Ordu-Millet Türkler'de Asker Alma ve Asker Olma

Yıl 2024, Cilt: 22 Sayı: 36, 1 - 37, 30.12.2024

Harun Kaya , Cem Çerkezoğlu

https://doi.org/10.46953/askeritarih.1461042

Öz

Altay Dağları’nda, M.Ö. 1700’lü yıllara ait kurganların keşfedilmesinden bilgi çağının yaşandığı 21’inci yüzyıla, Türk Tarihi’nin her evresinde en önemli kurum olan askerlik teşkilatının mihenk taşı askeralma faaliyetleri olmuştur. İlk arkeolojik verilerin tespitinden Orhun Yazıtları’na, Ortaçağın yazılı kroniklerinden hükümdar fermanlarına, 19’uncu yüzyıl kanunnamelerinden günümüz yasama süreçlerine Ordu-Millet anlayışına sahip Türklerin askeralma süreçleri, tehdit algılayışları, savaş politikaları ile toprak yönetim sistemleri bağlamında şekillenmiştir. Geniş bir kaynakçadan istifade edilen bu çalışma ile askeralmanın tarihçesi ve hukuksal gelişimi özetlenmiştir. Askeralma ile ilgili tarihsel terimlerin eşlik ettiği bir anlatım yöntemiyle, kurum tarihi çalışmalarına yön verecek çalışma sahaları gösterilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ordu-Millet anlayışı, askere alım sistemleri, asker yazılmak, askeralma teşkilatı

Kaynakça

• AFYONCU, Erhan; “Zeamet”, TDVİA (Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi), Cilt 44, İstanbul, 2013.
• AKSU, Cevat; Dâr-ı Şûrâ-yı Askerî (Kuruluşundan 1876 Yılına Kadar), Ankara Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2004.
• ALAN, Hayrunnisa; “Tavacı”, TDVİA, Cilt 40, İstanbul, 2011.
• ALPMANSÜ, Yusuf-HÜNOĞLU, Burhanettin-ÖZEN, Gani; Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, Osmanlı Devri, III’üncü Cilt, 7’nci Kısım, Osmanlı İmparatorluğu Kara Kuvvetleri’nin İdari Faaliyetleri ve Lojistik (1299-1913); Ankara, Genelkurmay Basımevi, 1995.
• ALTIPARMAK, Sırrı-YETİŞEN, Abdullah-KURAT, Yuluğ Tekin; Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, III’üncü Cilt, 1’inci Kısıma Ek, Deniz Kısmı (1299-1452); Gnkur. Bşk. Harp Tarihi Dairesi Resmî Yayınları, İstanbul, KKK Basımevi, 1964.
• ARKAYIN, Aşır-BOZKURT, A. Rıza; Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, Osmanlı Devri, III’üncü Cilt, 4’üncü Kısım İkinci Viyana Kuşatmasından Nizam-ı Cedidin Teşkiline Kadar Olan Devre (1683-1793); Genelkurmay ATASE Yayınları, Ankara, Genelkurmay Basımevi, 1982.
• ASLAN, Nurcan; İLHAN, Fatma; “Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Askerlik Hizmeti ve Askere Alımlar (XIX. Yüzyıldan İtibaren)”, Askerî Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı: 11, Yıl: 6, Şubat 2008.
• ATATÜRK, Gazi Mustafa Kemal; Nutuk, 13’üncü Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2023.
• Asâkir-i Nizâmiye-i Şâhânenin Sûret-i Ahzını Mübeyyin Kânûnnâme-i Hümâyûn, İstanbul, Matbaa-i Ceride-i Askeriye, 1302.
• AYDIN, Caner; Osmanlı Askerî Organizasyonunda Kurmay Subaylık: Teşkilat (1848-1914), Harp Sanat Yayınları, İstanbul, 2022.
• AYIN, Faruk; Osmanlı Devleti’nde Tanzimat’tan Sonra Askeralma Kanunları (1839-1924), Ankara, Genelkurmay Basımevi, 1994.
• BAŞTAV, Şerif; “Avrupa Hunları”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt 1, Ankara, 2002.
• BAYKARA, Tuncer; “Osmanlı Reformunun İlk Zamanları: Yeniçeri Ocağının Kaldırılması ve İlk Tatbikat, Tarih İncelemeleri Dergisi, C 10, S 1, 1995.
• BEŞİKÇİ, Mehmet; “Topyekûn Savaş Çağında Askerî İş Gücünü Seferber Etmek-Birinci Dünya Savaşı Öncesinde ve Esnasında Osmanlı İmparatorluğu’nda Zorunlu Askerlik Hizmeti”, Derleyen Erik Jan Zürcher, Askerlik “İşi” Askerî İş Gücünün Karşılaştırmalı Tarihi 1500-2000, İletişim Yayınları, İstanbul, 2017.
• BEYDİLLİ, Kemal; “Nizâm-ı Cedîd”, TDVİA, Cilt 33, İstanbul, 2007.
• BEYDİLLİ, Kemal; “Yeniçeri”, TDVİA, Cilt 43, İstanbul, 2013.
• BOLAT, Cahide; Redif Askerî Teşkilatı (1834-1876), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara, 2000.
• BOSTAN, İdris; “Beylikten İmparatorluğa Osmanlı Denizciliği”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt 10, Ankara, 2002.
• Cahız; Türklerin Faziletleri ve Övgüleri, Çev. Osman Fevzi Olcay, Tefeyyüz Kitabevi, İstanbul, 1939.
• Cumhuriyet’in 100.Yılında Millî Savunma Bakanlığı; Millî Savunma Bakanlığı Yönetim Hizmetleri Genel Müdürlüğü Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2023.
• ÇADIRCI, Musa; Tanzimat Sürecinde Türkiye (Askerlik), İmge Kitabevi Yayınları, Ankara, 2008.
• ÇAKIN, Naci-ORHON, Nafiz; Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, III’üncü Cilt, 5’inci Kısım (1793-1908), Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Harp Tarihi Yayınları, Ankara, Genelkurmay Basımevi, 1978.
• ÇETİNSAYA, Gökhan-BUZPINAR, Ş. Tufan; “Midhat Paşa (1822-1884)”, TDVİA, C 30, Ankara, 2020.
• ÇÖKLÜ, Şenol; I. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Asker Alma Usulleri (Ahz-ı Asker), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2014.
• DEMİRCİ, Mustafa; “İktâ”, TDVİA, C 22, İstanbul, 2000.
• DONUK, Abdülkadir; Eski Türk Devletlerinde İdarî-Askerî Unvan ve Terimler, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 1988.
• DURMUŞ, İlhami; “Sarmatlar”, Ortak Türk Tarihi, Yeni Türkiye Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları, C 1, Ankara, 2019.
• DURMUŞ, İlhami; “Bilge Tonyukuk”, Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 1, C 3, 2019.
• EMECEN, Feridun; “Cebelü”, TDVİA, C 7, İstanbul, 1993.
• ERCAN, Yavuz; “Devşirme Sorunu, Devşirmenin Anadolu ve Balkanlardaki Türkleşme ve İslamlaşmaya Etkisi”, Belleten, Yıl 1986, C 50, S 198, Ankara, 1986.
• GÜLSOY, Ufuk; “Osmanlı Gayrimüslimlerinin Askerlikten Muâfiyet Vergisi: Bedel-i Askerî (1855-1909), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Yıl 2002, S 37, İstanbul, 2002.
• HANİOĞLU, M. Şükrü; Atatürk Entelektüel Biyografi, Bağlam Yayınları, İstanbul, 2023.
• HEINZELMANN, Tobias; Cihaddan Vatan Savunmasına Osmanlı İmparatorluğu’nda Genel Askerlik Yükümlülüğü 1826-1856, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2009.
• İNALCIK, Halil; “Tımar”, TDVİA, C 41, İstanbul, 2012.
• İNALCIK, Halil; Türk İdarî Teşkilatı Tarihi, Kronik Yayınları, İstanbul, 2023.
• KAFESOĞLU, İbrahim; Harezmşahlar Devleti Tarihi (485-618/1092-1221), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1992.
• KAFESOĞLU, İbrahim; Türk Bozkır Kültürü, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1987.
• KAFESOĞLU, İbrahim; Türk Millî Kültürü, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1983.
• KARATAMU, Selahattin; (Yeniden Yayına Hazırlayan Hülya Toker), Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, III’üncü Cilt, 6’ncı Kısım, (1908-1920); Genelkurmay ATASE Yayınları, Ankara, 1996.
• Kaşgarlı Mahmud; Dîvânu Lugâti’t-Türk (Türk Dilinin İlk Sözlüğü), Vakıfbank Kültür Yayınları, İstanbul, 2023.
• KAYA, Harun-ÖZTÜRK, Ertuğrul; Ölümsüz Kahramanlar (Birinci Dünya Savaşı Şehit İşlemleri), Ankara, Genelkurmay Basımevi, 2015.
• KOCA, Salim; “Eski Türklerde Devlet Geleneği ve Teşkilatı”, Türkler Ansiklopedisi, C 2, Ankara, 2002.
• KUCUR, Sadi S.; “İktâ-Selçuklular”, TDVİA, Cilt 22, İstanbul, 2000.
• KURAT, Akdes Nimet; Avrupa Avarları, T/0162-1, Tercüme Eser, Türk Tarih Kurumu.
• KURTARAN, Muhammet Sebahattin; Osmanlı Bahriyesine Asker Alma Sistemi (1839-1908), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2015.
• KURT CEYLAN, Fehminaz Sueda; Tanzimat Dönemi (1876-1908) Anadolu Merkez Vilayetlerindeki Hükûmet Konaklarının Mimari Özelliklerinin Değerlendirilmesi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• M.M. V. Yurtiçi Genel D. Ş. II; 1111 sayılı Askerlik Kanunu’nun Tatbikatına Dair Talimat, Üçüncü Basılış, E.U. Basımevi, Ankara, 1954.
• Mükellefiyet-i Askerî Kanunu; Şems Matbaası, 1330.
• ORHONLU, Cengiz-GÖYÜNÇ, Nejat; “Has”, TDVİA, Cilt 16, İstanbul, 1997.
• ÖGEL, Bahaeddin; İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi (Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre), 2. Baskı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1984.
• ÖGEL, Bahaeddin; Türk Kültürünün Gelişme Çağları 2, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971.
• ÖLMEZ, Mehmet; Kök Tengri ve Yağız Yer Arasında Kül Tegin-Bilge Kağan-Tunyukuk Yazıtları, Bilgesu Yayınları, Ankara, 2023.
• ÖZ, Mehmet; “Tahrir”, TDVİA, C 39, İstanbul, 2010.
• ÖZCAN, Abdülkadir; “Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye”, TDVİA, C 3, İstanbul, 1991.
• ÖZCAN, Abdülkadir; “Devşirme”, TDVİA, C 9, İstanbul, 1994.
• ÖZCAN, Abdülkadir; “Kapıkulu”, TDVİA, C 24, İstanbul, 2001.
• ÖZCAN, Abdülkadir; “Osmanlı Devleti’nin Askerî Yapısı” Türkler Ansiklopedisi, C 10, Ankara, 2002.
• ÖZCAN, Abdülkadir; “Pencik”, TDVİA, C 34, İstanbul, 2007.
• ÖZCAN, Abdülkadir; “Redif”, TDVİA, C 34, İstanbul, 2007.
• ÖZCAN, Abdülkadir; “Sekbân-ı Cedîd”, TDVİA, C 36, İstanbul, 2009.
• PINARBAŞI, Mahmut; Millî Savunma Bakanlığı (1920-1950), Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale, 2007.
• ROUX, Jean-Paul; Türklerin Tarihi Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 Yıl, Kabalcı Yayınları, İstanbul, 2007.
• Seferde Zabitan ve Efrat Zayiatının Suret-i Kayıt ve Tahkiki İçin Kıtaat, Hastaneler ve Ahz-ı Asker Şubeleriyle Harbiye Nezareti Sıhhiye Merkez İstihbarat Kaleminin Vezaifine Dair Talimat; Matbaa-i Askeriye, Dersaadet, 1332.
• SAKAOĞLU, Necdet; Osmanlı Tarihi Sözlüğü (Kavramlar, Kurumlar, Olaylar), Alfa Yayınları, İstanbul, 2017.
• SÜMER, Faruk; “Türkiye Kültür Tarihine Umumi Bir Bakış”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Yıl 1962, C 20, S 3-4, Ankara, 1962.
• ŞEŞEN, Ramazan; “Câhiz”, TDVİA, C 7, İstanbul, 1993.
• TARHAN, M. Taner; “Ön Asya Dünyasında İlk Türkler: Kimmerler ve İskitler”, Türkler Ansiklopedisi, C 1, Ankara, 2002.
• TAŞKESENLİOĞLU, M. Yasin; “Osmanlı Ordusunda Merkezî Bir Reform Meclisi Kurma Girişimi: Meclis-i Tanzimât-ı Askeriye”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S 64, Haziran, 2020.
• TEKELİ, Sevim; “İlk Japon Haritasını Çizen Türk Kaşgarlı Mahmud”, Erdem, C 1, S 3, Ankara, 1985.
• TERZİ, Mustafa Zeki; “Gulam”, TDVİA, C 14, İstanbul, 1996.
• TOSUN, İlkay; Eski Türklerde Devlet Yönetimi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2022.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı; Osmanlı Devlet Teşkilatına Medhal, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 5. Baskı, Ankara, 2014.
• YANIKOĞLU, Bilal Aziz; Trabzon ve Havalisinde Toplanmış Folklor Malzemesi, Kenan Matbaası, İstanbul, 1943.
• YİĞİT, İsmail; “Ribat”, TDVİA, C 35, İstanbul, 2008.