İSLAM CEZA HUKUKUNDA ÂKİLENİN CEZALARIN ŞAHSİLİĞİ İLKESİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 2 Prof. Dr. Mustafa Avcı'ya Armağan, 2556 - 2590, 03.01.2025

Ensar Kum

https://doi.org/10.47136/asbuhfd.1567440

Öz

İslam ceza hukukuna hâkim olan ilkelerden birisi cezaların şahsiliği ilkesidir. Bu ilkeye göre bir suç neticesinde oluşan cezayı ancak bu suçu işleyen kişi çekmelidir. Cezaların şahsiliği ilkesi, İslam ceza hukukunda uygulanagelmiş ve bu ilkeden ödün verilmemiştir. İslam ceza hukukundaki âkile ise kast unsuru olmaksızın gerçekleştirilen bir öldürme veya yaralama suçunda suç neticesinde ödenmesi gereken diyeti fail ile birlikte üstlenen şahıslar topluluğunun genel adıdır. Âkile sistemi bu tanımıyla birlikte İslam ceza hukukundaki cezaların şahsiliği ilkesi açısından tartışmalı bir konumda yer almaktadır. İslam hukukçuları âkilenin cezaların şahsiliği ilkesine aykırı olup olmadığını tartışmışlardır. İslam hukukçuları üç görüş etrafında toplanmıştır. Birinci görüşe göre âkile, bir kimsenin diğer bir kimsenin suçundan dolayı cezalandırılmasına yol açtığı için cezaların şahsiliği ilkesine aykırıdır. İkinci görüşe göre âkile cezaların şahsiliği ilkesine aykırı değildir. Zira âkile grubunun içindeki kimselerin birbirlerini koruma ve gözetme yükümlülükleri vardır. Bu yükümlülüklerini yerine getirmedikleri için diyetin ödenmesi noktasında sorumlulukları bulunmaktadır. Ayrıca âkile grubunda bulunan kimselerin birbirlerine yardım etmeleri de gerekmektedir. Üçüncü görüşe göre âkile, cezaların şahsiliği ilkesinin konusu değildir. Zira cezaların şahsiliği ilkesinin konusunu cezalar oluşturmaktadır. Âkilenin temellerini aldığı diyetin ise tazminat olma yönü ağır bastığı için cezaların şahsiliği ilkesinin konusuna girmediği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Âkile, Cezaların Şahsiliği İlkesi, Diyet, Ceza, Tazminat

The Evaluation of the Surety System (Aqila) with Respect to the Principle of Individual Criminal Responsibility in Islamic Criminal Law

Öz

The principle of individual criminal responsibility is one that dominates Islamic Criminal Law. This principle states that only the person who is guilty of a specific offense should be punished. It has been consistently applied in Islamic Criminal Law and has not been abandoned. The surety system (aqila), used in Islamic Criminal Law, refers to a group of people who, along with the perpetrator, assume responsibility for paying the blood money (diyya) required for an unintentional killing or injury. The surety system holds a controversial position in relation to the aforementioned principle. Islamic jurists have debated whether the surety system contradicts the principle of individual criminal responsibility. Islamic jurists have gathered around three main opinions. According to the first opinion, the surety system is contrary to the principle of individual criminal responsibility because it leads to one person being punished for the crime of another. According to the second opinion, the surety system does not contradict the principle of individual criminal responsibility. This is because the members of the surety system group have obligations to protect and look out for each other. As they fail to fulfill these obligations, they bear responsibility for the payment of blood money. Furthermore, members of the surety system group are also required to assist one another. According to the third opinion, the surety system is not within the scope of the principle of individual criminal responsibility. This is because the principle of individual criminal responsibility pertains to punishments. It is considered outside the scope of this principle because the blood money, which forms the basis of the surety system, is primarily compensatory in nature.

Anahtar Kelimeler

The Surety System (Aqila), The Principle of Individual Criminal Responsibility, Blood Money (Diyya), Punishment, Compensation

Kaynakça

• Akbulut, İlhan. “İslam Hukukunda Suçlar ve Cezalar.” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 52, no. 1 (2003): 167-181.
• Aktan, Hamza. “Âkıle.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 2/248-249. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Ansay, Sabri Şakir. Hukuk Tarihinde İslâm Hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi Yayınları, 2002.
• Avcı, Mustafa. “Suç Mağdurlarına Tazminat Ödenmesi Anlayışının Tarihi Gelişimi.” Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 24, no. 1 (2016): 7-36.
• Avcı, Mustafa. Osmanlı Ceza Hukuku I Genel Hükümler. Ankara: Adalet Yayınevi, 2018.
• Avcı, Mustafa. Osmanlı Ceza Hukuku II Özel Hükümler. Ankara: Adalet Yayınevi, 2018.
• Avcı, Mustafa. Türk Hukuk Tarihi. Ankara: Adalet Yayınevi, 2022.
• Aydın, Mehmet Akif. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Beta Yayınları, 2023.
• Bardakoğlu, Ali. “Toplum-Hukuk İlişkisi Açısından Cahiliyye Hukuku Örneği.” İç. Dünden Bugüne İslam Dünyasında Zihniyet Değişiklikleri ve Çağdaşlaşma Problemleri Sempozyumu, Bursa: Ensar Vakfı Yayınları, 1990.
• Bardakoğlu, Ali. “Ceza.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 7/470-478. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Bardakoğlu, Ali. “Diyet.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 9/473-479. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Behnesi, Ahmed Fethi. el-Ukube fil-fıkhi'l-İslâmi. Beyrut: Darü'ş-Şuruk, 1983.
• Belgesay, Mustafa Reşit. Kur’an Hükümleri ve Modern Hukuk Mevzuat İçtihatlar Tatbikat. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1963.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Basım ve Yayınevi, 1986.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Fıkıh İlmi& İslam Hukuku Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Nizamiye Akademi Yayınları, 2016.
• Centel, Nur, Hamide Zafer ve Özlem Çakmut. Türk Ceza Hukukuna Giriş. İstanbul: Beta Yayınları, 2020.
• Cin, Halil ve Ahmed Akgündüz. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2017.
• Cin, Halil ve Gül Akyılmaz. Türk Hukuk Tarihi. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2023.
• Dağcı, Şamil. “Hükûmet-i Adl.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 18/463-464. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Dağcı, Şamil. İslam Ceza Hukukunda Müessir Fiiller. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2018.
• Demir, Fahri. “Sigorta (Akıle Müessesesi ve Süftece Muamelesi Işığında Bir Tedkik).” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43, no. 2 (2002): 169-200.
• Dönmezer, Sulhi ve Sahir Erman. Nazarî ve Tatbikî Ceza Hukuku (Genel Kısım- Cilt I). İstanbul: Der Kitabevi Yayınevi, 2016.
• Dülger, Murat Volkan. Ceza Hukuku Genel Hükümler. İstanbul: Seçkin Yayıncılık, 2023.
• Ebu Zehra. İslam Hukukunda Suç ve Ceza. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1994.
• Ekinci, Ekrem Buğra. Hukukun Serüveni. İstanbul: Arı Sanat Yayınları, 2011.
• Ekinci, Ekrem Buğra. Osmanlı Hukuku Adalet ve Mülk. İstanbul: Arı Sanat Yayınevi, 2019.
• Esen, Hüseyin. İslam Hukukunda Mali Cezalar. İstanbul: Yeni Akademi Yayınları, 2006.
• Fetâvây-ı Hindiyye (Fetavay-ı Alemgirriye). çev. Mustafa Efe. Ankara: Akçağ Yayınevi, 1986.
• Hakeri, Hakan. Ceza Hukuku Genel Hükümler/ Temel Bilgiler. Ankara: Astana Yayınları, 2020.
• Halebi, İbrahim. İzahlı Mültekâ El Ebhur Tercümesi. çev. Mustafa Uysal. İstanbul: Dizerkonca Matbaası, 1968.
• Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi I. Ankara: İmaj Yayınları, 2003.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Said Ez-Zâhiri. el-Muhalla bil-Asar. Beyrut: Darü'l-Fikr.
• İbn Kudâme. Delilleriyle Hanbeli Fıkhı el-Muğni Muhtasarı. çev. Alpaslan Tunçer. İstanbul: Karınca Polen Yayınları, 2015.
• İbn Rüşd. Bidayetül-Müctehid ve Nihayetül-Muktesıd. çev. Ahmed Meylânî. İstanbul: Ensar Yayınları, 2015.
• İdris, Avd Ahmed. ed-Diye Beyne’l-Ukube ve’t-Ta’vid. Beyrut: Daru ve Mektebetu'l-Hilal, 1986.
• Karaman, Hayreddin. Başlangıçtan Zamanımıza Kadar İslam Hukuk Tarihi. İstanbul: İrfan Yayınevi, 1975.
• Karaman, Hayreddin. Anahtarlarıyla İslam Hukuku: Giriş ve Amme Hukuku. İstanbul: Ensar Yayınları, 2011.
• Kâsânî, Ebu Bekr Alâeddin Ebu Bekr b. Mes'ûd b.Ahmed el-Hanefi. Bedaiüs-Sanai fi Tertibiş-Şerai. Beyrut: Darü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1986.
• Kazamil, Seyf Recep. el-Âkıle fi’l-Fıkhi’l-İslâmî. Kahire: Mektebetü ve Matbaatü'l-İşâa el-Fenniyye, 1999.
• Koca, Mahmut ve İlhan Üzülmez, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2021.
• Kozak, İbrahim Erol. Kâdim Dönemler Genel Hukuk Tarihi. Ankara: Adalet Yayınevi, 2011.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş ve Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Kurtubî. el-Câmiu li-Ahkâmi’l-Kur’ân. çev. M. Beşir Eryarsoy. İstanbul: Buruc Yayınları, 2004.
• Matüridi, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmud. Te’vîlâtü’l Kur’an Tercümesi. çev. Bekir Topaloğlu ve Yusuf Şevki Yavuz. İstanbul: Ensar Yayınları, 2016.
• Maverdi, Ebu’l Hasen Ali b. Muhammed eş-Şafii. Ahkamu’s-Sultaniyye. çev. Ali Şafak. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1976.
• Merginani, Şeyhü'l-İslam Burhanüddin Ebu'l-Hasan Ali b. Ebu Bekir. Delilleriyle Hanefî Fıkhı el-Hidâye. çev. Ahmed Meylânî. İstanbul: Kahraman Neşriyat, 1983.
• Molla Hüsrev. Kaynaklarıyla Büyük İslam Fıkhı Gurer ve Dürer Tercümesi. çev. Arif Erkan. İstanbul: Eser Neşriyat, 1980.
• Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 2018.
• Okur, Kâşif Hamdi. İslam Hukukunda Sosyal Sorumluluk Âkıle Örneği. Ankara: İsam Yayınları, 2017.
• Özbek, Veli Özer, Koray Doğan ve Pınar Bacaksız. Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2021.
• Özen, Mustafa. Ceza Hukuku Genel Hükümler Dersleri. Ankara: Adalet Yayınevi, 2019.
• Özgenç, Nuri Berkay. “İslam Ceza Hukukunda Cezaların Şahsiliği İlkesi.” Hasan Kalyoncu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 11, no. 22 (2021): 203-221.
• Özkan, Mustafa. “Medine Vesikası.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ek-2/212-215. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
• Paçacı, İbrahim. “Diyet Bir Ceza Mıdır? (Cezai ve Medeni Müeyyide Açısından Diyet).” Mütefekkir- Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 1, no. 2 (2014): 87-105.
• Rimi, Muhammed b. Abdullah b. Ebi Bekr es-Sardafi. El-Meanil-Bedia fi Marifeti İhtilafi Ehliş-Şeria. Beyrut: Darül-Kütübil-İlmiyye, 1999.
• Saban, Ahmet. “İslam Ceza Hukukunda Diyet ve Âkile Sistemi.” Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, 2016.
• Sağlam, Hadi. “İslam Hukuk Tarihindeki Âkile Bugünün Sigortası Mıdır?” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15, no. 1 (2011): 265-292.
• Sağlam, Hadi. “Günümüzdeki Sosyal Güvenlik Kurumunun Tarihsel Kökeni Hakkında Özet Bir Tahlil.” Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9, no. 1 (2016): 131-142.
• Samire Hasanova. “İslâm Ceza Hukukunda Maslahat Prensibi Açısından Cezalar ve Cezanın Şahsiliği İlkesinin Değerlendirilmesi.” Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3, no. 1 (2017): 89-111.
• Schacht, Joseph. İslam Hukukuna Giriş. çev. Mehmet Dağ ve Abdülkadir Şener. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1986.
• Serâc, Muhammed Ahmed. Damânü’l-udvân fi-fıkhil-İslâmi. Beyrut: Müessesetü'l-câmiiyye, 1993.
• Serahsi, Ebu Sehl Ebu Bekir Muhammed b. Ahmed. Mebsût. ed. Mustafa Cevat Akşit. İstanbul: Gümüşev Yayıncılık, 2008.
• Sırım, Veli. “İslâm’da Diyet Uygulaması ve Sosyo-Ekonomik Yönden Değerlendirilmesi.” Tevilat- Selçuk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 4, no. 1 (2023): 277-295.
• Şa’rânî, Abdül Vehhab-ı. Mizân-ül Kübrâ Dört Hak Mezhebin Büyük Fıkıh Kitabı. çev. Faruk Meyan. İstanbul: Berekât Yayınevi, 1980.
• Şafak, Ali. “Erş.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 11/307, 308. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Udeh, Abdülkadir. İslam Ceza Hukuku ve Beşeri Hukuk. çev. Akif Nuri. İstanbul: İhya Yayınları, 1976.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Alfabetik İslam Hukuku Fıkıh Istılahları Kamusu. İstanbul: Eser Neşriyat, 1997.
• Yiğit, Yaşar. “İslam Ceza Hukukunda Şahsilik Prensibi.” Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 1993.
• Zuhayli, Vehbe. İslam Fıkhı Ansiklopedisi. çev. Ahmet Efe, Beşir Eryarsoy, H. Fehmi Ulus, Abdurrahim Ural, Yunus Vehbi Yavuz ve Nurettin Yıldız. İstanbul: Risale Yayınevi, 1994.
• Zuhayli, Vehbe. Nazariyyetüd-Daman Ahkamül-Mesuliyyetil-Medeniyye vel-Cinaiyye fil-Fıkhil-İslami. Dımaşk: Darü'l-Fikri'l-Muasır, 1982.