THE FIRST EFFECTS OF THE BREAKS AT THE END OF WORLD WAR II ON TURKEY’S DEMOCRATIZATION PROCESS: AN EVALUATION IN THE CONTEXT OF HUMAN RIGHTS

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 2 Prof. Dr. Mustafa Avcı'ya Armağan, 2184 - 2222, 03.01.2025

Burcu Değirmencioğlu

https://doi.org/10.47136/asbuhfd.1566161

Öz

Turkey, as a country that had just laid its foundations after coming out of the war, was able to survive World War II. During World War II, Turkey tried to ensure its neutrality through various alliances and made a special effort to stay out of the war. Despite this, Turkey gave up this stance months before the end of the war. Considering the conditions of the period, Turkey sided with the side closest to victory, which it believed could provide the most benefit to the country, during World War II. Turkey acted together with the allies during the establishment of the new world order after World War II. After the war, due to some conflicts of interest and insecurities, the world was divided into two different poles: the Western Bloc, centered on the USA, and the Eastern Bloc, centered on the Soviet Union. Turkey, which entered the war on the side of the allies and was in the Western Bloc with the support of the USA, has taken important steps towards democratization as a requirement of being on a side and being able to hold on to that side. Undoubtedly with the influence of the debates in the Turkish public, these developments have enabled Turkey to adopt and internalize Western liberal values. These developments, which were initially reflected in legislative changes regarding the recognition of human rights, also significantly affected Turkish democratic and constitutional history in the following stages.

Anahtar Kelimeler

World War II, Turkish Foreign Policy, New World Order World Order, The Process of Democratization, Human Rights.

II. DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA DÜNYA SİYASETİNDE YAŞANAN KIRILMALARIN TÜRKİYE’NİN DEMOKRATİKLEŞME SÜRECİNE İLK ETKİLERİ: İNSAN HAKLARI BAĞLAMINDA BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Savaştan çıkarak temellerini henüz atmış bir ülke olarak Türkiye, II. Dünya Savaşı sürecinde çeşitli ittifaklar ile tarafsızlığını sağlama çalışmış, savaş dışı kalma konusunda özel bir çaba göstermiştir. Buna rağmen savaşın bitimine aylar kala bu tutumundan vazgeçmiştir. Dönemin şartları itibariyle ülkeye en çok fayda sağlayabileceğine kanaat getirdiği, zafere en yakın tarafın yanında yer alan Türkiye, II. Dünya Savaşı sonrası yeni dünya düzenin kuruluş aşamasında müttefiklerle birlikte hareket etmiştir. Savaşın ardından birtakım çıkar çatışmaları ve güvensizliklerin etkisiyle Dünya, ABD merkezli Batı Bloku ve Sovyetler Birliği merkezli Doğu Bloku olmak üzere iki farklı kutba ayrılmıştır. Savaşa müttefiklerin yanında giren ve ABD’nin desteğini alarak Batı Bloku’nda yer alan Türkiye, taraf olmanın ve söz konusu tarafta tutunabilmenin bir gereği olarak demokratikleşme yolunda önemli adımlar atmıştır. Türk kamuoyundaki tartışmaların da kuşkusuz etkisiyle, söz konusu gelişmeler Türkiye’nin Batılı liberal değerleri benimseme ve içselleştirme yoluna girmesine olanak sağlamıştır. İlk etapta insan haklarının tanınması konusunda mevzuat değişikliklerine yansıyan bu gelişmeler, ilerleyen aşamalarda Türk demokrasi ve anayasal tarihini de önemli ölçüde etkilemiştir.

Anahtar Kelimeler

II.Dünya Savaşı, Türk Dış Politikası, Yeni Dünya Düzeni, Demokratikleşme Süreci, İnsan Hakları

Kaynakça

• Akalın, Cüneyt. “Missouri’nin Ziyaretinin Tarihsel Anlamı.” Yakın Dönem Türkiyat Araştırmaları, 3 (2003): 1-14. Akdan, Tolga. Soğuk Savaş ve Türkiye’nin Batıya Yönelişi. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 2020.
• Akdevelioğlu, Atay ve Kürkçüoğlu, Ömer. “1945-1960: Batı Bloku Ekseninde Türkiye-1.” İç. Türk Dış Politikası, ed. Baskın Oran, 477-652, İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Akşin, Sina. Kısa Türkiye Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2021.
• Armaoğlu, Fahir. 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995). İstanbul: Kronik Kitap, 2020.
• Atatürk Ansiklopedisi. “Türk-İngiliz Bildirisi (12 Mayıs 1939)”. Erişim Tarihi, Mart 23, 2023 https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/turk-ingiliz-bildirisi-12-mayis-1939/.
• Aydın, M. Korkud. “An Association Lost in The Search for Democracy of Turkey aftet the Second World War: Human Rights Association (1946).” International Journal of Social Science Research 6, no.2 (2017): 83-101.
• Aydın, Mustafa.“1945-1960: Savaş Kaosunda Türkiye, Göreli Özerklik-2.” iç. Türk Dış Politikası, ed. Baskın Oran, 385-466, İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Birinci, Kürşat. “Terakkici Muhafazakar Bir Mütefekkirin Sivil Toplum Tecrübesi: Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti.” Muhafazakar Düşünce Dergisi 14, no.52 (2017): 177-199.
• Churchill, Winston. “Birleşik Avrupa.” Erişim Tarihi, Nisan 3, 2024 http://dusuncetarihi.kapadokya.edu.tr/makale/birlesik-avrupa.html.
• Council of Europe Parliamentary Assembly. “Origins and History.” Erişim Tarihi, Nisan 3, 2024 https://www.coe.int/en/web/tbilisi/the-coe.
• Council of Europe. “Values.” Erişim Tarihi, Kasım 27, 2024 https://www.coe.int/en/web/about-us/values .
• Cumhuriyet, “Cumhurbaşkanı İnönü Beyanatı.” Erişim Tarihi, Mart 28, 2024 https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1947-05-13/0.
• Çavdar, Tevfik. Türkiye’nin Demokrasi Tarihi:1839-1950. İstanbul: İmge Kitabevi Yayınları, 2013.
• Değirmencioğlu, Burcu. “Klasik Egemenlik Anlayışında Bir Kırılma: ‘Pozitif Yükümlülük Doktrini’ ve Türkiye’ye Yansıması.” İnsan Hakları Yıllığı, 39 (2021): 55-104.
• Değirmencioğlu, Burcu. Westphalian Modelden Bugüne Egemenliğin Dönüşümü Bağlamında Yeni Dünya Düzeninin İnşası. Ankara: Adalet Yayınları, 2022.
• Doyle, Michael W. “Dialectics of a global constitution: The struggle over the UN Charter.” European Journal of International Relations 18, no.4 (2012): 601–624.
• Dumbarton Oaks and Yalta Conference, 1944-1945, Erişim Tarihi, Mart 22, 2024 https://www.un.org/ru/node/44721.
• Efe, İsmail. “Nato’ya Üyelik Sürecinde Türkiye- Abd İlişkileri ve Türk Kamuoyundaki Akisleri.” History Studies International Journal Of History 11, no.2 (2019): 601-619.
• Fassbender, Bardo. “The Charter Of The United Nations As A World Constitution.” Colombia Journal of Transnational Law 36 (1998): 529-620.
• Gemalmaz, Mehmet Semih. Ulusüstü İnsan Hakları Hukukunun Teorisine Giriş. İstanbul: Beta Yayınevi, 1997.
• Giritlioğlu, Fahir. Türk Siyasi Tarihinde Cumhuriyet Halk Partisi’nin Mevkii. Cilt. 1, Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1965. İnönü, İsmet. İsmet İnönü’nün TBMM’deki Konuşmaları 1920-1973. Cilt 2, Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, 1993.
• Karpat, Kemal. Türk Demokrasi Tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• Keyman, E. Fuat. “Truman Doktrini ve Marshall Yardımı.” İç. Sosyal Bilimler Ansiklopedisi, ed. Yekta Saraç, 16-25, Cilt 4, Ankara: TÜBİTAK Bilim Yayınları, 2022.
• Letter Inviting Delefates to the United Nations at San Francisco, February 28, 1945, Erişim Tarihi, Mart 23, 2024 https://www.presidency.ucsb.edu/documents/letter-inviting-delegates-the-united-nations-conference-san-francisco. Marshall, George C. “The ‘Marshall Plan’ speech at Harvard University, 5 June 1947.” Erişim Tarihi, Mart 31, 2024, https://www.oecd.org/general/themarshallplanspeechatharvarduniversity5june1947.htm#:~:text=It%20is%20logical%20that%20the,%2C%20poverty%2C%20desperation%20and%20chaos. Oran, Baskın. “1923-1939: Göreli Özerklik-1.” İç. Türk Dış Politikası, ed. Baskın Oran, 239-384, İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Ortaylı, İlber. Türkiye’nin Yakın Tarihi. İstanbul: Kronik Kitap,2018.
• Öğreten, Ceyhun ve Bulut, Sedef. “Türk- Sovyet İlişkilerinde Yol Ayrımı: 1925 Türk- Sovyet Saldırmazlık Paktının İptali ve Amerikan Basını.” History Studies International Journal of History 11, no.5 (2019):1457- 1489. Öncü, Ali Servet ve Cevizliler, Erkan. “Avrupa Bütünleşmesi için Önemli Bir Adım: ‘Avrupa Konseyi’ ve Türkiye’nin Konseye Üyeliği Meselesi.” Gazi Akademik Bakış 7, no.13 (2013): 15-44. Roosevelt, Franklin Delano. “Message to Congress.” Erişim Tarihi, Mart 16, 2024, FDR and the Four Freedoms Speech - FDR Presidential Library & Museum (fdrlibrary.org). Royal Institute of International Affairs. “The U.S.S.R. System of Neutrality and Non-Aggression.” Bulletin of International News 4, no.25 (1928): 3-13. Salihpaşaoğlu, Yaşar. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Yargılamada Kullandığı Yöntem, İlke ve Usuller. Ankara: Adalet Yayınevi, 2020.
• San Francisco Conference, 1945. Erişim Tarihi Mart 23, 2024, https://www.un.org/ru/node/44721.
• Sander, Oral. Siyasi Tarih:1918-1994. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Saraçoğlu, Şükrü. “Alman Hükümetiyle İktisadi ve Siyasi Münasebetlerimizin Kesilmesine Dair Beyanatı, 2 Ağustos 1944.” iç. Başbakanlarımız ve Genel Kurul Konuşmaları, Haz. İrfan Neziroğlu ve İrfan Yılmaz, Cilt 3, Ankara: TBMM Basımevi, 2014.
• Soysal, İsmail. “1939 Türk- İngiliz- Fransız İttifakı.” Belleten 46, no.182 (1982): 367-414.
• Tanör, Bülent. Osmanlı- Türk Anayasal Gelişmeleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2021.
• The Political and Economic Crisis in Europe and The United States Repsonse, Foreign Relations of the United States, 1947, The British Commonwealth; Europe, III, https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1947v03/pg_197, (Erişim: 02.04.2024). Truman, Harry S. “Adress to the United Nations Conference in San Francisco”, Erişim Tarihi, Mart 23, 2024 https://www.presidency.ucsb.edu/documents/address-the-united-nations-conference-san-francisco. Truman, Harry S. “Recommendation for Assistance to Greece and Turkety Address to The President of the United States.” Erişim Tarihi Mart 31, 2024 https://www.archives.gov/milestone-documents/truman-doctrine#transcript. U.S. “Congressional Record, 80th Congress First Session.” Erişim Tarihi Mart 28, 2024, https://www.congress.gov/bound-congressional-record/1947/03/12/daily-digest.
• UN. “Moscow Declaration and Tehran Conference.” Erişim Tarihi Mart 23, 2024, https://www.un.org/ru/node/44721. UN. “Moskow Declaration on General Security.” October 30, 1943, in. The Yearbook of the United Nations 1946-1947, New York: United Nations, 1947.
• UN. “The Atlantic Charter: Revitalizing the Spirit of the Founding of the United Nations Over Seventy Years Past.” Erişim Tarihi Mart 22, 2024 https://www.un.org/en/chronicle/article/atlantic-charter-revitalizing-spirit-founding-united-nations-over-seventy-years-past.