Introduction to Law Course and Textbooks in Ottoman Legal Education

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 2 Prof. Dr. Mustafa Avcı'ya Armağan, 1466 - 1498, 03.01.2025

Mehmet Aykanat , İbrahim Ülker

https://doi.org/10.47136/asbuhfd.1563733

Öz

The science of law differs from other scientific disciplines through its normative structure, its variable and flexible nature, its direct focus on society, and its power to change society. Like every scientific field, law also has its own unique terminology. The science of law encompasses its own terms, concepts, and more importantly, a methodology. Legal education aims not only to provide students with legal knowledge but also to instill in them a legal mindset. For these reasons, introductory law courses are offered to students starting their legal education to explain the general and basic principles of law, the system of law, and its methodology.
Introduction to law is the most common course in the curricula of law faculties and other faculties that offer law courses. It can be said that the introduction to law is also the law course with the most textbooks. Our study is about the place of the introduction to law in the curricula of Ottoman legal education and the evaluation of the first textbooks. The schools that included an introduction to law in their curricula, the main works prepared to be taught in these schools, the authors of these works and their contents are described in our study. The appearance of introduction to law works written by researchers from different departments with different methods in Ottoman law is presented in general terms. The curricula of law schools were scanned, the published textbooks were identified, and the authors' fields of study and the suitability of the content of the books to the introduction to law course were evaluated. It has been observed that the works, which are mostly based on lecture notes, are not very comprehensive, that the authors formulate the subjects without sticking to their fields, that there are different approaches in the books and that there are some deficiencies. Each introduction to law book is different in terms of the number of pages, scope, distribution of topics, and treatment of the subjects. Article-type research on introduction to law topics that are outside the scope of our study should be studied separately.

Anahtar Kelimeler

Introduction to law, Ottoman legal education, Introduction to Legal Science, Law Curriculum, Law Textbooks.

OSMANLI HUKUK EĞİTİMİNDE HUKUKA GİRİŞ DERSİ VE DERS KİTAPLARI

Öz

Hukuk bilimi normatif yapısı, değişken ve esnek oluşu, doğrudan topluma yönelik olması ve toplumu değiştirme gücü ile diğer bilim dallarından ayrılır. Her bilim dalında olduğu gibi hukuk alanında da kendine özgü bir terminoloji vardır. Hukuk bilimi kendine özgü terimler, kavramlar daha da önemlisi bir metodoloji barındırır. Hukuk eğitimi, öğrenciye hukuk bilgisinin yanı sıra hukuk nosyonu kazandırmayı amaçlar. Bu nedenlerle hukuk eğitimine başlayan öğrencilere genel ve temel hukuk bilgisi, hukukun sistemi ve metodolojisini anlatmak üzere hukuka giriş dersleri verilmektedir.
Hukuka giriş dersi hukuk fakültelerinin ve hukuk dersine yer veren diğer fakültelerin müfredatlarında en çok yer alan derstir. En çok ders kitabına sahip hukuk dersinin de hukuka giriş dersi olduğu söylenebilir. Çalışmamız Osmanlı hukuk eğitiminde hukuka giriş dersinin müfredatlardaki yerinin ve ilk ders kitaplarının değerlendirilmesine ilişkindir. Hukuka giriş dersinin yer aldığı okullar, bu okullarda okutulmak üzere hazırlanmış başlıca eserler, eserlerin yazarları ve içerikleri çalışmamızda anlatılmıştır. Farklı anabilim dallarına mensup araştırmacıların, farklı yöntemlerle yazdığı hukuka giriş eserlerinin Osmanlı hukukundaki görünümü genel hatlarıyla ortaya konulmuştur. Hukuk eğitimi veren okulların müfredatları taranmış, yayınlanmış ders kitapları tespit edilmiş, yazarların çalışma alanları ve kitapların içeriğinin hukuka giriş dersine uygunluğu değerlendirilmiştir. Çoğunlukla ders notlarına dayanan eserlerin çok kapsamlı olmadığı, yazarların alanlarına saplanmadan konuları oluşturdukları, kitaplarda farklı yaklaşımların söz konusu olduğu ve birtakım eksikliklerin bulunduğu görülmüştür. Her bir hukuka giriş kitabı sayfa sayısı, kapsamı, konu dağılımı, konuların ele alınışı gibi yönlerden farklıdır. Çalışmamızın kapsamı dışında kalan hukuka giriş konularına ilişkin makale türü araştırmalar üzerine ayrıca çalışılması gereklidir.

Anahtar Kelimeler

Hukuka giriş, Osmanlı hukuk eğitimi, Introduction to Legal Science, Law Curriculum, Law Textbooks.

Kaynakça

• Abacı, Müslimen. “II. Abdülhamid Döneminde Karadeniz Bölgesindeki Şehbenderliklerin İstihbarat Faaliyetleri.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 2019.
• Abidin Nesimi. Yılların İçinden. İstanbul: Gözlem Yayınları, 1977.
• Akiba, Jun. “Muallimhane-i Nüvvab’dan Mekteb-i Kuzat’a Osmanlı Kadı Okulunun Yarım Yüzyıllık Serüveni.” İçinde Sahn-ı Semân’dan Dârülfünûn’a XIX. Yüzyıl, editör Ahmet Hamdi Furat, 13–29. Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2021.
• Akyıldız, Ali. “Mekteb-i Mülkiyye.” İçinde TDV İslam Ansiklopedisi, EK-2:238–40. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
• Ali Fuat. “Münif Paşa.” Türk Tarih Encümeni Mecmuası 1, no. 4 (1930): 1–16.
• Ali Kemal. Medhal-i İlm-i Hukuk. Selanik, 1908.
• Aral, Vecdi. Hukuk ve Hukuk Bilimi Üzerine. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2021.
• Arıtürk, Ramazan. “Tarihte Hukuk Eğitimi.” İstanbul Medeniyet Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 5, no. 8 (2020): 43–78.
• Atay, Ender Ethem. Hukuk Başlangıcı. Ankara: Gazi Kitabevi, 2020.
• Avcı, Mustafa, Mehmet Aykanat, ve İbrahim Ülker. Hukuk Başlangıcı ve Metodolojisi. Ankara: Adalet Yayınevi, 2023.
• Aybay, Aydın, Rona Aybay, ve Ali Pehlivan. Hukuka Giriş. İstanbul: Der Yayınları, 2021.
• Babaoğlu, Resul. “Türkiye’de Modern Hukuk Eğitiminin Kurumsallaşmasında Mekteb-i Mülkiyenin Rolü.” İçinde Türk Hukuk Tarihi Sempozyumu 2021. Ankara: Türkiye Adalet Akademisi, 2023.
• Baş, Ömer Can, ve Abdullah Özçelik. “Osmanlı Son Dönem Hukuk Literatüründe Doğal Hukuk-Pozitif Hukuk Ayrımı: Mehmet Servet’in Mukaddime-i İlm-i Hukuk Adlı Eseri.” Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 5, no. 2 (2022): 675–92.
• Bilge, Necip. Hukuk Başlangıcı. Ankara: Turhan Kitabevi, 1986.
• Bilsel, Cemil. İstanbul Üniversitesi Tarihi. İstanbul: Kenan Matbaası, 1943.
• Bilsel, Cemil. “Öğrenirken ve Öğretirken Beraber.” İçinde Ebül’ula Mardin’e Armağan, 23–107. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayını, 1944.
• Birinci, Ali. “Lutfi Fikri.” İçinde TDV İslam Ansiklopedisi, 27:233–34. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• BOA, BEO, 60/4446, 07.02.1310 (1892).
• BOA, DH.İ.UM, 5/1, 30.09.1336 (1918).
• BOA, İ.AZN, 106/16, 18.05.1330 (1912).
• BOA, İ.AZN, 84/29, 13.03.1327 (1909).
• BOA, MF.MKT, 106/44, 16.06.1306 (1889).
• BOA, MF.MKT, 1081/21, 15.10.1326 (1908).
• BOA, MF.MKT, 1084/18, 11.11.1326 (1908).
• BOA, MF.MKT, 79/58, 18.04.1300 (1883).
• BOA, ŞD, 225/13, 14.10.1327 (1909).
• BOA, ŞD, 2547/11, 08.01.1307 (1889).
• BOA, Y. MTV, 3/69, 16.02.1297 (1880).
• BOA, Y.A.RES, 60/18, 02.02.1310 (1892).
• BOA, Y.MTV, 3/69, 02.05.1297 (1880).
• BOA, Y.PRK.MF, 1/17, 29.02.1299 (1882).
• BOA, Y.PRK.MF, 2/82, 29.12.1310 (1893).
• BOA, Y.PRK.MF, 5/24, 10.08.1325 (1907).
• Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Meral Yayınevi, 1972.
• Çakılcı, Diren. “Bir Hukuk Mektebi: Medresetü’l-Kuzat.” Mediterranean Journal of Humanities 3, no. 1 (2013): 89–110.
• Çakılcı, Diren. “Ottoman Consulate General in Batavia: Establishment, Consul General Ali Galib Bey and His Report.” Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi 8, no. 28 (2017): 26–44.
• Çankaya, Ali. Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler. Ankara: Mars Matbaası, 1968.
• Cihan, Ahmet. Osmanlı’da Eğitim. İstanbul: 3F Yayınevi, 2007.
• Demirtaş, Rıdvan Abdurrahman (Haz.). “Cemil Bilsel’in Kaleminden Mekteb-i Hukuk’a ve Programlarına Bir Nazar.” Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, no. 23 (2017): 81–88.
• Deveci Bozkuş, Yıldız. XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeni Entelektüeller. Nobel Yayınevi, 2020.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Yayınevi, 1990.
• Doğan, İsmail. “Münif Mehmed Paşa.” İçinde TDV İslam Ansiklopedisi, 32:9–12. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Dördüncü, Muharrem. “Sadrazam İbrahim Hakkı Paşa’nın Hayatı ve Avrupa Seyahati.” Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 17, no. 1 (2015): 79–97.
• Duran, Recep. “Mehmet Tahir Münif Paşa, Hayatı, Felsefesi.” Erdem 2, no. 6 (1986): 801–50.
• Düstur, 1/3, Ve Küşad Olunmuş Olan Hukuk Mektebinin Nizamat-ı Dahiliyesidir, 1876.
• Düstur, 2/6, Medresetü’l Kudat Nizamnamesi, 03.01.1914.
• Ekinci, Ekrem Buğra. “Konya Hukuk Mektebi ve Osmanlılarda Hukuk Öğrenimi.” Tarih ve Medeniyet, no. 58 (1999): 50–52.
• Engin, Mücahide. “Medhal-i İlm-i Hukuk Işığında Örf ve Kanun.” İçinde Son Dönem Osmanlı Hukuk Düşüncesi, editör Hamdi Çilingir ve Hüseyin Önal, 233–50. İstanbul: İLEM Yayınları, 2021.
• Ergin, Osman Nuri. Maarif Tarihi. İstanbul: Eser Kültür Yayınları, 1977.
• Galitekin, A. Nezih, ed. İlmiyye Salnamesi. İstanbul: İşaret Yayınları, 1998.
• Gedikli, Fethi. “İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ne Zaman Kuruldu.” İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 69, no. 1–2 (2011): 91–104.
• Gövsa, İbrahim Alaettin. Türk Meşhurları Ansiklopedisi. Yedigün Neşriyatı, 1946.
• Gözler, Kemal. Hukuka Giriş. Bursa: Ekin Yayınları, 2018.
• Gözübüyük, Şeref. Hukuka Giriş ve Hukukun Temel Kavramları. Ankara: Turhan Kitabevi, 1993.
• Günergün, Feza, ve Sevtap Kadıoğlu. “İstanbul Üniversitesi’nin Yerleşim Tarihçesi Üzerine Notlar.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 8, no. 1 (2006): 135–63.
• Güriz, Adnan. Hukuk Başlangıcı. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2019.
• Hacıfevzioğlu, Ahmet Umut, ve Göknur Akçadağ. “Bir Osmanlı Devlet Adamının Perspektifinden İnsan Hakları: Münif Paşa’nın Doğal Hukuk Yaklaşımı.” DTCF Dergisi 62, no. 2 (2022): 842–75.
• Hokoçyan Efendi Hazretleri. Medhal-i İlm-i Hukuk. Mekteb-i Mülkiye-i Şahane Litoğrafya Destgahı, 1310.
• Hüseyin Galib. Mebadi-i İlm-i Hukuk. İstanbul: İkdam Matbaası, 1312.
• İbrahim Hakkı. Hukuk İlmine Giriş Mukaddime-i İlm-i Hukuk. Çeviren Ömer Can Baş ve Abdullah Özçelik. İstanbul: DBY Yayınları, 2021.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. “Darülfünun.” İçinde TDV İslam Ansiklopedisi, 8:521–25. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. “Darulfünun Tarihçesine Giriş (II) Üçüncü Teşebbüs: Darulfünun-ı Sultani.” Belleten 57, no. 218 (1993): 201–40.
• İnceoğlu, F. Samime. “Münif Paşa: İntişar-ı Ulum u Maarife Adanmış Bir Ömür.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 6, no. 12 (2008): 629–52.
• İpşirli, Mehmet. “Medresetü'l-Kudat.” İçinde TDV İslam Ansiklopedisi, 28:343–44. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Karaismailoğlu, Ercan, Rıdvan Abdurrahman Demirtaş, ve İbrahim Enes Onat. “‘Her Türlü Yoksulluk İçinde Tekemmüle Doğru Bir Hatve’: Ceride-i Adliye, Makale Fihristi ve Yazar Dizini.” Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, no. 30 (2020): 137–216.
• Karayalçın, Yaşar, ve Ahmet Mumcu. Türk Hukuk Bibliyografyası 1727-1928. Ankara: Ankara Üniversitesi Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, 1972.
• Kırmızı, Abdulhamit. “European Educational Backgrounds of Armenian Officials in the Ottoman Empire.” İçinde Middle Eastern Christians and Europe: Diasporas - Relations - Entangled Histories, 59–77. Wien: Lit, 2018.
• Korkusuz, Refik M., ve Halit M. Korkusuz. Hukuk Başlangıcı. İstanbul: Beta Yayıncılık, 2016.
• Kurşun, Zekeriya. “İbrahim Hakkı Paşa.” İçinde TDV İslam Ansiklopedisi, 21:311–14. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Kutluer, İlhan. “Mebde.” İçinde TDV İslam Ansiklopedisi, 28:210–11. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Lütfi Fikri. Mebadi-i İlm-i Hukuk. İstanbul: Matbaa-i Ahmed İhsan, 1327.
• Mehmed Nazım. Mekteb-i Hukuk Günlerim. Düzenleyen ve çeviren Ali Adem Yörük. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2012.
• Mehmed Servet. Mukaddime-i İlm-i Hukuk. İstanbul: İkdam Matbaası, 1328.
• Muallim Naci. Lugat-ı Naci. İstanbul: Kirkor Faik, 1308.
• Münif Paşa. Medhal-i İlm-i Hukuk Türkçenin İlk Hukuka Giriş Kitabı. Düzenleyen ve çeviren Furkan Şahan. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2023.
• Önder, Mehmet. Konya Maarif Tarihi. Konya: Ülkü Basımevi, 1952.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Sicill-i Osmani Zeyli. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2008.
• Redhouse, James William. Türkçe İngilizce Lugat Kitabı. Londra: Vayman Efendi Matbaası, 1890.
• Sadık Beliğ. Mukaddime-i İlm-i Hukuk. Metin Matbaası, 1325.
• Şeker, Şemsettin. On Dokuzuncu Asır İstanbul’unda İlim, Kültür ve Sanat Meclisleri. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2013.
• Şemseddin Sami. Kamus-ı Türki. İstanbul: İkdam Matbaası, 1317.
• Servet, Mehmed. Mukaddime-i İlm-i Hukuk. İstanbul: Cihan Matbaası, 1325.
• Şişman, Adnan. “Galatasaray Mekteb-i Sultanisi.” İçinde TDV İslam Ansiklopedisi, 13:323–26. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Sümer, Haluk Hadi. Hukuka Giriş. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2017.
• Takvim-i Vekayi, 2 Şubat 1870, Sayı 1184.
• Takvim-i Vekayi, 31 Ekim 1909, Sayı 367.
• Tan, Nail. “19. Yüzyılda İstanbul’da Osmanlı Devlet ve Kültür Hayatında Önemli Hizmetleri Görülen Bazı Bosna Hersekliler.” BAL-TAM Türklük Bilgisi, no. 23 (2015): 117–30.
• Tekin, Alaeddin, ve Alwi Alatas. “Singapur ve Batavya’da Osmanlı Tebaası: Hadramiler.” İçinde Osmanlı-Güneydoğu Asya İlişkileri Üzerine Araştırmalar, editör İsmail Hakkı Göksoy ve İsmail Hakkı Kadı, 171–206. Ankara: YTB Yayınları, 2024.
• Tetik, Zübeyir. “Osmanlı Devleti’nin Batavya Başşehbenderleri ve Faaliyetleri (1883-1908).” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, 2019.
• Tevfik. Mukaddime-i İlm-i Hukuk. Erişim Tarihi 12 Kasım 2024. https://portal.yek.gov.tr/works/detail/286055.
• Toprak, Zafer. “Mülkiye Mektebi ve Türkiye’de Sosyal ve Beşeri Bilimlerin Gelişimi.” İçinde Türkiye’nin Modernleşme Süreci ve Mekteb-i Mülkiye. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, 2021.
• Türkzade Hafız Mehmed Ziyaeddin. Osmanlı Hukuk Sözlüğü: Mükemmel Istılâhât-ı Kavânin Yâhut Mâlûmât-ı Kanûniye Hülâsası. Editör Fethi Gedikli ve İbrahim Enes Onat. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2017.
• Urhan, Vahit Cemil. “Selanik Hukuk Mektebi (1907-1913).” İçinde Balkan Tarihi Araştırmaları I, editör B. Akyay, 349–92. Trakya Üniversitesi Balkan Araştırma Enstitüsü Yayını, 2021.
• “Ve Küşad Olunmuş Olan Hukuk Mektebinin Nizamat-ı Dahiliyesidir.” İçinde Düstur 1/3, 1876.
• Yaman, Ahmet, ve Bahaddin Karakuş. “Osmanlının Son Döneminde Bir Hukuk Mecrası: Ravza-i Hukuk.” İstanbul Hukuk Mecmuası 79, no. 3 (2021): 1001–27.
• Yıldız, Kemal, ve Ferda Esengün Hasekioğlu. “Muallimhane-i Nüvvab’dan Medresetü’l-Kudat’a Osmanlı’nın Son Döneminde Kadı Yetiştiren Okullar.” İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, no. 34 (2019): 411–42.
• Yörük, Ali Adem. “Hukukun Cümle Kapısı: İlk Hukuka Giriş Kitabımızın Hikayesi.” İçinde Medhal-i İlm-i Hukuk Türkçenin İlk Hukuka Giriş Kitabı, 7–63. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2023.
• Yörük, Ali Adem. “İlk Hukuk Lügatlerimiz (1870-1928).” Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, no. 2 (2006): 99–128.
• Yörük, Ali Adem. “Mekteb-i Hukuk’un Kuruluşu ve Faaliyetleri (1878-1900).” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2008.
• Yurtdakal, Hakan Oğuz, ve Salih Korkmaz. “Tanzimat Dönemi Hukuk Eğitimi’nde Muallimhane-i Nüvvab Okulları Üzerine Bir İnceleme.” Uluslararası Türkoloji Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi 8, no. 1 (2023): 17–30.