EN-NEDÎM [İBN AL-NADİM] VE EL-FİHRİST’İNİN İSLAM KÜLTÜR TARİHİNDEKİ YERİ İslam Kültür Tarihinin Zamansal Bir Haritası *

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 5, 1 - 33, 01.05.2017

Mehmet Yolcu

Öz

Kişi ilim dünyasına ne kadar aziz, derin ve çaplı bir katkı yapmışsa, o oranda daima yaşar ve yaşatılır. Onun için ilim, tarih, edebiyat ve fazilet erbabı bu alanlardaki katkılarıyla anılır ve onlarla yaşarlar. İlim ve kültür dünyasına yaptığı katkısıyla çağını aşan ve asırlar geçtikçe önemi daha derin biçimde hissedilen kişilerden biri de Muhammed b. İshak enNedim v.380/990 ve onun dünya ve İslam ilim ve kültür tarihine önemli bir katkı sayılan elFihrist adlı eseridir. Bu Tebliğde, İslam kültür tarihinin ilk dört asrına dünya çapında bir ışık sayılabilecek bir eser yazan en-Nedîm’i ve onun ilk dönemlerde birkaç asır görmezden gelinen ama son asırlarda doğuda ve batıda ilim ehli ve araştırmacıların ilgi odağı haline gelen el-Fihrist adlı eseri incelenmektedir. Öncelikle en-Nedîm’in hakkında çok az bilgi bulunan hayatı, ardından onun el-Fihrist’te izlediği metot, onunla varmak istediği hedef, nasıl bir anlatım üslubunu kullandığı ve düşüncesinin ana hatları tespit edilmiştir

Anahtar Kelimeler

en-Nedim, el-Fihrist, İslam Kültür Tarihi, Yazmalar

Kaynakça

• ‘Abdulaziz Receb, “en-Nedîm ve Kitâbuhu’l-Fihrist”, Râbitatu Udebâi’ş-Şâm yay. 2014.
• ‘Abdullatîf M. el-Abd, Nevâdiru’l-Me‘ârif ‘İnde İbni’n-Nedîm, Dâru’n-Nahda el- ‘Arabiyye, 1977.
• el-Bağdâdî, (1920) İsmâ‘il Bâşâ; Hediyyetu’l-‘Ârifîn Esmâu’l- Muellifîn ve Âsâru’l- Musannifîn, İstanbul 1955.
• Brockelmann, (m.1956) Carl; Tarîhu’l-Edebi’l-‘Arabî, trc. ‘Abdulhalim en-Neccâr, Mısır 1962.
• el-Ebyârî, İbrâhîm; “el-Fihrist li’bni’n-Nedîm” Turâsu’l-İnsaniyye, cilt III, sayı I, ss.193-209.
• Dodge, Bayard, The Fihrist of al-Nadim, Kolombiya Üniversitesi Yay. Nev York & London 1970.
• el-Emîn, ‘Abdulkerîm; “İbnu’n-Nedîm fi Kitâbihi’l-Fihrist: Er-Râidu’l-Evvel li’l- Bibliyografiyât fi’t-Turâsi’l-‘Arabî ve’l-İslâmî”, el-‘Aklâm: Cilt VI, Sene V, Şubat 1969, ss. 43-55.
• Flügel, (m.1970) Gustav; İbn al-Nadîm Kitab al-Fihrist, Leipzig 1871-1872.
• Hâcî Halîfe, Mustafa b. Abdullah (1067); Keşfu’z-Zunûn an Esâmî’l-Kutub ve’l- Fünûn, 3. B., Tahrân 1967.
• el-Hadîdî, Hâlid; Felsefetu ‘İlmi Tasnîfi’l-Kutub, Kâhire 1969.
• Halîfe, Şa‘bân ‘Abdülazîz & ‘Avze, Welîd Muhammed; el-Fihrist li’bni’n-Nedîm: Dirâsetun Biyografiyyetun Bibliyografiyyetun Bibliyomitriyye, el-‘Arabî li’n-Neşr ve’t- Tevzî’, Kâhire 1991.
• İbn al-Nadîm, Kitab al-Fihrist, thk. Gustav Flügel, Leipzig 1871-1872.
• İbn Ebû Usaybi‘a, (668) Ebû’l-Abbâs Ahmed b. el-Kâsim; ‘Uyûnu’l-Enbâ’ fi Tabakâti’l-Etıbbâ, thk. Nizâr Ridâ, Beyrut 1965.
• İbn Hacer el-‘Askalânî (852), Ahmed b. ‘Alî; Lisânu’l-Mîzân, Beyrut 1971.
• İbn Hallikân, Wefeyâtu’l-A‘yân, thk. İhsan Abbâs, Beyrut 1968-1972.
• İbnu’n-Nedîm (380/990), Ebû’l-Ferac Muhammed Ebû Ya‘kûb İshâk; el-Fihrist li’bni’n-Nedîm, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut 1398/1978.
• Kehhâle (m.1987), ‘Umar Rıdâ; Mu‘cemu’l-Muellifîn: Terâcimü Musannifî’l- Kutubi’l-‘Arabiyye, Mektebetü’l-Musennâ ve Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut, tarihsiz.
• el-Kalkaşandî (821), Ahmed b. ‘Alî; Subhu’l-A‘şâ fi Sınâati’l-İnşâ’, Kâhire 1913.
• el-Kıftî (646), ‘Ali b. Yûsuf; Târîhu’l-Hukemâ’, Leizig 1903; İnbâhu’r-Ruvât ‘alâ Enbâh en-Nuhât
• es-Safedî (764), Selaahuddin Halîl b. Aybek; el-Wâfî bi’l-Wefeyât, Beyrut 1420/2000.
• Seyyid, Eymen Fuâd, Kitâbu’l-Fihrist li-Ebî’l-Ferac Muhammed b. İshâk en- Nedîm, Muessesetu’l-Furkân li’t-Turâsi’l-İslâmî, London 1430/2009.
• Taşkûbrîzâde (968), Ahmed b. Mustafâ; Miftâhu’s-Sa‘âde ve Misbâhu’s-Siyâde fi Mevdûâti’l-‘Ulûm, Dâru’l-Kütübi’l-Hadîse, Kâhire, tarihsiz.
• Teceddud, Rıdâ, Kitâbu’l-Fihrist li’n-Nedîm, Tahran (Önsöz Tarihi), 1391/1971.
• ‘Usmân, Nâhid ‘Abbâs; el-Fihrist li’n-Nedîm, Dâru Kutrî b. el-Fecâe, ed-Devha 1985.
• Yâkût (626), er-Rûmî el-Hamevî; Mu‘cemu’l-Udebâ, Dâru’l-Müsteşrik, Beyrut, tarihsiz.
• ez-Zehebî (748), Şemsuddin Muhammed b. Ahmed; Târîhu’l-İslâm ve Wefeyât el- Meşâhîr ve’l-‘Alâm, thk. ‘Umar ‘Abdusselam et-Tedmurî, Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, Beyrut 1407-1417/1987-1997.
• ez-Ziriklî (m.1976), Hayruddin; el-A‘lâm: Kâmûsu’t-Terâcim li-Eşheri’r-Ricâl ve’n-Nisâ’ mine’l-‘Arab ve’l-Musta‘rabîn ve’l-Musteşrikîn. 10. Basım, Dâru’l-‘İlm li’l- Melâyîn, Beyrut 1992.