Legislation According to Fiqh: Example of the Majalla al-Ahkam al-Adliyyah

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 2 Prof. Dr. Mustafa Avcı'ya Armağan, 2328 - 2361, 03.01.2025

Mustafa Ünal

https://doi.org/10.47136/asbuhfd.1572986

Öz

The will that has the power of legislative authority also has the power to command. Therefore, it holds sovereignty. Thanks to the legislative power, a law can be made at first hand, existing laws can be changed or abolished. Fiqh accepts that the sovereign authority belongs to Allah (swt). Therefore, in an absolute sense, the legislative authority will also belong to Him. With the will and control of Allah (swt), the legislative authority has also been granted to the Messenger of Allah (saw). Therefore, when referring to the lawgiver from the perspective of jurisprudence, it directly means Allah (swt) and the Messenger of Allah (saw). In matters not directly regulated by the Qur'an and Sunnah, faqihs who possess the competence of ijtihad have gained a limited legislative authority by attempting to find solutions to issues. It has been accepted that the head of state has limited legislative authority over the people due to the necessity of obedience to Ülü'l-emr.
Majalla al-Ahkam al-Adliyyah was put into practice in the Ottoman Empire by taking advantage of the limited legislative power of the head of state. While the text of this law was being prepared, a society consisting entirely of faqihs was formed. This society prepared the text of this law by carrying out legislative activities in line with the views within the Hanafi sect. The text of the prepared law became mandatory to be implemented in the Ottoman Empire with the approval of the head of state. In this study, not the content of the Majalla al-Ahkam al-Adliyyah, but its nature as a legislative activity was examined.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Legislation, Majalla, Ijtihad, Codification

FIKHA GÖRE YASAMA: MECELLE-İ AHKÂM-I ADLİYYE ÖRNEĞİ

Öz

Yasama gücüne sahip olan irade emretme gücüne de sahiptir. Dolayısıyla egemenliği elinde bulundurmaktadır. Yasama yetkisi sayesinde ilk elden bir kanun yapılabilir, mevcut kanunlar değiştirilebilir veya kaldırılabilir. Fıkıh, egemenlik yetkisinin Allah Teâlâ’ya ait olduğunu kabul etmiştir. Dolayısıyla mutlak anlamda yasama yetkisi de ona ait olacaktır. Allah Teâlâ’nın iradesi ve kontrolü ile yasama yetkisi, Resulullah (s.a.v.)’e de verilmiştir. Dolayısıyla fıkıh açısından kanun koyucu ifadesi ile doğrudan Allah Teâlâ ve Resulullah (s.a.v.) kastedilmektedir. Kur’ân ve Sünnet ile doğrudan düzenlenmemiş olan konularda ise içtihat yeterliliğine sahip olan fakihler meselelere çözüm üretmeye çalışarak sınırlı bir yasama yetkisine sahip olmuşlardır. Ülü’l-emre itaatin zorunluluğu ile devlet başkanının da halk üzerinde sınırlı bir yasama yetkisinin bulunduğu kabul edilmiştir.
Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye devlet başkanının sınırlı yasama yetkisinden yararlanarak Osmanlı Devleti’nde uygulanmaya koyulmuştur. Bu kanun metni hazırlanırken tamamı fakihlerden oluşan bir cemiyet oluşturulmuştur. Bu cemiyet Hanefi mezhebi içerisindeki görüşler doğrultusunda yasama faaliyetinde bulunarak bu kanun metnini hazırlamıştır. Hazırlanan kanun metninin, devlet başkanının tasdiki ile Osmanlı Devleti’nde uygulanması zorunlu hale gelmiştir. Bu çalışmada Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’nin içeriği değil, bir yasama faaliyeti olarak mahiyeti inceleme konusu yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Yasama, Mecelle, İçtihat, Kanunlaştırma

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmet. Karşılaştırmalı Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, 2017.
• Akgündüz, Ahmet. “Fetâvâ-yı Ebüssuûd Efendi.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 12:441-43. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Akgündüz, Ahmet. “Hâkim.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 15:182-83. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Akgündüz, Ahmet. “Ma‘rûzât.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 28:72-73. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Akman, Ahmet. “İstishâb (Serahsi Özelinde Usûl-Füru’ Karşılaştırması).” İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 32 (2018): 105-24.
• Akyel, Remzi. “İslam Hukukunda Yasama Yoluyla Hakikat Dayatmasının İmkanı Meselesi.” Balıkesir İlahiyat Dergisi 17 (2023): 279-303.
• Ali Haydar Efendi, Hocaeminefendizâde. Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Anayurt, Ömer. Anayasa Hukuku: Genel Kısım. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2023.
• Apaydın, H. Yunus. “İctihad.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 21:432-45. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Apaydın, H. Yunus. “Kıyas (Fıkıh).” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 25:529-39. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Apaydın, H. Yunus. “Nas.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 32:391-92. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Apaydın, H. Yunus. “Sahâbî Kavli.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 35:500-504. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Atar, Yavuz. Türk Anayasa Hukuku. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2023.
• Atasoy, Abdussamed. “Geçen Asrın İmâm-ı Âzam’ı Ömer Hilmi Efendi’nin Terceme-i Hâli.” İç. Ömer Hilmi Efendi’nin Külli Kaideler Şerhi Mir’atü’l-Mecelle, ed. Mustafa Ünal ve Abdussamed Atasoy, 13-24. Ankara: Adalet Yayınevi, 2022.
• Avcı, Mustafa. Türk Hukuk Tarihi. Ankara: Adalet Yayınevi, 2023.
• Avcı, Mustafa, Mehmet Aykanat, ve İbrahim Ülker. Hukuk Başlangıcı ve Metodolojisi. Ankara: Adalet Yayınevi, 2023.
• Aydın, M. Âkif. “İslam Hukuku’nun Osmanlı Devleti’nde Kanun Hukukuna Doğru Geçirdiği Evrim.” Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları 1 (2006): 11-21.
• Aydın, Mehmet Âkif. “Anayasa.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 3:153-64. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Aydın, Mehmet Âkif. “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 28:231-35. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Aydın, Mehmet Âkif. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Beta Yayınevi, 2017.
• Bardakoğlu, Ali. “İstihsan.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 23:339-47. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Bardakoğlu, Ali. “İstishâb.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 23:376-81. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Başoğlu, Tuncay. “Tahrîc.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 39:420-22. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Bedir, Murteza. “Sünnet.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 38:150-53. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1976.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Çelebi, İlyas. “Kemalpaşazâde (Eserleri).” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 25:245-47. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Çelebi, İlyas. “Kemalpaşazâde (Kelâma Dair Görüşleri).” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 25:242-44. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Demir, Ethem. “İslam Hukukunda Taklid ve Telfik.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi, 2014.
• Demirtaş, Emrah ve İbrahim Sizgen. “İslam Hukukunda Telfîk Nazariyyesi.” Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18, no. 1 (2018): 535-67.
• Dokgöz, Derviş. İslam Hukukunda Ulü’l-Emrin Yetki ve Tasarrufları. Malatya: İksad Yayınları, 2022.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “İcmâ.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 21:417-31. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Örf.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 34:87-93. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Sedd-i Zerâi‘.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 36:277-82. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Şer‘u Men Kablenâ.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 39:15-19. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Ebû Dâvûd, es-Sicistânî. Sunen. Beyrut: el-Mektebetü’l-ʿAsriyye, t.y.
• Ebû Zehra, Muhammed. Usûlü’l-Fıkh. Dâru’l-Fikri’l-Arabî, t.y.
• Ekinci, Ekrem Buğra ve Ahmet Şimşirgil. Ahmed Cevdet Paşa ve Mecelle. İstanbul: KTB Yayınları, 2008.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh İlmine Giriş. İstanbul: Dem Yayınları, 2013.
• Eren, Abdurrahman. Anayasa Hukuku Dersleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2023.
• Gayretli, Mehmet. Tanzimat’tan Cumhuriyete Kanunlaştırma Çalışmaları. İstanbul: Nizamiye Akademi Yayınları, 2015.
• Gözler, Kemal. Anayasa Hukukunun Genel Esasları. Bursa: Ekin Yayınları, 2018.
• Gür, Refik. Hukuk Tarihi ve Tefekkürü Bakımından Mecelle. İstanbul: Sebil Yayınevi, 1993.
• Hacı Reşit Paşa. Ruhu’l-Mecelle. İstanbul: Dâru’l Hilafet-i’l Âliye, 1326.
• Hallaf, Abdulvahhâb. İlk Dönem İslâm Hukuku Yasama, Yargı ve Yürütme. Çeviren Abdülhadi Timurtaş. İstanbul: Pınar Yayınları, 2006.
• Hallaq, Wael B. İslâm Hukukuna Giriş. Çeviren Necmettin Kızılkaya. İstanbul: Pınar Yayınları, 2018.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm Anayasa Hukuku. Ed. Vecdi Akyüz. İstanbul: Beyan Yayınları, 1995.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. Çeviren Muhammed Yazgan. İstanbul: Beyan Yayınları, 2013.
• Irak Medeni Kanunu, Erişim Tarihi, Ekim 12, 2024. https://iraqld.e-sjc-services.iq/LoadArticle.aspx?SC=121120075347800.
• İbn Mâce, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. Yezîd. Sunen. Ed. Muḥammed Fuʾâd ʿAbdulbâḳî. Beyrut: Dâru İḥyâi Kütübi’l-ʿArabiyye, t.y.
• İbn ʿÂbidîn, Muḥammed Emîn b. ʿOmer b. ʿAbdilʿazîz el-Ḥuseynî ed-Dımeşḳî. Reddu’l-mụḥtâr ʿalâ’d-Durri’l-muḫtâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
• İbrahim, Abdulazim. “Mecelle’nin Orta Doğu Devletlerine Tesiri.” Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 1, no. 1 (2017): 8-18.
• İnalcık, Halil. “Kanun (Malî Yönetim ve Kamu Yönetimi).” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 24:324-27. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• İpşirli, Mehmet. “Kara Halil Efendi.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 24:361-62. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Kandemir, M. Yaşar. “el-Muvatta’.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 31:416-18. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Karadâvi, Yusuf. İslâm Hukukuna Giriş. Çeviren Yunus Araz. İstanbul: Nida Yayınları, 2019.
• Karahasanoğlu, Cihan Osmanağaoğlu. “Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye’nin Yürürlüğe Girişi ve Türk Hukuk Tarihi Bakımından Önemi.” Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 29 (2011): 93-124.
• Karaman, Hayreddin. “Âdet.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 1:369-73. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Karaman, Hayreddin. “Fakih.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 12:126-27. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Karaman, Hayreddin. Fıkıh Usûlü: (İslâm hukûkunun kaynakları, metodu ve felsefesi). İstanbul: Ensar, 2013.
• Karaman, Hayreddin. İslam Hukuk Tarihi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslâm Hukuku. İz Yayıncılık 296. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
• Kaşıkçı, Osman. İslâm ve Osmanlı Hukukunda Mecelle. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1997.
• Kaya, Eyyüp Said. “Mezheplerin Teşekkülünden Sonra Fıkhî İstidlâl.” Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2001.
• Kaya, Eyyüp Said. “Telfîk.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 40:401-2. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Kelebek, Mustafa. “İslam Hukukunda İstıshâb Delili ve Uygulamadaki Yeri.” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (1999): 401-38.
• Kılıçer, M. Esat. “Ashâbü’t-Tahrîc.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 3:470. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Kılıçer, M. Esat. “Ashâbü’t-Tercîh.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 3:471. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Koca, Ferhat. “el-Fetâva’t-Tatarhâniyye.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 12:446-47. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Koca, Ferhat. “Halil Fevzi Efendi.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 15:313. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Koçak, Zeki. “Hukuk Tekniği Açısından Mecelle’ye Yapılan Eleştiriler ve Değerlendirilmesi.” Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 19, no. 2 (2015): 27-48.
• Korucu, Yasemin. “İslam Hukukunda Telfik.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
• Koyuncu, Nuran. “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’nin Hukuki Değeri, Yürürlüğü ve Uygulanması ile İlgili Bazı Değerlendirmeler.” İç. Mecelle Üzerine Etütler I, ed. Ahmet Akman ve Mustafa Ünal. Ankara: Adalet Yayınevi, 2020.
• Köse, Saffet. “Hz. Ömer’in Bazı Uygulamaları Bağlamında Ahkâmın Değişmesi Tartışmalarına Bir Bakış.” İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, no. 7 (2006): 13-50.
• Köse, Saffet. İslâm Hukukuna Giriş. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2019.
• Köse, Saffet. “İslâm’da Hukuk Devleti İlkesinin Dinamikleri.” İLAM Araştırma Dergisi 1, no. 2 (1996): 7-52.
• Mardin, Ebul’ula. Medeni Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2009.
• Mesud Efendi. Mir’at-ı Mecelle. İstanbul: Matbâat-ı Osmaniye, 1302.
• Müslim, Ebû’l-Ḥasen Muslim b. el-Ḥaccâc el-Ḳuşeyrî en-Nîsâbûrî. Ṣaḥîhu Müslim. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 1374/1955.
• Nebhan, Muhammed Faruk. İslâm Anayasa ve İdare Hukukunun Genel Esasları. Çeviren Servet Armağan. İstanbul: Sönmez Neşriyat, 1980.
• Nesâî, Ebû ʿAbdirraḥmân Aḥmed b. Şuʿayb b. ʿAlî el-Ḫorâsânî. Sünenü’n Nesâî. Çeviren A. Muhtar Büyükçınar, Ahmet Tekin, Ö. Faruk Harman, ve Yaşar Erol. İstanbul: Kalem Yayıncılık, 1981.
• Özcan, Tahsin. “Ömer Hilmi Efendi.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 34:70-71. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Özcan, Tahsin. “Ömer Hulûsi Efendi.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 34:71. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Özcan, Tahsin. “Seyfeddin İsmâil Efendi.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 37:32-33. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Özcan, Tahsin. “Yûnus Vehbi Efendi.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 43:612-13. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Özel, Ahmet. “el-Âlemgîriyye.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 2:365-66. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Özel, Ahmet. “İbn Âbidînzâde.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 19:293-94. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Özen, Şükrü. “İstislâh.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 23:383-88. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Özen, Şükrü. “Kemalpaşazâde (Fıkhî Görüşleri).” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 25:240-42. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Özer, Hasan. “İbn-i Kemâl ve Tabakâtü’l-Fukahâ Adlı Eseri.” İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 14 (2009): 353-74.
• Said Halim Paşa. İslam ve Batı Toplumlarında Siyasal Kurumlar. İstanbul: Pınar Yayınları, 1987.
• Saraç, M. A. Yekta. “Kemalpaşazâde (Edebî Şahsiyeti).” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 25:244-45. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Sargın, İzzet. “İslam Hukuk Tarihinde Devlet ve Fonksiyonları.” Yayımlanmamış Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 2001.
• Sarıtepe, Erdoğan. “Kırımlı Abdüssettar Efendi’nin Hayatı, Eserleri ve Medhal-ı Fıkıh Adlı Risalesi.” Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16, no. 1 (2011): 113-31.
• Schacht, Joseph. İslam Hukukuna Giriş. Çeviren Mehmet Dağ ve Abdulkadir Şener. Ankara: Otto Yayınları, 2018.
• Seraḫsî, Muḥammed b. Aḥmed b. Ebî Sehl Şemsuʾl-eimme. Uṣûluʾs-Seraḫsî. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1973.
• Sümer, Haluk Hadi. Hukuka Giriş Kavramlar & Kurumlar. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2023.
• Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmanî. Ed. Nuri Akbayar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Şâban, Zekiyüddin. İslâm Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-Fıkh). Çeviren İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: TDV Yayınları, 2017.
• Şâfiʿî, Ebû ʿAbdullah Muḥammed b. İdrîs. er-Riṣâle. Mısır: Mustafa el-Babi el-Halebi ve Evladüh, 1938.
• Şahin, Osman. “İslam Hukuk Metodolojisinde Zerâyi’ ve Uygulaması.” İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 7 (2006): 209-43.
• Tahirov, Sayit. “İslam Hukukunda Telfik, Çeşitleri ve Hükmü.” Yeni Türkiye (Dergi) 98, no. 23 (2017): 469-86.
• Tirmiẕî, Ebû ʿÎsâ Muḥammed b. ʿÎsâ. Sunen. Beyrut: Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî, 1998.
• Turan, Şerafettin. “Kemalpaşazâde.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 25:238-40. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Türcan, Talip. Devletin Egemenlik Unsuru ve Egemenlikten Kaynaklanan Yetkileri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2001.
• Türcan, Talip. “İslâm Hukukunda Yasamanın Yargı Yoluyla Denetlenmesi.” İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 3, (Prof. Dr. Hayreddin Karaman’a Armağan) (2004): 143-54.
• Türcan, Talip. “Şûra.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 39:230-35. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Uğur, Seyit Mehmet. “Hanefîlerde Mezhep İçi Tercih ve Usûlü.” İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019.
• Ünal, Mustafa. “Mecelle ve Külli Kaideler Üzerine Bir İcmal.” İç. Ömer Hilmi Efendi’nin Külli Kaideler Şerhi Mir’atü’l-Mecelle, Ed. Mustafa Ünal ve Abdussamed Atasoy. Ankara: Adalet Yayınevi, 2022.
• Ürdün Medeni Kanunu, Erişim Tarihi, Ekim 12, 2024. https://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/ar/jo/jo019ar.pdf.
• Vural, Muammer. “Dört Halife Döneminde Yasama Faaliyetinin İşleyişi ve Bazı Yasama Örnekleri (Hz. Ömer Dönemi).” İlahiyat Tetkikleri Dergisi 44 (2015): 339-63. https://doi.org/10.29288/ilted.308485.
• Vural, Muammer. “Yasama Kavramı ve Yetkisi Açısından Pozitif Hukuk ile İslâm Hukuku Arasında Bir Mukayese.” Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36 (2011): 177-200.
• Yaman, Ahmet, ve Halit Çalış. İslam Hukuku. Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları, 2018.
• Yavuz, Hulusi. “Abdüssettâr Efendi, Kırımlı.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 1:304. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Yavuz, Hulusi. “Ahmed Hâlid Efendi.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 2:71-72. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Yavuz, Hulusi. “Ahmed Hilmi Efendi.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 2:89-90. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Yavuz, Hulusi. “Ahmed Hulûsi Efendi.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 2:90. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Yavuz, Hulusi. “Bağdatlı Muhammed Emin Efendi.” İç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 4:449. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Yıldırımer, Şahban. “Ahmet Cevdet Paşa ve Hukukçuluğu (1822-1895).” Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 5, no. 1 (2016): 117-41.
• Yılmaz, İbrahim. İslâm Hukukunda Kamu Otoritesinin Mubahı Sınırlandırması. Ankara: Fecr Yayınları, 2020.
• Yılmaz, Yasin. Son Dönem Osmanlı Hukuk Düşüncesi. İstanbul: Bir Yayınları, 2018.
• Zuhaylî, Vehbe. Fıkıh Usûlü. Çeviren Ahmet Efe. İstanbul: Risale Yayınevi, 2018