İBÂZİYYE HARİCÎ BİR FIRKA MIDIR?

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 1, 1 - 23, 30.01.2017

Orhan Ateş

Öz

Sünnî ve Şia mezhepler tarihi kaynakları İbâziyye’yi Haricî bir fırka olarak tanıtırlar.
Ancak İbâzî kaynaklar Haricîlik ithamını asla kabul etmezler. Hatta Haricilik nispetini bir hakaret
olarak değerlendirirler. Bu ithamın mezhepçilik ve siyasi taassuptan kaynaklandığını ileri
sürerler. İslam mezhepler tarihi kaynakları siyasi taassup ve mezhepçiliğin gölgesinde kaleme
alınmışlar ve çoğu defa siyasi iradenin etkisinde kalarak gerçekleri saptırmışlardır. Hakikate
ulaşmak için fırkaların kendi kaynaklarına da müracaat etmek gereklidir. Bu makalede
İbâziyye’nin Haricî bir fırka olup olmadığı değerlendirilecektir. 

Anahtar Kelimeler

İbaziyye, Havâric, Ezarika, Sıffin

Kaynakça

• A’birî, İsmail b. Sâlih, el-İbâziyyetü beyne Hiraseti’d-Dîn ve Siyâeti’d-Dünyâ, Muscat 2013
• Abdulhalîm, Receb, el-İbâziyye fî Mısr ve’l-Magrib ve Alâkâtuhum İbâziyye Uman ve’l-Basra, Maskat, 1990
• Akl, Nâsır b. Abdülkerim, el-Havârîc Evvelü’l-Fırak fî Tarihi’l-İslâm, Riyât, 1416.
• Askalânî, İbn Hacer Ahmed b. Ali, Fethu’l-Barî bi Şerhi Sahîhi Buharî, (thk. Abdulaziz b. Abdullah b. Bâz,) Muhammed Fuad Abdulbakî, Muhibbuddîn el Hatib’, Beyrut, 1390, XII, 293.
• Ateş, Orhan, el- İbâziyye fi Masâdriha, Alger 2014.
• Ateş, Orhan, İbâzî Edebiyatı Ebu’l-Kâsım Berrâdî Örneği, DÜİFD, 2011, c. XII, sayı 1, ss. 93-122.
• Ateş, Orhan, Mu’tezile İbâziyye Etkileşini, İzmir 2013.
• Bağdâdî, Ebu Mansûr Abdulkahir, el- Fark beyne’l-Fırak, (Çev. Fığlalı, Ethem Ruhi, “Muhaddime” Ankara 1991.
• Bârûnî, Süleymân b. Abdullah - Kitâbu’l-Ezhari’r-Riyâziyye fi Eimmeti ve Mülüku’l-İbâziyye, Daru’s-Selame, 1408/1987.
• Bârûnî, Süleymân b. Abdullah - Muhtasaru Târîhi’l-İbâziyye, Tunus, 1938.
• Bârûnî, Süleymân b. Abdullah, (1368/1940), Muhtasaru Târîhi’l-İbâziyye, Uman, 2003.
• Belâzurî, Ahmet b. Yahyâ, Ensâbu’l-Eşrâf, Süleymaniye Kütüphanesi, No 598, c. II.
• Berrâdi, Ebu Kâsım b. İbrahîm, el-Cevahiru’l- Münteka,; London , byy.
• Buhârî, Ebû Abdullah b. Muhammed Ebi’l-Hasan İsmâîl b. İbrahim b. el-Mugire (256/870), elCamiu’s-Sahîh, İstanbul, 1401/1981.
• Büyük, Enes, “Tefsirde İsrailiyyatın Arap Kültürü ile İlişkisi Üzerine Bir araştırma”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, c. 14, sayı, II, 2014.
• Cabir b. Zeyd, Rasâil İmam Cabir b. Zeyd,( thk, Ferhat b. Ali el-Cağbirî), “Menhecü’t-Tahkîk” Sîb 2011.
• Cenhânî, el-Habîb, Dirâsât fi’-Tarihi’l-İktisadî ve’l-İcmâ’î li’l- Magribi’l-İslâmi, Beyrut, 1986.
• Dercînî, Şeyh Ebû’l-Abbas Ahmed b. Saîd, 670/1271, Tabakât, (thk. İbrahim Tallay), I, II, Beyrut, 1974.
• Eş’arî, Ali b. İsmaîl (324/936), Makalâtü’l-İslâmiyyîn ve’htilâfü’l-Musallîn,I, II, (Neşr. H. Ritter), İstanbul, 1929; Makâlâtü’l-İslamiyyîn ve’htilâfü’l-Musallîn, I, II, (thk. M. Muhyiddîn Abdulhamîd), Beyrut, 1990.
• Fazlurrahman, İslâmic Methodology in History, yy. trz.
• Feth, Umrûs b., Usûlü’d-Deynûneti’s- Sâfiyye, Uman, 1999
• Halîfât , İvaz, - el-Usulü’t-Tarihiyye li’l Fırkati’l-İbâziyye, Uman, 2000.
• Halîfât , İvaz, - et-Tanzîmatu’s-Siyasîyye ve’l- İdariyye inde’l-İbadiyye fi Merhaleti Kitman
• Halîfât , İvaz, Neş’etü’l-Hareketi’l-İbâziyye, Amman, 1987.
• Halilî, Ahmet b. Hamad b. Süleymân, el-İstibdât, Muscat 2013.
• Halilî, Ahmet b. Hamad b. Süleymân, Mezhep Taassubu (çev. Orhan Ateş) , İstanbul 2016, Hizmetli, Sabri, “İtikadî İslâm Mezheplerinin Doğuşuna İctimaî Hadiselerin Tesiri Üzerine Bir Deneme” , AÜİFD, XXVI, (1983).
• Gulpaynî, Ali Rabbanî, Furukun ve Mezâhibu’l-Kelâmî, (Çev. Yunus Gürel), İstanbul 2014.
• İbn Hacer, Fethu’l-Bârî bi Şerhi Sahihî’l-Buharî, (thk. Abdulaziz b. Abdullah b. c. II.
• İbn Hanbel, Müsned, c. I.
• İbn Hazm, İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali (456/1063), el- Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehvâ ve’n-Nihal, IIV, Beyrut, 1975.
• İbn-i Hişam, Sîret-i İbn-i Hişâm, (çev. Hasan Ege) İstanbul, 1985.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fida İsmail, el-Bidâye ve’n-Nihâye, thk, Ali Şirî, Beyrut 1988, c. VIII.
• İbn Kuteybe, el-İmâme ve’s-Siyâse, Beyrut, ty, c. I.
• İzkevî, Serhân b. Saîd, Keşfu’l-Gumme, (thk. Muhammed Habib Sâlih, Mahmut b. Mubârek es- Selîmî), Muscat 2013.
• Kalhâtî, Muhammed b. Said el-Ezdî, (thk. S. İsmail Kaşif) el- Keşf ve’l-Beyân, Muscat 1980, c. II.
• Karakaya, İskender “Batının Gizli Silahı Oryantalizm” www.Tasam. Org. Tr/içerik/511.
• Kâşif, Seyyide İsmail, Uman fi Fecri’l-İslâm, Maskat, 2002.
• Kutlu, Sönmez, “Mürcie” İslam Mezhepleri Tarihi El Kitabı, Ankara 2012, s. 91-118
• Kutlu, Sönmez, İslâm Düşüncesinde Hadis Taraftarları ve İman Anlayışları, Ankara, 1997.
• Malatî, Ebû’l-Hüseyin Muhammed b. Ahmed (377/987), et-Tenbîh ve’r-Red alâ Ehli’l-Ehvâ ve’lBida’, (thk. Zahid Kevserî), Kahire, 1999.
• Masgırî, Nâsır b. Matar b. Saîd, el-İbaziyyetü fî Meydâni’l-Hak, Muscat 2011.
• Medenî, Muhammed en-Nemr, el-İbâziyyetü, Ehlü Hak ve’l-İstikâme, Dâru Dımeşk 2014.
• Muammer, Ali Yahya, el-İbaziyye mezhebun İslamiyyun Mu’tedilun, ( tkd. Ahmed b. Suûd es- Siyabî), Muscat 2011.
• Muammer, Ali Yahya, el-İbaziyyetü Mezheben İslamiyyen ve Mu’tedilen (özetleyen Ahmed b. Suûd Siyâbî, Vezaratu’l-Evkâf ve Şuunu’d-Diniyye, Saltanat-ı Oman, Muscat 2011.
• Muammer, Ali Yahya, el-İbaziyyetü, (takdim Ahmet b. Suûd es-Siyâbî) s. 26- 29
• Muhanna Râşid b. Hanad es-Sa’dî, Umrus b. Feth, 2014, yy
• Onat, Hasan, “Din Anlayışımızın Bazı kaynakları Üzerine Bazı Düşünceler” , Türk Yurdu, XIII, 75, (1993).
• Öz, Mustafa, “Hurkûs b. Zuheyr” DİA., İstanbul, 1998, c. XVIII.
• Öz, Mustafa, İslam Mezhepleri, İstanbul, 2005
• Salih b. Ahmed, Savafî el - İmam Câbir b. Zeyd el- Umanî ve Âsaruhu fi’d-Da’ve, Maskat, 1989.
• Sâlimî, Abdullah b. Hamîd, Tuhfetu’l-A’yân bi Sireti Ehl-i Uman, I- III, Uman, 2000.
• Sâlimî, Tuhfetu’l-A’yân fi Sireti Ehl-i Umân, Muscat 1997, c. I.
• Siyabî, Sâlim b. Hamûd, İzaletü’l- Va’şai Etbâu Ebî’ş-Şa’şâî, (thk. S. İsmail Kaşif), Maskat, 1979.
• Söylemez. M. Mehfuz, Kûfe, Ankara 2001.
• Şehristanî, Ebû’l-Feth Muhammed b. Abdilkerim ( 548/1153), el-Milel ve'n-Nihal, Beyrut, 1975;
• İslâm Mezhepleri, (Çev. Mustafa Öz), İstanbul, 2005.
• Şemmâhî, Ahmed b. Said b. Abdulvahit, (928/1522), Kitabu’s-Siyer, (thk. Ahmed b. Said b. esSiyabî) Maskat, 1987.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerir (310/922), Tarîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk, Kahire, 1939. -
• Tarîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk, (thk., Muhammed Ebû Fadl İbrahim) Beyrut, 1384/1975.
• Taberanî, Ebu’l-Kasım Süleymân b. Ahmed, el-Mu’cemu’l-Kebîr, thk, Hamdi Abdulhamid esSelefî, byy, 1984, c. III.
• Talibî, Ammâr, Ârau’l- Havârîc, Cezair 1978, c. I
• Tosh, John, Tarihin Peşinde, İstanbul 1997.
• Vercelânî, Kitâbu’d-Delîl ve’l-Burhân, Mektebetu’l-Baruniyye, Mısır, yy, c. I.
• Watt, “Mutezile’nin Siyasî Tavırları”, İslâm’da Siyaset Düşüncesi (Derleyen ve Çeviren: Kazım Güleçyüz), İstanbul 1995, s. 85. wilkinson, Kevin J., el-İbâziyyetüusuluha Ve Tatavvuru’l- Mübekkeri Fi Umân, Muacat 2014
• Zemahşerî, Ebû’l-Kasım Carullah Mahmut b. Ömer el-Harezmî, el-Keşşaf ‘an Hakâiki’t-Tenzîl ve ‘Uyuni’l-Ekâvil fi Vucuhi’t-Tevil, Beyrut, trz, II.