Öz
Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşı’na girdiği zaman elbette müttefikleri gibi savaşı kazanma arzusundaydı. Fakat savaşın başlamasıyla birlikte bambaşka sorunlar ortaya çıkmıştı. Bunlardan biri Doğu Cephesi’nde Müslümanların göç hareketi idi. Bu göç hareketine bağlı olarak Osmanlı Devleti, Rus işgal bölgelerinden iltica eden Müslümanlara mülteci adını vermişti. Devlet, bir taraftan cephede savaşırken diğer taraftan da Müslüman mültecilerin iskân ve iaşesini organize etmeye çalışmıştı. Trabzon vilayetinden iltica eden Müslümanlar da bunlar arasındaydı. Trabzon mültecileri istikamet olarak Giresun ve Ordu kazası ile Canik sancağına iltica etmişti. Trabzon vilayetinin güneyinde meskûn olan Müslümanlar ise Sivas vilayetine yönelmişlerdi. Bunlar, iltica ettikleri yerlerde iskân edildikleri gibi başka bölgelere de göç etmişler/ettirilmişlerdi. Dolayısıyla Anadolu’nun dâhilinde birçok Trabzon mültecisine rastlanmaktaydı. Hatta Şam’a gönderilen mülteciler dahi vardı. 1917’de Çarlık Rusya’da Bolşevik İhtilali’nin başlamasıyla birlikte Rus Kafkas ordusunun Anadolu’dan çekilmesiyle hayatta kalan mülteciler de memleketlerine dönüş yapmışlardı. Fakat Rus ordusuyla birlikte hareket eden Ermeni birlikleri, memleketlerine dönüş yapan Trabzon mültecilerine bina yerine bir enkaz bırakmış ve iltica edemeyen Müslümanların birçoğunu katlederek Anadolu’dan kaçmışlardı.
Çalışmada Birinci Dünya Savaşı’na bağlı olarak Doğu Cephesi’nin Doğu Karadeniz’de Rus işgal bölgelerinden iltica eden Trabzon mültecileri ele alınmıştır. Çalışmada başta nitel ve nicel yöntem olmak üzere karşılaştırmalı yöntem kullanılmıştır. Yapılan literatür taraması sonucu muhacir ve mültecileri konu alan çeşitli çalışmalar tespit edilmiş fakat yapılan çalışmalarda Trabzon mültecilerinin münferit olarak incelenmediği fark edilmiştir. Dolayısıyla çalışmada Trabzon mültecilerinin göç istikametleri başta olmak üzere nerelere göç ettikleri, iskan edildikleri yerler ile buralardaki durumları yeni bilgi ve arşiv belgeleriyle anlatılmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler
birinci dünya savaşı doğu cephesi trabzon'un işgali harşit savunması trabzon mültecileri
Kaynakça
- Askeri Tarih Belgeleri Dergisi; Genelkurmay Basımevi, 31/ 81, Aralık 1982.
- BELEN, Fahri; Birinci Cihan Harbinde Türk Harbi 1914 Yılı Hareketleri, c.I, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1964.
- BELEN, Fahri; Birinci Cihan Harbi’nde Türk Harbi 1915 Yılı Hareketleri, c. II, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1964.
- BELEN, Fahri; Birinci Cihan Harbinde Türk Harbi 1916 Yılı Hareketleri, c. III, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1966.
- BELEN, Fahri; Birinci Cihan Harbinde Türk Harbi 1917 Yılı Hareketleri, c. IV, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1966.
- Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3. Ordu Harekâtı, c. II, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1993.
- ÇAKMAK, Fevzi; Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Cephesi, A. Tetik, S. Kiper, A. Seven, ve Y.S. Demirtaş (Yay.Haz.), Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2005.
- Trabzon Vilayeti Salnamesi, Trabzon, 1322(1906/1907).
- AKSOY, Volkan; II. Meşrutiyet Dönemi’nde Trabzon, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon, 2014.
- AKSOY, Volkan; “Trabzon’da Rus işgali ve Muhacirlik (1916-1918)”, Birinci Dünya Savaşı’nda Kafkas (Doğu) Cephesi Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı, M. Uğur (Yay.Haz.), ATAM, Ankara, 2015.
- AKSOY, Volkan; “Birinci Dünya Savaşı’nda “Göç”ün Acılarına Tanıklık Eden Şehir: Giresun”, Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 4/5, 2018.
- ALTINAY, Ahmet Refik; İki Parti İki Kıtal, (Çev. Y. Kurt). M.Ş. Eygi (Ed.), Bedir Yayınevi, İstanbul, 1999.
- ARMAOĞLU, Fahir; 19.Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), TTK Basımevi, Ankara, 1997.
- BAKİ; Büyük Harpte Kafkas Cephesi, Askeri Matbaa, İstanbul, 1933.
- BAL, Halil; “Brest-Litovsk Antlaşması'ndan Sonra Türkiye ve Ermeniler”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 5, 2004.
- BAŞAK, Tolga; “İngiltere’nin Kafkasya Politikası ve Ermeni Sorunu (1917-1918)”, Ermeni Araştırmaları Dergisi, 2013, 45.
- ÇAYKIRAN, Güzin; Erzurum, Van, Bitlis Vilayetlerinde Ermeni-Kürt İlişkileri (1908-1920), Gazi Üniverstesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2020.
- DEVELİOĞLU, Ferit; Osmanlıca-Türkçe Sözlük, Aydın Kitabevi, Ankara, 2002.
- DÜNDAR, Fuat; İttihat ve Terakki’nin Müslümanları İskân Politikası (1913-1918), İletişim Yayınları, İstanbul, 2018.
- ERDEM, Ufuk; “Aşâir ve Muhâcirîn Müdüriyet-i Umûmiyesi (1913-1922)”, ZfWT, 9/1, 2017.
- İPEK, Nedim; “Birinci Dünya Savaşı Esnasında Karadeniz ve Doğu Anadolu'da Cereyan Eden Göçler”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12/1, 1999.
- KARPAT, Kemal H.; Osmanlı Nüfusu 1830-1914, Timaş Yayınları, İstanbul, 2010.
- KAYA, Mevlüt; “I. Dünya Savaşı’nda Eynesil Yöresinde Rus İşgalinin Anılara Yansımaları”, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2/3, 2018.
- MCCARTHY, Justin, ASLAN, Esat, TAŞKIRAN, Cemalettin ve TURAN, Ömer; 1915 Van’da Ermeni İsyanı, (Çev. B. Yoğun), T&K Yayınları, İstanbul, 2018.
- SHAW, Stanford J. ve KURAL SHAW, E; Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, (Çev. M. Harmancı), E Yayınları, İstanbul, 2000.
- ŞAHİN, Enis “İngiliz The Times Gazetesi’ne Göre Trabzon’un Ruslar Tarafından İşgali (1916)”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 7/7, 2009.
- ÖĞÜN, Tuncay; Unutulmuş Bir Göç Trajedisi: Vilayat-ı Şarkiye Mültecileri (1915-1923), Babil Yayıncılık, Ankara, 2004.
- ÖZDİŞ, Hamdi; Taşrada İktidar Mücadelesi: II. Abdülhamid Döneminde Trabzon Vilayeti’nde Eşraf, Siyaset ve Devlet (1876-1909), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2008.
- SAYLAN, Kemal; “I. Dünya Savaşı’nda Yukarı Harşit Vadisi’nde Rusların Yaptığı Tahribat”, Harşit Vadisi Sempozyumu, (M. Fatsa ve M. Özmenli), Dokap Bölge İdaresi Başkanlığı, Giresun, 2017.
- TEMİZGÜNEY, Firdevs; Emval-i Metruke Meselesi 1915-1923, TTK Yayınları, Ankara, 2017.
- TEKİR, Süleyman; “Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz Rus İşgal Bölgelerinden Yapılan Göçler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 32, Bahar 2016.
- ÜNALP, F. Rezzan; “Birinci Dünya Harbi Sırasında Kafkas Cephesi’ndeki Casusluk Faaliyetleri (1914’ten 1918’e Kadar)”, Birinci Dünya Savaşında Kafkas (Doğu) Cephesi Uluslararası Sempozyumu, M.Uğur (Yay.Haz.), Ankara, 2015.
- ÜNALP, F. Rezzan; Trabzon’un işgalinden Harşit Savunmasına Birinci Dünya Harbinde Karadeniz, Serander Yayınları, Trabzon, 2019.
- ÜNLÜ, Funda; Harşıt Savunması’nın Bölgeye Yansımaları (1916-1918, Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzincan, 2019.
- YAVUZ, Nurcan; “Erzincan Mütarekesi’nin Türk Tarihindeki Yeri ve Önemi”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 1995, 17/28.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 7 Aralık 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021 Cilt: 19 Sayı: 33 |
