KAFKAS İSLAM ORDUSUNUN DAĞISTAN HAREKÂTI VE TÜRK BİRLİKLERİNİN TAHLİYESİ

Yıl 2019, Cilt: 17 Sayı: 31, 65 - 88, 15.05.2019

Kerime Özden Şahin

Öz

Birinci Dünya Savaşı sırasında Rusya’da meydana gelen Bolşevik Devrimi Kafkaslarda yaşayan Türk unsurları da derinden etkilemiştir. XVIII. yüzyılın başlarından itibaren zaten bu bölgedeki halk ile iletişim hâlinde olan Osmanlı Devleti, Bolşevik Devrimi’nin Rusya’da oluşturduğu boşluktan yararlanarak bağımsızlık ilan etmeyi amaçlayan Kuzey Kafkasya halkına destek olmak için harekete geçmiştir. Bu amaçla Kafkas İslam Ordusu oluşturulmuş ve önce Bakü’nün sonrada Kuzey Kafkasya’nın Sovyet-Rus işgalinden kurtarılması için harekete geçilmiştir. 1918 Eylül ayının sonlarından itibaren Derbent ve Petrovsk şehirlerinin alınması için 5’inci Kafkas ve 15’inci Piyade Tümenleri Kafkas İslam Ordusu emrine verildi. Türk birliklerinin ekim ve kasım aylarında büyük kahramanlıklar gösterdiği Derbent, Tarki Dağı ve Petrovsk muharebeleriyle Kuzey Kafkasya’daki Sovyet- Rus işgali sona erdirilmiştir. Ancak Osmanlı Devleti 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Mütarekesi gereğince buraları
boşaltmak zorunda kalmış ve son Türk birliği 29 Aralık 1918’de Kuzey Kafkasya’dan ayrılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kuzey Kafkasya, Derbent, Petrovsk, 5’inci Kafkasya Tümeni, 15’inci Piyade Tümeni, Biçerakov

Kaynakça

• Arşiv Gnkur. ATASE D. Bşk.lığı Arşivi / Birinci Dünya Harbi Koleksiyonu: BDH, Kls.: 3826, Dos.: 35, Fih.: 7-78. BDH, Kls.: 3826, Dos.: 35, Fih.: 7-160. BDH, Kls.: 3828, Dos.: 41, Fih.: 38-03. BDH, Kls.: 3828, Dos.: 41, Fih.: 010-02. BDH, Kls.: 3828, Dos.: 41, Fih.: 019-02. BDH, Kls.: 3826, Dos.: 35, Fih.: 7-6. BDH, Kls.: 3822, Dos.: 17, Fih.: 31-7, 7a. BDH, Kls.: 3822, Dos.: 17, Fih.: 31-17. BDH, Kls.: 3822, Dos.: 17, Fih.: 31-6.
• AKYÜZ, Yahya; Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu (1919-1922), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1975.
• ATAÇ, A. Muhtar; Rusya Tarihi-Türkler ve Komşularıyla Münasebetleri, Gnkur. Basımevi, Ankara, 1952.
• BELEN, Fahri; Birinci Cihan Harbi’nde Türk Harbi-1918 Yılı Hareketleri, V. Cilt, Gnkur. Basımevi, Ankara, 1967.
• BERKUK, İsmail; Büyük Harpte Şimali Kafkasya’daki Faaliyetlerimiz ve 15. Fırkanın Harekâtı ve Muharebeleri, 93 Sayılı Askerî Mecmua’nın 35 Sayılı Tarih Kısmı, İstanbul Askerî Matbaa, 1934.
• ERŞAN, Mesut; “Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin Kafkasya Siyaseti”, Sekizinci Askerî Tarih Semineri Bildirileri I, Gnkur. ATASE Yay., Ank., 2003.
• KIR, Naci; Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Kafkas Cephesi, 3 ncü Ordu Harekâtı, C II, Gnkur. Basımevi, Ankara, 1993.
• KURAT, Akdes Nimet; Türkiye ve Rusya-XVIII. Yüzyıl Sonundan Kurtuluş Savaşı’na Kadar Türk- Rus İlişkileri (1798-1919), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2011.
• SARI, Mustafa; Türkiye-Kafkasya İlişkilerinde Batum (1917-1921), Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 2014.
• YEĞİN, Süleyman İzzet; Birinci Dünya Harbi’nde Azerbaycan ve Dağıstan Muharebelerinde 15. Piyade Tümeni, Gnkur. ATASE Bşk.lığı Yay., Ankara, 2006.
• YÜCEER, Nâsır; I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusunun Azerbaycan ve Dağıstan Harekâtı, Gnkur. ATASE Bşk.lığı Yay., Gnkur. Basımevi, Ankara, 1996.
• Tezler ERŞAN, Mesut; Birinci Dünya Harbi’nde Osmanlı Devleti’nin Kuzey Kafkasya Siyaseti, (Basılmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Erzurum, 1995.
• Süreli Yayınlar
• Ati, 8 Mart 1918.
• İkdam, 23 Temmuz 1918.