "Diyet Bir Cezâ mıdır? (Cezâî ve Medenî Müeyyide Açısından Diyet).” Mütefekkir 2 (2014): 87-105.
• Râgıp el-İsfahânî, Ebu’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed. el-Müfredât fi garîbi’l-Kur’ân. thk. Safvan Adnan Dâvudî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1992.
• Saylık, Mutlu. “Kur’an da Depremle Helâk Edilen Kavimler.” Dicle İlahiyat Dergisi 19, no. 2 (2017): 137-159.
• Serahsî, Şemsü'l-Eimme Ebû Bekir Muhammed B. Ahmed. Mebsût. ed. Mustafa Cevat Akşit. İstanbul: Gümüşev Yayınları, 2018.
• Şemseddin Sami. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2007.
• Şener, Esat. Açıklamalı – Madde Atıflı Hukuk Sözlüğü. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2001.
• Şeyhülislam Yenişehirli Abdullah Efendi. Behcetü’l-Fetâvâ. haz. Süleyman Kaya vd. İstanbul: Klasik Yayınları, 2011.
• Tandoğan, Halûk. Türk Mes’uliyet Hukuku (Akit Dışı ve Akdî Mes’uliyet). İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2010.
• Tatar, Özcan ve Suha Oğuz Baytimur. “1789-1808 Yılları Arasında Osmanlı Devleti’nde Depremler ve Meteorolojik Âfetler.” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 30, no. 2 (2020): 505-518.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Muhammed Fuâd Abdülbâkî, İbrâhim Atve İvaz. Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1975.
• Türk Hukuk Lûgatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1956. Türkçe Sözlük. haz. Şükrü Halûk Akalın. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
• Ûdeh, Abdülkadir. et-Teşrîu’l-Cinâiyyi’l-İslâmi Mukarinen bi’l-Kanuni’l-Vad’i. Beyrut: Daru’l-Kâtibi’l-Arabî.
• Üçok, Coşkun ve Ahmet Mumcu. Türk Hukuk Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1982.
• Ürekli, Fatma. “Osmanlı Döneminde İstanbul’da Meydana Gelen Âfetlere İlişkin Literatür.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 8, no. 16 (2010): 101-130.
• Zengin, Fatih. “İslam Tarihinde Salgın Hastalıkar ve Doğal Afetler.” Afet İlmihali, haz. Fikret Karaman, Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınevi, 2020, 251-264.
• Zorlu, Süleyman Emre. “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’de Kat Mülkiyetine İlişkin Hükümlerin Hukuki Tahlili.” Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 30, no. 2 (2022): 543-570.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve Edilletühü. Dımeşk: Daru’l-Fikr.