YİRMİNCİ YÜZYILIN BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ’NDE ASKERÎ AMAÇLI KULLANILAN PROJEKTÖRLER

Yıl 2022, Cilt: 20 Sayı: 34, 53 - 89, 25.02.2023

Derya Geçili

https://doi.org/10.46953/askeritarih.1061121

Öz

On dokuzuncu yüzyıldan sonra Avrupalı devletler silah sanayisinde yeniliklere başlamıştır. Bu yenilik hareketleri bağlamında hem savunma ve hem de saldırı sırasında kullanılabilecek projektörlere ihtiyaç duyulmuştur. Projeksiyonun kelime karşılığı ışığı yansıtmadır. Buradan dünyanın şeklinin bir düzleme yansıtıldığı fikri akla gelmelidir. Projektör ise ışık demetinin paralel ışınlarını etkili bir şekilde göstererek yansıtan aygıttır. Savunma amaçlı kullanılmaya başlanan projektörün bir süre sonra saldırı sırasında da etkili olabileceği ortaya çıkmıştır. Bunun için aydınlatıcılar üzerinde birçok araştırmalar yapılarak ışıktan iyi bir şekilde istifade edebilmenin yolları aranmıştır. Osmanlı Devleti’nde modernleşme çalışmaları sonucunda hem Avrupa’ya öğrenciler gönderilmiş, hem de uzmanlar getirilmiştir. Avrupa’daki yeniliklerin takip edilmesi sonucunda güçlü bir ışık kaynağı olan projektörün önemi fark edilmiştir. Avrupa’da şirketlerle görüşmeler yapılarak projektörler satın alınmıştır. Projektörler, stratejik önemi nedeniyle boğazlara yerleştirilerek sahil güvenliği sağlanmıştır. Bu çalışmada projektörlerin özellikleri ile Avrupa’da şirketlerden satın alınmaları için yapılan görüşmeler anlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Projektör, Aydınlatma, Boğaz, Osmanlı Devleti, Sutter Harle

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Babıali Evrak Odası (BEO), 2862/214618-1-1, 2862/214618-1-2, 2985/223801, 2158/161796-1-1, 2158/161796-1-2, 2558/191838-1-1, 2558/191838-1-2, 2558/191838-2-1, 2972/222898, 4111/308306. Dahiliye Emniyet-i Umumiye Emniyet (DH.EUM.EMN), 90/32, 90/27, 90/31, 90/33, 90/38, 117/47.
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Beşinci Şube (DH.EUM.5Şb), 1/16, 1/33, 20/52, 21/36. Dahiliye Muhaberat-ı Umumiye İdaresi (DH.MUİ), 153/132. Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye Evrakı DH.İ.UM), 19/1. Dahiliye Emniyet-i Umumiye Tahrirat Kalemi (DH.EUM.THR), 10/55.
• Hariciye Nezareti Belgrat Sefareti (HR.SFR3), 602/7, 621/4, 14 Mart 1910, 632/14, 18 Aralık 1911, 667/12, 21 Ocak 1912, 621/11, 654/95, 22 Aralık 1911. Hariciye Nezareti Sefareti (HR.SFR4), 876/53, 12 Temmuz 1913, 925/43, 14 Aralık 1913, 629/57, 1 Aralık 1911, 925/17, 20 Aralık 1912, 924/43, 26 Ağustos 1912. Hariciye Nezareti Siyasi (HR.SYS), 1549/96, 13 Mart 1912, 1549/95, 13 Mart 1913.
• Hariciye Nezareti Sefareti (HR.SFR4), 925/43-5-1, 925/43-11-13, 925/43-11-2, 925/43-7-9, 925/43-8-4, 925/43-11-9. Hariciye Nezareti Sefareti (HR.SFR4), 924/80-2-1, 924/80-2-2. İrade Tophane-i Amire (İ.TPH), 14/37-1-1, 14/37-1-2, 14/37-2-1, 14/37-2-2. İrade Hususi (İ.HUS), 131/7, 3 Cemaziyelevvel 1323 (6 Temmuz 1905).
• İrade Bahriye (İ.BH), 5/41, 29 Cemaziyelahir 1321 (22 Eylül 1903). Meclis-i Vükela (MV), 114/92-1-1, 114/92-1-2. Maliye Nezareti Evamir (ML.EVM), 597/6. Plan-Proje (PLK.p), 3647. Sadaret Eyalet-i Mümtaze Bulgaristan (A.MTZ04), 141/66, 18 Rebiülevvel 1324 (12 Mayıs 1906).
• Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV), 277/48-1-1, 277/48-2-1, 309/52-1-1, 276/46-2-2, 86/105-1-1, 86/105-1-2, 255/219-1-1, 255/219-1-2, 232/94-4-1, 303/140, 289/42, 290/187. Yıldız Perakende Evrakı Maliye Nezareti Maruzatı (Y.PRK.ML), 29/4. Yıldız Perakende Evrakı Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y.PRK.BŞK), 55/25-2-2.
• Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat (Y.PRK.ASK), 232/94-1-1, 232/94-1-2, 232/94-3-1, 232/94-4-1, 232/94-5-1, 234/26, 242/90, 12 Recep 1324 (1 Eylül 1906). Yıldız Esas Defterler (Y.EE.d), 416-2, 416-3, 416-4, 416-8, 416-9, 416-12, 416-13, 416-14, 416-15, 416-16.
• Deniz Müzesi Arşivi (DMA) Bahriye Nezareti (BN), 72/1434. Envanteri (ENV), 1928-307, 1928/308, 1928/331. Mülga Bahriye (MB), 770/295, 811/453, 811/454, 739/376, 484/97, 663/131, 663/132.
• Yazma Eserler Ali Galib bin Ali, Projektörlerin Askerlik Nokta-i Nazarından Sureti İstimali ve Aleti Mezkûre ile Boğaz ve Sevahilin Usulü Müdafaası, İstanbul, Mühendishane-i Berri Hümayun Matbaasında Tab’ Olundu, 1313 (1895). Cebil Muharebatında Metşeheb Işıklı Projektör, Projektörlerin Görevi, Projektörlerin Taarruz ve Müdafaadaki Görevleri.
• Ceride-i Bahriye, Numara: 63, 23 Rebiülevvel 1309 (27 Ekim 1891). Ceride-i Bahriye, Numara: 81, 9 Zilhicce 1309 (5 Temmuz 1892). “Harpten Evvel Havacılık ve Harpte Oynadığı Roller ve Silahları”, Deniz Mecmuası, C. 46, S. 333, Temmuz 1934, s. 380. “Modern Işıldaklarda Tenvir Mesafesinin Tezayüdü Esbabı”, Deniz Mecmuası, C. 44, S. 324, Nisan 1932, s. 582.
• “Gece Çıkarmalarında Işıldak Maniaları”, Deniz Mecmuası, C. 48, S. 342, 1 Teşrini 1936, s. 762-768. “Modern İstihkam Işıldakları”, Donanma Mecmuası, C. 43, S. 319, Kanunisani 1931, s.145. Harbi Umumi Ticaretine Müstenid Ecnebi Asarı Resmiye Külliyatı, 4, Projektör Talimatnamesi, 1 Kısım, Projektörlerin Sureti İstimali, Dersaadet Matbaası, 1338 (1919).
• Mehmed Ali; Görünmez ve Karanlık Ziyalı Muharrem Muhabere Parıldak Cihazları, Büyük Erkan-ı Harbiye Matbaası, Ankara, 1928. Mecmûa-i Askeriye, S. 11, 1 Şubat 1336 (1 Şubat 1920), İstanbul, Matbaa-i Askeriye, s. 425. Mecmuâ-i Askeriye, S. 9, 1 Kanûnievvel 1325 (14 Aralık 1909), İstanbul, Matbaa-i Askeriye, s. 320.
• Otuz Santimetre Katrında Asatinili Müvellidül Hamuzalı Kabil-i Nakl Projektörler, Avusturya Harbiye Nezaretince Bu Babdaki Talimatnameden Neşr Edilmiştir, İstanbul, 1334 (1915). THOMAZİ, E. Albay A, (çev. Hüseyin Işık), Çanakkale Deniz Savaşı, Birinci Dünya Harbi, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1997.
• Türk Hava Harekatı, C. 9, Genelkurmay Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1969. YÜKSEL, Ayhan; “Çanakkale Savaşlarında Sultanhisar Torpidosu Muavenet-i Milliyye Muhribi: Mürettebatı ve Faaliyetleri”, Osmanlı Araştırmaları XXI, İstanbul, 2001, s. 85-87. Mekteplerde Projeksiyon, Eğitim Amaçlı Kullanılan Projeksiyon, Edebiyat Mecmuası, 5/1 Şubat 1919.
• NUTKİ, Süleyman; Kamus-i Bahri, İstanbul, 2011. Projektör Müfettişi İstihkam Miralayı Ali Galip bin Ali; Askeri Projektörler, Dersaadet, Matbaa-i Askeriye, 1334 (1915). Yüzbaşı Rahmi; Cihan Harbi, Osmanlı Harekatı Tarihçesi (Çanakkale Muharebesi), Erkan-ı Harbiye, Dersaadet Matbaa-i Askeriye, İstanbul, 1338 (1919).