OSMANLI DÖNEMİNDEN GÜNÜMÜZE SERMAYE PİYASALARI ÖZELİNDE ARACILIK FAALİYETLERİNİN TARİHSEL GELİŞİMLERİ ÜZERİNE DÜŞÜNCELER

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 2 Prof. Dr. Mustafa Avcı'ya Armağan, 2293 - 2327, 03.01.2025

Ece Deniz Günay , Gözde Engin Günay

https://doi.org/10.47136/asbuhfd.1570007

Öz

Ekonomik büyüme ve kalkınma ekseninde sermaye piyasaları ve borsaların gelişim süreçlerini incelemek bugünkü kurumların özünü anlayabilmek bakımından önemlidir. Temelleri Osmanlı Devleti döneminde atılan sermaye piyasasının ve borsanın finansal etkisini kavrayabilmek için gelişen sermaye piyasası kurumlarından aracı kurumların, tarihte ortaya çıkış biçim ve süreçlerinin incelenmesi gerekir. Çalışma, Osmanlı İmparatorluğu’ndan günümüze sermaye piyasalarının durumunu ve borsacılık faaliyetlerinin oluşumunu; İmparatorluktaki savaşlar, yapılan reformlar ve Osmanlı mali sisteminin yapısı ekseninde ele almaktadır. Osmanlı İmparatorluğu’nda bankerler aracılığıyla yapılan ve finansal sisteme önemli yansımaları olan menkul kıymetlerin alım-satım işlemlerinin günümüzdeki aracılık faaliyetlerinin esası olarak değerlendirilebileceği tespit edilmiştir. Çalışmamızda, bugünkü aracılık faaliyetlerinin değişim ve gelişimlerinin kavranması amacıyla, bunlara katkısı olan Osmanlı ekonomik sistemi tarihsel olarak irdelenmektedir. Cumhuriyet döneminden günümüze mevzuat çalışmaları ve mali krizler incelenerek, aracılık faaliyetlerinin sermaye piyasalarındaki rolü ve piyasaların denetlenmesi, sermaye piyasasının önemli bir ilkesi olan kamuyu aydınlatma ilkesi ışığında aktarılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sermaye Piyasası, Borsa, Menkul Kıymetler, Galata Bankerleri, Aracılık Faaliyetleri

Thoughts on the Historical Evolution of Intermediary Operations Specific to Turkish Capital Markets from the Ottoman Period to Present

Öz

Examining the development process of capital markets and stock markets in the axis of economic growth is of vital importance in understanding the essence of today’s institutions. In order to comprehend the capital market’s impact at a financial level which traces back to the Ottoman Empire, one needs to examine intermediary operations’ appearances in historical timeline. This paper aims to analyse the development and formation of Turkish Capital Markets and stock markets tracing their origins back to Ottoman Empire in the axis of imperial wars, reforms and the Ottoman financial structure. Accordingly, this study sets forth that the intermediation conducted via Ottoman bankers constitutes the essence of today’s intermediary operations. From this point of reference, the Ottoman economic system is examined as the pioneer of today’s intermediary operations on a historical basis with the aim to objectively determine the functions of the intermediaries. This study scrutinizes legislative history and financial crises via pondering on intermediary operations’ role and the auditing of the markets in light of public disclosure principle as an essential of capital markets.

Anahtar Kelimeler

Capital Markets, Stock Market, Securities, Bankers of Galata, Intermediary Operations

Kaynakça

• Abidin Paşa. Borsa Risalesi: Hava Oyunları. Editör Celali Yılmaz. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2020.
• Adıgüzel, Burak. Sermaye Piyasası Hukuku. Ankara: Adalet Yayınevi, 2018.
• Akıncı, Turan. Galata-İstanbul’un 700 Yıllık Karakutusu. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2021.
• Al, Hüseyin ve Şevket Kâmil Akar. Osmanlı’dan Günümüze Borsa, Galata Borsası, 1830–1873, Cilt 1. İstanbul: Borsa İstanbul Yayınları, 2013.
• Al, Hüseyin ve Şevket Kâmil Akar. Osmanlı’dan Günümüze Borsa, Dersaadet ve Tahvilȃt Borsası, 1830–1873, Cilt 2. İstanbul: Borsa İstanbul Yayınları, 2014.
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük (A-G). İstanbul: Kubbealtı, 2011.
• Barış, Serap ve Uğurcan Özel. “Osmanlı Ekonomi ve Finans Sisteminde Banker bir Aile: Camondolar.” Maliye ve Finans Yazıları 109 (2018): 107–44.
• Bayar, Celal Levent. “Bankaların Sermaye Piyasası Mevzuatı Çerçevesinde Belirlenen Faaliyetlerinin Türkiye Finansal Piyasalarının Gelişimine Etkisi.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi, 2019.
• Black, Henry Campbell. Black’s Law Dictionary. Editör Bryan A. Garner. ABD: Thomson West Publisher, 2004.
• Boratav, Korkut. Türkiye İktisat Tarihi: 1908–2015. İstanbul: İmge Kitabevi, 2018.
• Castiglioni, Luigi ve Scevola Mariotti. Vocabolario della Lingua Latina. Milano: Loescher, 2005.
• Çelik, Gülfettin. “Sosyal Yapı.” İçinde Osmanlı İktisat Tarihi. Editörler Ahmet Tabakoğlu ve Arif Bilgin. Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını, 2013.
• Collins Sansoni Italian Dictionary. Editör Vladimiro Macchi. Firenze: Sansoni, 2000.
• Dilbaz, Kemaleddin. “Menkul Kıymet Borsalarının Özelleştirilmesi ve İMKB İçin Bir Değerlendirme.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi, 2007.
• Edizdoğan, Nihat. “Türkiye’de Sermaye Piyasasının Tarihsel Gelişimi.” Bursa Uludağ Üniversitesi Dergileri / Bursa İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi İşletme Fakültesi Dergisi 1, no. 1 (1982): 37–51.
• Genç, Mehmet. Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi I. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2021.
• Genç, Mehmet ve Erol Özvar. Osmanlı Ekonomisine Dair Konuşmalar-I. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2021.
• Günay, Ece Deniz. “Kamuyu Aydınlatma İlkesinin 6362 Sayılı Yeni Sermaye Piyasası Kanununa Yansımaları.” Terazi Hukuk Dergisi 77, no. 1 (2013): 20–22.
• Günay, Ece Deniz ve Gözde Engin Günay. “Anonim Ortaklıklarda Denetim Mekanizmaları: İç Denetim, Bağımsız Denetim Sistemi ve Bunların Komitelerle Olan İlişkileri.” İçinde Prof. Dr. Süheyl Donay’a Armağan, editör Esra Ekmekçi Çalıcıoğlu, 419-478, İstanbul: Filiz Kitabevi, 2020.
• Gündoğdu, Aysel. Sermaye Piyasası Hukuku. İstanbul: Seçkin Yayıncılık, 2018. İstanbul Ticaret Odası (İTO). Türkiye’de Ticaretin Öncü Kuruluşu: Dersaadet Ticaret Odası 1882–1923. İstanbul: İTO Yayını, 2009.
• Kafaoğlu, Arslan Başer. Bankerler Olayı. İstanbul: Yaylacık Matbaası, 1982.
• Kazgan, Haydar. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Şirketleşme: Osmanlı Sanayii Monografi ve Yorumlar. Ankara: Töbank A.Ş. Kültür Hizmeti Yayını, 1991.
• Kazgan, Haydar. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türk Bankacılık Tarihi. İstanbul: Türkiye Bankalar Birliği, Creative Yayıncılık ve Tanıtım Ltd. Şti, 1997.
• Koç Aytekin, Güner. “Türkiye’de Sermaye Piyasaları ve Borsaların Gelişim Süreci.” Uluslararası Beşerî Bilimler ve Eğitim Dergisi 9, no. 4 (2018) 150–76.
• Kotar, Erhan. “Türkiye’de Menkul Kıymet Borsasının Tarihi Gelişimi.” Eskişehir İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Dergisi 5, no. 1 (1969): 51–76.
• Köse, Metin Ziya. “Galata’da Ermeni Sarraflar ve Kredi İlişkileri (1700–1720).” Tarih Dergisi 64, no. 2 (2016) 73–99.
• Köse, Murtaza. “Osmanlıda Borsa ve Galata Bankerlerinin Devletin Mali Yapısındaki Yeri.” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 18, no. 3 (2001) 229–51.
• Lewis, Bernard. İslam ve Batı. Ankara: Akıl Çelen Kitaplar, 2017.
• Memiş, Tekin ve Gökçen Turan. Sermaye Piyasası Hukuku. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2020.
• Ölçer, Cüneyt. Osmanlı Bankası Aracılığı ile Yapılan Osmanlı Devleti Borç Anlaşmaları-Metinler. İstanbul: Yenilik Basımevi, 1989.
• Özdemir, Biltekin. Osmanlı Devleti Dış Borçları. Ankara: T.C. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayını, 2010.
• Özön, Mustafa Nihat. Osmanlıca-Türkçe Sözlük. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2012.
• Sakaoğlu, Necdet. Osmanlı Tarihi Sözlüğü (Kavramlar, Kurumlar, Olaylar). İstanbul: Alfa, 2016.
• Sami, Şemseddin. Kâmûs-ı Türkî / Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Editörler Raşit Gündoğdu, Niyazi Adıgüzel ve Ebul Faruk Önal. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2018.
• Saraç, Tahsin. Büyük Fransızca-Türkçe Sözlük (İstanbul: Adam, 2003).
• Sarıyar, Selçuk. “Aracı Kurumlar.” Erişim tarihi Ağustos, 4, 2024. https://www.hubyar.eu/menuis/araci-kurumlar.pdf/1-13, 2008.
• Tabakoğlu, Ahmet. “Mali Yapı.” İçinde Osmanlı İktisat Tarihi. Editörler Ahmet Tabakoğlu ve Arif Bilgin. Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını, 2013.
• Tekeli, İlhan ve Selim İlkin. Para ve Kredi Sisteminin Oluşumunda Bir Aşama. (Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası 50. Yıl Kuruluş Armağanı). Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Yayını, 1981.
• Tekinalp, Ünal. Sermaye Piyasası Hukukunun Esasları. İstanbul: Ekonomik ve Sosyal Yayınlar A.Ş. (ES Yayınları), 1982.
• Tetik, Nevzat ve Ersin Kanat. “Osmanlı Devleti’nde Menkul Kıymet İşlemleri.” Accounting and Financial History Research Journal 17, no. 2 (2019): 142–51.
• Toprak, Zafer. İttihat-Terakki ve Cihan Harbi (Savaş Ekonomisi ve Türkiye’de Devletçilik, 1914–1918). İstanbul: Kaynak Yayınları, 2016.
• Türk Dil Kurumu. Güncel Türkçe Sözlük. Erişim tarihi Ağustos, 4, 2024, sozluk.gov.tr.
• Uluyol, Osman. “1980–2000 Döneminde Türkiye’de Bankacılığın Gelişimi.” Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi 17, no. 2 (2019): 73–107.
• Ünlü, Ertan. “18. Yüzyılın İkinci Yarısında Merkez-Taşra Bağlamında Sarrafların İlişki Ağları: Bir Sosyal Ağ Analizi Yöntemi Denemesi.” Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, 2020.
• Yasaman, İbrahim Hamdi. Menkul Kıymetler Borsası Hukuku. İstanbul: Kazancı Matbaası, 1992. Yeloğlu, Hakkı Okan ve Abdulkadir Varoğlu. “Interactions Among Populations and Effects on Founding Rates: The Case of Financial Intermediary Institutions in Turkey: 1986-2005”. Doğuş Üniversitesi Dergisi 14, no.2 (2013): 267-281.
• Yeşildağ, Eser. “Türkiye’de Aracı Kuruluşların Gelişimi ve Yatırımcıların Aracı Kuruluş Seçimine Etki Eden Unsurlar: Bir Faktör Analizi Uygulaması,” Yayınlanmamış Doktora Tezi., Adnan Menderes Üniversitesi, 2013.
• Yılmaz, Celali. Osmanlı Anonim Şirketleri. İstanbul: Scala Yayıncılık, 2011.
• Yılmaz, Celali. Osmanlı’dan Günümüze Borsa, İstanbul Esham ve Tahvilat Borsası, 1929–1985, Cilt 3. İstanbul: Borsa İstanbul Yayınları, 2015.
• Yılmaz, Celali. “Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsası Bütçeleri (1931–1975).” Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi 18, no. 1 (2020): 92–115.
• Zingarelli, Nicola. Lo Zingarelli Minore: Vocabolario Della Lingua Italiana. İtalya: Zanichelli, 2001.