Role of Independent Audit in Economic Law Enforcement

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 2 Prof. Dr. Mustafa Avcı'ya Armağan, 2672 - 2718, 03.01.2025

Fatih Avcı

https://doi.org/10.47136/asbuhfd.1566218

Öz

As required by Article 167 of the Constitution; in order to eliminate market failures, the state regulates and supervises markets as part of its economic law enforcement and regulation responsibilities. While performing such duties, as well as public institutions such as independent regulatory authorities, private law entities such as independent auditors are benefited. According to administrative law doctrine, apart from their supporting role to the administration, in accordance with Article 128 of the Constitution, involvement of private persons in law enforcement activities with a primary role is not possible. Because of this limitation, in terms of administrative law principles, role of independent auditing institutions in public enforcement process should be addressed. The fact that the independent auditing, which is carried out under a private law contractual relationship is also applied in public sector, has necessitated the consideration of the issue from the perspective of public law, especially in terms of Article 128 of the Constitution. Due to constitutional limitations, it is not possible for independent auditing activities to fully replace administrative agencies’ law enforcement authorities and responsibilities, but it seems legally possible to take place within the public sector in a supporting role to the administration without eliminating the responsibility of the state.

Anahtar Kelimeler

Independent Audit, Regulation, Law Enforcement, Market Failure, Public Service, Public Official, Independent Regulatory Authority

BAĞIMSIZ DENETİM KURULUŞLARININ EKONOMİK KOLLUK KAPSAMINDAKİ YERİ

Öz

Anayasa’nın 167. maddesinin bir gereği olarak piyasa başarısızlıklarını gidermek adına devlet, ekonomik kolluk faaliyetleri marifetiyle piyasaları düzenleyip denetlemektedir. Ancak bu faaliyet yerine getirilirken bağımsız idari otoriteler gibi kamu kurumları yanında, bağımsız denetim kuruluşları gibi özel hukuk kişilerinden de yararlanılmaktadır. İdare hukuku öğretisinde, idareye yardımcı bir rolle üstlenilen faaliyetler dışında, Anayasa’nın 128. maddesi gereği özel hukuk kişilerinin kolluk faaliyetinde asli sorumluluklar üstlenmesi mümkün görülmemektedir. Bu yasak karşısında, birer özel hukuk şirketi olan bağımsız denetim kuruluşların yürüttüğü faaliyetin niteliği idare hukuku ilkeleri çerçevesinde açıklığa kavuşturulması gerekmektedir. Özel hukuk sözleşmeleri kapsamında yürütülen bağımsız denetim faaliyetinin, aynı zamanda kamusal işleyiş içinde de yer alması, konunun kamu hukuku açısından, özellikle Anayasa’nın 128. maddesi yönünden, ele alınmasını gerektirmektedir. Anayasal sınırlamalar nedeniyle, bağımsız denetim faaliyetinin kolluk yetki ve görevlerini tam manasıyla ikame etmesi mümkün olmamakla birlikte, idarenin sorumluluğunu ortadan kaldırmadan, ancak idareye yardımcı bir rolle, kolluk faaliyetleri içinde yer alması hukuken mümkün gözükmektedir.

Anahtar Kelimeler

Bağımsız Denetim, Regülasyon, Ekonomik Kolluk, Piyasa Başarısızlıkları, Kamu Hizmeti, Kamu Görevlisi

Kaynakça

• Akerlof, George A. “The Market for "Lemons": Quality Uncertainty and the Market Mechanism.” The Quarterly Journal of Economics 84, no. 3 (1970): 488-500. Akyılmaz, Bahtiyar, Murat Sezginer ve Cemil Kaya. Türk İdare Hukuku. Ankara: Savaş Yayınları, 2019.
• Amel-Zadeh, Amir ve Mary E. Barth. “Auditor Reporting to Bank Regulators: Effective Regulation or Regulatory Overreach?.” Journal of Accounting and Economics 72 (2021): 1-11.
• Atay, Ender Ethem. “Bağımsız İdari Otoriteler ve Türkiye Uygulaması.” Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi X, no. 1-2 (2006): 259-293.
• Atay, Ender Ethem. İdare Hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi, 2021.
• Aydın, Ayşegül ve Turgut Çürük. “Bağımsız Denetçinin Cezai Sorumlulukları.” Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi 12, no. 18 (2019): 1052-1070.
• Basel Committee on Banking Supervision. External Audits of Banks. (Bank For International Settlement, March 2014). Erişim tarihi Ekim 10, 2024, https://www.bis.org/publ/bcbs280.pdf.
• Basel Committee on Banking Supervision. The Relationship Between Banking Supervisors and Banks’ External Auditors. (Bank For International Settlement, January 2002). Erişim tarihi Ekim 10, 2024, https://www.bis.org/publ/bcbs87.pdf.
• Baykal, İsmail. “İdare Hukukunda Şeffaflık ve Hesap Verilebilirliğin Bağımsız Denetim Çerçevesinde Değerlendirilmesi.” Turan-SAM 12, no. 45 (2020): 298-301.
• BDDK. Krizden İstikrara Türkiye Tecrübesi. (Ankara: BDDK, 2009). Erişim tarihi Ekim 09,2024, https://www.bddk.org.tr/Duyuru/EkGetir/363?ekId=370.
• Bilgen, Pertev. “Kamu Hizmeti Hakkında.” İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi 1, no.1 (2011): 113-116.
• Bilgin, Nil Aslı. “Uluslararası Denetim Standartları ve Türkiye Uygulaması.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2006.
• Black, Julia. “National Regulation of Financial Markets & UK Regulation.” in Regulation of Financial Markets Lecture Notes, London: London School of Economics, 2009.
• Çağlayan, Ramazan. Kolluk ve Özel Güvenlik Hukuku. Ankara: Seçkin Yayınları, 2022.
• Çakmak, N. Münci. “Global İdare Hukuku Tartışmaları.” Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 16, no. 3 (2012): 121-136.
• Çal, Sedat. Türk İdare Hukukunda Ruhsat. Ankara: Seçkin Yayınları, 2010.
• Çal, Sedat. Türkiye’de Kamu Hizmeti ve İmtiyazın Dönüşüm Öyküsü. Ankara: TOBB Yayınları 2008.
• Çitil, Bünyamin. “Vergi Hukukunda Mali Müşavirlerin Sorumluluğu.” Türkiye Barolar Birliği Dergisi 106 (2013): 345-356.
• Dalvinder, Singh. “The Role of External Auditors in Bank Supervision: A Supervisory Gatekeeper?.” The International Lawyer 47, no. 1 (2013): 65–97.
• Dewing, Ian P. ve Peter O. Russell. “Auditors as Regulatory Actors: The Role of Auditors in Banking Regulation in Switzerland.” European Accounting Review 21, no.1 (2012): 1-28.
• Düğer, Sırrı. “Yeni Ekonomik İdare Hukuku: Teknolojik Gelişmeler Karşısında İdarenin İktisadî Hayata Müdahalesindeki Değişim.” Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 26, no. 1 (2022): 427-475.
• Duran, Lütfü. İdare Hukuku. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1982.
• Duran, Lütfü. “İdari İşlemlerden Sorumluluk: İptal Davası - Tam Yargı Davası.” İstanbul Üniversitesi Hukuk Mecmuası 33, no. 3-4 (1967): 3-26.
• Duran, Lütfü. “Türkiye’de Bağımsız İdari Otoriteler.” Amme İdaresi Dergisi 30, no. 1 (1997): 3-10.
• Falcıoğlu, Egemen. “Düzenleyici ve Denetleyici Kurulların İdari İşlemlerinde Yargısal Denetiminin Kapsamı ve Etkinliği.” Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 2018.
• Gadinis, Stavros ve Hovelle E. Jackson. “Markets as Regulators: A Survey.” Southern California Law Review 80, (June, 2007): 1239-1382.
• Göçmenler, Seda. “Uluslararası Denetim Standartları Açısından Denetlenen İşletme ve Bağımsız Denetçinin Sorumlulukları.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Ticaret Üniversitesi 2019.
• Gözler, Kemal. İdare Hukuku (Cilt I). Bursa: Ekin Yayınları, 2019.
• Gözübüyük, A. Şeref. Türkiye’nin Yönetim Yapısı. Ankara: Turhan Kitabevi, 2012.
• Günday, Metin. İdare Hukuku. Ankara: İmaj Yayınları, 2013.
• Güneysu Gökhan. “Uluslararası Hukuk Kuramı Açısından Global İdare Hukuku -Bir Girizgah-.” İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 6, no. 2 (2016): 287-306.
• Humphrey, Christopher ve Anne Loft. “Chapter 31: Contemporary Audit Regulation – Going Global!.” in Handbook of Key Global Financial Markets, Institutions, and Infrastructure, eds. Gerard Caprio, Douglas W. Arner, Thorsten Beck, Charles W. Calomiris, Larry Neal, Nicolas Véron (San Diogo: Academic Press, 2013): 333-343.
• İnanç, Mehmet. “Özel Hukuk Tüzelkişilerinin İdari İşlemleri.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, 2016.
• Jordona, Jaicint ve Guillermo Rosas. “Central Banks & Banking Regulation, Historical Legacies and Institutional Challenges.” in The Blind Spots of Public Bureaucracy and the Politics of Non‐coordination, eds. Bach Tobias ve Wegrich Kai, Palgrave Macmillan, 2019.
• Kağıtçıoğlu, Mutlu. “Para Piyasası Kurumlarına Yönelik Ekonomik Kolluk Faaliyeti.” Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Galatasaray Üniversitesi, 2015.
• Kankoç Aydın, Dilara. 2007’den Bugüne Küresel Krizin Finansal Düzenleyici Yaklaşıma Etkileri. Yeterlilik Etüdü (Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu, 2014).
• Kaplan, Onur. “İdare Hukuku Yönünden Sermaye Piyasalarında Bağımsız Denetim Faaliyeti ve Bağımsız Denetim Raporlarının Hukuki Niteliği.” Terazi Hukuk Dergisi 13, no. 141 (Mayıs 2018): 119-128.
• Karaca, Cengizhan. “Yeni Türk Ticaret Kanunu Kapsamında Bağımsız Denetim Mesleği ve Gaziantep İlinde Bir Uygulama.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, 2013.
• Karahanoğlu, Onur. Kamu Hizmeti (Kavram ve Hukuksal Rejim). Ankara: Turhan Kitabevi, 2004.
• Karaman, Ebru. “Özel Hukuk Tüzel Kişilerinin İdari İşlemlerine İlişkin Bir Değerlendirme.” Beykent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2, no. 3, (2016): 77-87.
• Kaya, Safiye. Dünya Bankası ve Dünya Bankası Kredilerinin Denetimi. Ankara: Sayıştay, Eylül 2003.
• Köker, Zeynep Ceren. “Yeminli Mali Müşavirlerin Sunduğu Tam Tasdik Hizmeti Kapsamında Vergi Denetimindeki Gelişmelerin Değerlendirilmesi.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2009.
• Langli, John Christian ve Marleen Willekens. “The Economics of Auditor Regulation.” in At the Forefront, Looking Ahead, Universitetsforlaget (2018): 159-176.
• Lipsey , R. G. ve Kelvin Lancaster. “The General Theory of Second Best.” The Review of Economic Studies 24, no.1 (1956-1957): 11-32.
• Magnus, M. The Relationship Between Banking Supervisors and Banks' External Auditors. PE.542685 (European Parliament Briefing, 30.06.2016). Erişim tarihi Ekim 11, 2024, https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2015/542685/IPOL_BRI(2015)542685_EN.pdf .
• Morriss, Andrew P. “Implications of Second-Best Theory For Administrative and Regulatory Law: A Case Study of Public Utility Regulation.” Chicago-Kent Law Review 73 (1998): 135-188.
• Ojo, Marianne. “The External Auditor's Role in Bank Regulation and Supervision: Helping the Regulator Avoid Regulatory Capture.” MPRA, no. 1293 (2007).
• Ojo, Marianne. “The Role of The External Auditor in The Regulation and Supervision of The UK Banking System.” MPRA, no. 6830 (October 2007).
• Omarova, Saule T. "Rethinking the Future of Self-Regulation in the Financial Industry." Brook Journal of International Law 35, no. 3 (2010): 666-706.
• Özbirecikli, Mehmet. “Türkiye’de Ticaret Kanunlarında Denetim Anlayışı Üzerine Bir İnceleme.” Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, no. 4 (2013): 152-167.
• Özkan, Ahmet Fatih. “Ekonomik Kamu Düzeni ve Ekonomik Kolluk Faaliyeti.” Ankara Barosu Dergisi 4 (2009): 75-94.
• Posner, Richard A. “Theories of Economic Regulation.” Bell Journal of Economics and Management Science 5, no. 2, (Autumn 1974): 335-358.
• Saban, Nihal. Vergi Hukuku. İstanbul: Beta Yayınevi, 2006.
• Sever, Çiğdem. “Kamusal Faaliyetlerin Özel Kişilere Gördürülmesi: Özel Güvenlik ve Özel Sağlık.” Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, 2013.
• Sever, Çiğdem. “Türkiye’de Düzenleyici Kurumların Yapısı, İşlevi ve Dönüşümü.” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 64, no. 1 (Mart 2015): 195-236.
• Sinoplu, Emine Burcu. “Sermaye Piyasası Kurulu’nun Uyguladığı İdari Yaptırımlar ve Yargısal Denetimi.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi, 2009.
• Şahin, Cenk. Amerikan Federal İdare Hukukunda Regülasyon (ve Türk İdare Hukukuna Yansımaları). İstanbul: Oniki Levha Yayınları, 2010.
• Tan, Turgut. “Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Kamu Hizmeti.” Anayasa Yargısı Dergisi 8 (1991): 233-252. Tan, Turgut. “Anayasal Ekonomik Düzen.” Anayasa Yargısı 7 (1990): 159-178.
• Tan, Turgut. “Bağımsız İdari Otoriteler veya Düzenleyici Kurullar.” Amme İdaresi Dergisi 35, no. 2 (2002): 11-37.
• Tan, Turgut. Ekonomik Kamu Hukuku Dersleri. Ankara: Turhan Kitabevi, 2010.
• Tan, Turgut. İdare Hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi, 2016.
• Tekinsoy, Ayhan. “Bağımsız İdari Otoriteler ve Regülasyon Anlayışı – Tartışmalar, Sorunlar.” Ankara Barosu Dergisi 65, no. 2 (2007): 119-134.
• Tekinsoy, Özge Okay. “Kolluk Faaliyetleri.” içinde İdare Hukuku, ed. Turan Yıldırım, Melikşah Yasin, Nur Kaman, H. Eyüp Özdemir, Gül Üstün ve Özge Okay Tekinsoy, 609-677, İstanbul: On İki Levha Yayınları, 2021.
• Tsingou, Eleni. “Transnational Policy Communities and Financial Governance: The Role of Private Actors in Derivatives Regulation.” CSGR Working Paper No. 111/03, Coventry UK: Warwick University, January 2003, 1-31.
• TÜBİTAK. Tübitak Girişim Sermayesi Destekleme Programı. Erişim tarihi Ekim 09, 2024, https://tubitak.gov.tr/sites/default/files/2023-09/tech-investr_program_sunumu_30.03.2022.pdf, Erişim tarihi: 09.10.2024.
• Ulusoy, Ali. “Bağımsız İdari Kurumlar.” Danıştay Dergisi, no. 100 (1999): 3-17.
• Ulusoy, Ali. “Regülasyon Çağına Girerken.” Liberal Düşünce Dergisi 20 (2000): 106-108.
• Ulusoy, Ali. “Regülasyon Kurumları Hakkında Genel Bir Değerlendirme.” içinde Günışığında Yönetim, ed. İl Han Özay, İstanbul: Filiz Kitabevi, 2004:138-150.
• Ulusoy, Ali. Yeni Türk İdare Hukuku. Ankara: Seçkin Yayınları, 2021.
• Urkan, Ercan. “Sermaye Piyasalarında Bağımsız Denetim ve Bağımsız Denetimden Kaynaklanan Sorumluluk.” Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi, 2015.
• Weber, Rolf ve Aline Darbellay. “The Regulatory Use of Credit Ratings in Bank Capital Requirement Regulations.” Journal of Banking Regulation 10 (2008): 1-16.
• World Bank. Audit Oversight to Enhance Trust and Transparency in Corporate Financial Statements: Challenges in Developing Countries. Report no. AUS0001102 (Vienna: World Bank, 2019). Erişim tarihi Ekim 10, 2024, https://cfrr.worldbank.org/sites/default/files/2019-11/Audit%20Oversight%20to%20Enhance%20Trust%20and%20Transparency%20in%20Corporate%20Financial%20Statements%20Challenges%20in%20Developing%20Countries%20%28%20APPROVED-FINAL%20129%29.pdf.
• World Bank. Banking Supervisors and External Auditors: Building a Constructive Relationship A Guide. (Washington: World Bank, 2016). Erişim tarihi Kasım 01, 2024, https://documents1.worldbank.org/curated/pt/621211556101403820/pdf/Banking-Supervisors-and-External-Auditors-Building-a-Constructive-Relationship-A-Guide.pdf.
• Yasin, Melikşah. Uygulama ve Yargı Kararları Işığında Özelleştirmenin Hukuki Rejimi. İstanbul: Beta Yayınevi, 2007.
• Yiğit, Uğur. “Bankacılık Kanununda Suçlar ve Cezalar.” Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi 2008.
• Yıldırım, Ezgi. “İdari Kolluk Faaliyetinin Özel Hukuk Kişilerince Görülmesi.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 2013.
• Yıldız, Hayrettin. “Vergi İnceleme İşleminin Bir İdari İşlem Olarak Unsurları Yönünden Hukuki Analizi.” Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi XVII (2013): 129-154.
• Yıldız, Şerife. “İdari Faaliyetlerin Devri Bağlamında Özel Güvenlik.” Yayımlanmamış Doktora Tezi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, 2009.
• Yılmaz, Serdar. "Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Örneğinde ‘Bağımsız İdari Otorite’ ve ‘Regülasyon’ Üzerine Kavramsal, Kurumsal ve İşlevsel Bir Deneme-Telekomünikasyon (Elektronik Haberleşme) Hukukunda Regülasyon-." içinde Prof. Dr. Metin Günday Armağanı (Cilt 2), Ankara: Atılım Üniversitesi, 2020: 1605-1678.
• Zabunoğlu, Yahya K. İdare Hukuku (Cilt I). Ankara: Yetkin Yayınları, 2012.