17.-18. YÜZYIL OSMANLI UYGULAMASINDA İRTİFAK HAKKI OLARAK MECRA VE MESİL HAKKI (SU AKITMA İRTİFAKI)

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 2 Prof. Dr. Mustafa Avcı'ya Armağan, 1401 - 1438, 03.01.2025

Melikşah Aydın

https://doi.org/10.47136/asbuhfd.1551563

Öz

Su akıtma irtifakı olarak da nitelendirilen mecra ve mesil hakkı, eşya hukukunun önemli bir konusunu oluşturmakla beraber özellikle tarım toplumu olan ülkelerde halkın uyuşmazlık konularından önemli bir kısmını teşkil eder. Arazisini sulayacak olan çiftçiler, evine su taşıyacak veya evindeki kirli suyu dışarı aktaracak olan sakinlerin bu işlemi yaparken mecra ve mesil hakkına uygulanan hukuk kurallarına göre davrandığı görülmektedir. Yukarıda bahsedilen özellikleri taşıyan 17.-18. Yüzyıl Osmanlı hayatındaki suyun kullanımının fetva metinleri ve kadı sicilleri üzerinden görünümünü ele almak bu çalışmanın ana konusudur. Konu araştırılırken su akıtma irtifakının nasıl kurulacağı, nasıl kullanılacağı ve kullanılırken dikkat edilmesi gereken hususlar, belirtilen sınırlamalar dahilinde ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam hukuku, İrtifak, Su akıtma irtifakı, Osmanlı hukuku, 17.-18. yüzyıl uygulaması.

The Rights of Mecra and Mesil (Water Flow Easement) as an Easement in Ottoman Practice during the 17th-18th Centuries

Öz

The rights of watercourse (mecra) and drainage (mesil), also known as the easement of water flow, constitute an important subject in property law and represent a significant portion of disputes among people, particularly in agrarian societies. It has been observed that farmers who irrigate their land and residents who transport water to their homes or discharge wastewater from their homes adhere to legal rules applied to the rights of watercourse and drainage while performing these actions. The main focus of this study is to examine the use of water in 17th-18th century Ottoman life, which possesses the characteristics mentioned above, through fatwa texts and court records (kadi registers). In this research, the study investigates how the easement of water flow is established, how it is utilized, and the points to consider during its use within the specified limitations.

Anahtar Kelimeler

İslamic Law, Easement, Water diversion easement, Ottoman law, 17th-18th Centuries practice

Kaynakça

• Akıntürk, Turgut. Eşya Hukuku. İstanbul: Beta Yayınları, 2009.
• Akipek, Jale. Türk Eşya Hukuku (Mahdut Aynî Haklar). Ankara: Sevinç Matbaası, 1974.
• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. latinize: Rasim Gündoğdu, Osman Erdem. İstanbul: DİB Yayınları, 2017.
• Avcı, Mustafa. Türk Hukuk Tarihi. Ankara: Adalet Yayınları, 2022
• Aydın, M. Akif. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Beta Yayınları, 2017.
• Bab Mahkemesi 197 Numaralı Sicil (1162-1163/1749-1750). Ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İBB Kültür AŞ, 2019.
• Berki, Şakir. Aynî Haklar. Ankara: Yargıçoğlu Matbaası, 1965.
• Bilgin, Ahmet. “İslam Hukukunda İrtifak Haklarının Mahiyeti.” Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 5, no. 5 (1992): 79-113.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1976.
• Buhârî, Muhammed. Sahîh-i Buhârî. Çev. Soner Duman, Halil Aldemir, Mehmet Odabaşı, Beşir Eryarsoy, İshak Emin Aktepe, İbrahim Tüfekçi. İstanbul: Karınca&Polen Yayınları, 2017.
• Cessas, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzi. Ahkâmu’l-Kur’ân. Çev. Mehmet Keskin. Ankara: İ’tisam Yayınları, 2018.
• Cin, Halil ve Ahmed Akgündüz. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: OSAV Yayınları, 2017.
• Çatalcalı Ali Efendi. Fetava-yı Ali Efendi (Açıklamalı Osmanlı Fetvaları). haz. H. Necati Demirtaş. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2014.
• Devellioğlu, Ferit. Lûgat. Ankara: Doğuş Ltd. Şti. Matbaası, 1970. Döndüren, Hamdi. Ahkâmu 'l-Kur'ân, Kur'ân-ı Kerim ve Fıkhi Tefsiri. İstanbul: Erkam Yayınları, 2020.
• Evkaf-ı Hümâyûn Müfettişliği 1 Numaralı Sicil (1016-1035/1608-1626). Ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: Kültür AŞ, 2019.
• Eyüb Mahkemesi (Havass-ı Refia) 37 Numaralı Sicil (1047/1637-1638). Haz. Salih Kahriman vd. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• Eyüb Mahkemesi (Havass-ı Refia) 61 Numaralı Sicil (1065-1066/1655). Haz. Baki Çakır vd. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• Eyüb Mahkemesi (Havass-ı Refia) 74 Numaralı Sicil (1072-1073/1661-1662). Haz. Hüseyin Kılıç vd. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• Eyüb Mahkemesi (Havass-ı Refia) 90 Numaralı Sicil (1090-1091/1679-1680). Haz. Fuat Recep vd. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• Eyüp Mahkemesi 182 Numaralı Sicil (1154-1161/1741-1748). Ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İBB Kültür AŞ, 2019.
• Feyzullah Efendi. Fetava-yı Feyziye. haz. Süleyman Kaya vd. İstanbul: Klasik Yayınları, 2009.
• Güçlü, Yaşar. Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, Osmanlıca Aslı Günümüz Alfabesiyle Yazımı ve Güncel Türkçesi Birlikte. Ankara: Seçkin Yayınları, 2019.
• Hacak, Hasan. “İrtifak” TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 22. İstanbul: TDV Yayınları, 2000. 460-464.
• Hacak, Hasan. “İslam Hukukunda İrtifak Hakları ve İlgili Kavramların Gelişimi.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 1993.
• Hammad, Nezih. İktisadî Fıkıh Terimleri. Çev. Recep Ulusoy. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Hasköy Mahkemesi 5 Numaralı Sicil (1020-1053/1612-1643). Haz. Baki Çakır vd. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• İbn Hacer, el-Askalânî. İthâfü’l-Kârî bi’ihtisâri Fethu’l-Bârî. Çev. Soner Duman, Abdullah Durmuş, Osman Güman. İstanbul: Polen Yayıncılık, 2007.
• İstanbul Mahkemesi 12 Numaralı Sicil (1073-1074/1663-1664). Haz. Rasim Erol vd. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
• İstanbul Mahkemesi 3 Numaralı Sicil (1027/1618). haz. Yılmaz Karaca vd. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
• İstanbul Mahkemesi 56 Numaralı Sicil (1201-1203/1786-1787). Ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İBB Kültür AŞ, 2019.
• Karaman Hayreddin, Mustafa Çağrıcı İbrahim Kâfi Dönmez, ve Sadrettin Gümüş. Kur’an Yolu (Türkçe Meal ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslâm Hukuku. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
• Konya Kadı Sicili, Defter No: 1 (970-1019/1563-1610). Haz. Leyla Özpolat–İzzet Sak. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2016.
• Konya Kadı Sicili, Defter No: 37 (1102-1103/1691-1692). Haz. İzzet Sak. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2016.
• Konya Kadı Sicili, Defter No: 38 (1103-1104/1692-1693). Haz. İbrahim Solak, İzzet Sak. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2016.
• Konya Kadı Sicili, Defter No: 39 (1113/1701-1702). Haz. İbrahim Solak, İzzet Sak. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2016.
• Konya Kadı Sicili, Defter No: 45 (1126-1127/1714-1715). Haz. İzzet Sak, Cemal Çetin. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2016.
• Köprülü, Bülent ve Selim Kaneti. Sınırlı Aynî Haklar. İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1982-1983.
• Kurtoğlu, Serda. İslâm Hukuku Dersleri. İstanbul: Fatih Matbaası, 1973. Malik b. Enes. Muvatta’. Tah. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Beyrut: Daru’l-İhyau’t-Turâsi’l-Arabî, 1406/1985.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmud b. Mevdud. el-İhtiyar li- Ta’lîlî’l Muhtar. çev. Mehmet Keskin, İstanbul: Hikmet Neşriyat, 2013.
• Oğuzman, M. Kemal, Özer Seliçi ve Saibe Oktay Özdemir. Eşya Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2021.
• Özdemir, Recep ve Mustafa Harun Kıylık. İslâm Eşya Hukuku. İstanbul: Hiperyayın Yayınları, 2019.
• Rumeli Sadâreti Mahkemesi 106 Numaralı Sicil (1067-1069/1656-1658). Ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: Kültür AŞ, 2019.
• Serahsi, Ebu Sehl Ebu Bekir Muhammed b. Ahmed. el-Mebsut. ed. Mustafa Cevat Akşit. İstanbul: Gümüşev Yayıncılık, 2008.
• Sirmen, A. Lâle. Eşya Hukuku. Ankara: Yetkin Yayınları, 2017. Surlu, Mehmet Handan ve Gülay Öztürk. Öğreti ve Uygulamada Mecra Hakkı. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2005.
• Şeyhizade Abdurrahman. Mecma’u’l-enhur fi şerhi Mülteka’l-ebhur (Dâmâd). çev. Mehmet Çelik. İstanbul: Yasin Yayınları, 2011.
• Türkmen, Ali. İslâm Eşya Hukuku. Samsun: Erol Ofset, 1996.
• Ünal, Mehmet. Sınırlı Aynî Haklar. Ankara: Savaş Yayınları, 2021.
• Ünal, Mustafa. İslam Hukukunda İrtifak Hakları. Ankara: Adalet Yayınevi, 2023.
• Yenişehirli Abdullah Efendi. Behcetü’l-Fetava. haz. Süleyman Kaya vd. İstanbul: Klasik Yayınları, 2011.
• Yılmaz, Ejder. Hukuk Sözlüğü. Ankara: Doruk Yayınları, 1976.