Millî Mücadele Dönemi'nde Denizden Verilen Lojistik Desteğin Batı Cephesi'ndeki Zaferlere Etkisi

Yıl 2024, Cilt: 22 Sayı: 36, 151 - 191, 30.12.2024

Deniz Aytan

https://doi.org/10.46953/askeritarih.1531319

Öz

Birinci Dünya Savaşı’nı Osmanlı Devleti için sona erdiren Mondros Mütarekesi hitamında İtilaf Devletleri antlaşmadan aldıkları yetkiyle Anadolu’nun birçok yerini işgal etmiştir. Vatanın savunması ve milletin özgürlüğü için Mustafa Kemal Paşa önderliğinde başlatılan Millî Mücadele neticesinde düşman yurttan kovulmuştur. Yaklaşık beş yıl süren ve ordu-millet dayanışmasının en iyi örneklerinden birini oluşturan Millî Mücadele süresince kara ordusunun yanı sıra denizci subay ve sivillerin gösterdiği azim ve kahramanlıklar da düşmanın yurttan çıkarılmasında büyük önem taşımaktadır. Silahlı mücadele açısından özellikle Batı Cephesi’nin lojistik desteğinin sağlanmasında deniz teşkilatı tarafından Karadeniz’de yapılan nakliyat belirleyici rol oynamıştır.
Karadeniz’deki lojistik faaliyetlere destek vermek amacıyla denizci subaylar tarafından Ankara’da Millî Müdafaa Vekâleti (Millî Savunma Bakanlığı) teşkilatı içerisinde Umur-u Bahriye Müdürlüğü teşkil edilmiştir. Müdürlük tarafından emrindeki sahil teşkilatı, az sayıdaki gemi ve sivil gemiciler ile İstanbul, Trabzon ve Batum’dan taşınan yaklaşık 300.000 ton malzeme Batı Cephesi’ne ulaştırılmıştır.
Bu makalede; Millî Mücadele’nin kazanılmasında Batı Cephesi’ne denizden sağlanan lojistik desteğin etkisi; arşiv belgeleri, Genelkurmay Başkanlığının Türk İstiklâl Harbi serisinde yer alan çalışmalar ve literatürdeki çeşitli araştırmalar ile döneme tanıklık etmiş asker ve sivil kişilerin anılarından istifade edilerek açıklanmaya çalışılmıştır. Çalışmada nitel, nicel ve karşılaştırmalı yöntem kullanılarak kaynaklar analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk Millî Mücadelesi, Bahriye, Umur-u Bahriye Müdürlüğü, Denizden Lojistik Destek, Batı Cephesi

Kaynakça

• AKŞİN, Sina; Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2020.
• ARSLAN, Esat; “Amerikan İstihbarat Belgelerine Göre Kurtuluş Savaşı’nın Bunalım Dönemindeki Türk Dış Politikası ve Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal Bey’le Yapılan Görüşmeler”, Belleten, C 62, S 234, 1998, s. 495-528.
• ATABEY, Figen; Karadeniz’de Türk Donanması (Birinci Dünya Harbi ve Millî Mücadele Dönemi), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2006.
• BAL, Nurcan; E. Gv. Alb. Abdurrahman Benlioğlu’nun Hatıraları, İstanbul Deniz İkmal Grup Komutanlığı Basımevi, İstanbul, 2004.
• BAYAR, Methi; İstiklal Savaşında Türk Denizcileri, Ankara, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Basımevi Amirliği, 2004.
• BAYAT, Mert; “Atatürk’ün Deniz Stratejisi”. Harp Akademileri Bülteni. S 160, 1988, Özel Bülten Eki.
• BESBELLİ, Saim ve İhsan Göymen; Türk İstiklâl Harbi V nci Cilt Deniz Cephesi ve Hava Harekâtı, Ankara, Genelkurmay Basımevi, 1964.
• BORAK, Sadi; “Enosis’i Nasıl Zapt Ettik”, Hayat Tarih Mecmuası, C 1, S 6, 1969, s. 77-82.
• BÜYÜKTUĞRUL, Afif; Osmanlı Deniz Harp Tarihi Cilt: 5, İstanbul, Deniz Basımevi, 1977.
• ________; Büyük Atamız ve Türk Denizciliği, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 1969.
• ÇALIŞKAN, Ülkü; “Kurtuluş Savaşı’nda Sovyet Rusya’nın Mali ve Askerî Yardımları”, Karadeniz Araştırmaları, S 9, 2006, s. 35-54.
• ÇAPANER, Nahit; Kurtuluş Savaşı’nda Deniz Kahramanları, İstanbul, Deniz Matbaası, 1943.
• ÇOKER, Fahri; Bahriyemizin Yakın Tarihinden Kesitler, Ankara, Dz.K.K.lığı Karargâh Basımevi, 1994.
• ________; Deniz Harp Okulumuz, İstanbul, Deniz Basımevi, 1984.
• DAĞTEKİN, Hüseyin; “İstiklâl Savaşı’nda Anadolu’ya Kaçırılan Mühimmat ve Askerî Eşya Hakkında Tanzim Edilmiş Mühim Bir Vesika”, Tarih Vesikaları, C 1, S 16, 1955, s. 9-16.
• Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, İstiklâl Harbi’nde Bahriyemiz, (Yay. haz.: Soner Polat, Figen Atabey ve Akın Özdemir), Ankara, Deniz İkmal Grup K.lığı Basımevi, 2003.
• EDİZ, İsmail; Diplomasi ve Savaş, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2015.
• ERCAN, Tevfik; Türk İstiklâl Harbi II nci Cilt Batı Cephesi 2’nci Kısım, Ankara, Genelkurmay Basımevi,1999.
• ERKAL, Şükrü; Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Türkiye Büyük Millet Meclisi Dönemi (23 Nisan 1920-29 Ekim 1923) IV ncü Cilt I nci Kısım, Ankara, Genelkurmay Basımevi, 1984.
• GENCER, Ali İhsan ve Sabahattin Özel; Türk İnkılâp Tarihi, DER Yayınları, İstanbul, 2015.
• Genelkurmay Başkanlığı, Arşiv Belgeleriyle Rum Faaliyetleri 1918-1922 C 1, Yay. haz. Ahmet Tetik, Ankara, Genelkurmay Basımevi, 2009.
• GÜNEŞ, İhsan; “Millî Mücadele Dönemi Bütçeleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 4, S 12, 1988, s. 763-782.
• HERGÜNER, Mustafa; Kurtuluş Savaşı’nda Denizciliğimiz, Türkiye Denizciler Sendikası, İstanbul, 1992.
• IŞIN, Mithat; İstiklâl Harbi Deniz Cephesi, İstanbul, Deniz Basımevi, 1946.
• İNALCIK, Halil; Akademik Ders Notları, Timaş Yayınları, İstanbul, 2016.
• KILIÇ, Selda; “İstiklal Harbi’nde Sovyetler Birliği’nden Gelen Yardımlar”, DTFC Dergisi, C 56, S 1, 2016, s. 124-143.
• KARADOĞAN, Umut C.; “Millî Mücadele Yıllarında Türk Bahriyesinin Durumu ve Faaliyetleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 27, S 81, 2011, s. 603-650.
• KORAL, Necmi, Remzi Önal, Rauf Atakan, Nusret Baycan ve Selahattin Kızılırmak; Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Osmanlı Devri Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik X uncu Cilt, Ankara, Genelkurmay Basımevi, 1985.
• KÖYLÜ, Murat; “Millî Mücadele Dönemi’nde Türk-Yunan Lojistik Sisteminin Karşılaştırılması”, Toros Üniversitesi İİSBF Sosyal Bilimler Dergisi, C 3, S 5, 2016, s. 65-90.
• MÜDERRİSOĞLU, Alptekin; Kurtuluş Savaşının Malî Kaynakları, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1990.
• MÜTERCİMLER, Erol; Kurtuluş Savaşına Denizden Gelen Destek ve Kuvayı Milliye Donanması, Alfa Yayınları, İstanbul, 2004.
• NUTKU, Emrullah; İstiklal Savaşı’nda Denizciler, der. Figen Atabey, Ankara Deniz İkmal Grup Komutanlığı Basımevi, 2008.
• OKUR, Mehmet; “Karadeniz Bölgesi’nde Millî Mücadele’nin Örgütlenmesi: Sivil ve Askerî Teşkilatlanmalar”, Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C 6, S 10, 2020, s. 191-214.
• ORHAN, M. Celaleddin; Bir Bahriyelinin Anıları, Kastaş Yayınları, İstanbul, 2001.
• ÖNALP, Kâmil, Şadi Sükan ve İsmail Hakkı Alpay; Türk İstiklâl Harbi II nci Cilt Batı Cephesi 4 ncü Kısım, Ankara, Genelkurmay Basımevi, 1974.
• ÖNALP, Kâmil; Türk İstiklâl Harbi II nci Cilt Batı Cephesi 3 ncü Kısım, Ankara, Genelkurmay Basımevi, 1966.
• ÖZEL, Sabahattin; Millî Mücadele’de Trabzon, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1991.
• ÖZLÜ, Hüsnü; “İstiklal Savaşı’nda Bir Yol: İstiklal Yolu ve Kastamonu Bölgesindeki Lojistik Faaliyetlerin Değerlendirilmesi”, Savunma Bilimleri Dergisi. C 18/2, S 36, 2019, s. 155-181.
• POLAT, Hasan Ali ve Osman Akandere; “Karakol Cemiyeti Liderlerinden Galatalı Şevket Bey’in Hayatı ve Millî Mücadele’deki Hizmetleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C 36, S 2, 2021, s. 643-673.
• PULTAR, Mustafa; Denizlük Büyük Deniz Sözlüğü, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2022.
• SANAL, Mithat; “Millî Mücadele’den Bir Yaprak”, Hayat Tarih Mecmuası, C 2, S 8, 1968, s. 28-34.
• SONYEL, Salâhi R.; Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika Cilt: 1, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2014.
• ________, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika Cilt 2, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2003.
• ŞAVKILI Cengiz, Oğuz Köseler; “Millî Mücadele’nin Batı Cephesi’nde Levazım ve İkmal Faaliyetleri”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C 24, S 100, 2022, s. 22-37.
• TEVETOĞLU, Fethi; Millî Mücadele Yıllarındaki Kuruluşlar, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1991.
• TİMUR, Cevdet, Rauf Atakan, Alişan Berktay ve Veli Ertekin; Türk İstiklâl Harbi VII nci Cilt İdari Faaliyetler (15 Mayıs 1919-2 Kasım 1923), Ankara, Genelkurmay Basımevi, 1975.
• TİMURAL, Ahmet, Rauf Atakan, Alişan Berktay ve Cevdet Timur; Türk İstiklâl Harbi II nci Cilt Batı Cephesi 5 nci Kısım 2 nci Kitap Sakarya Meydan Muharebesi, Ankara, Genelkurmay Basımevi, 1973.
• TOPAL, Coşkun; “Doğu Harekâtı Sonrası Batı Cephesi’nin Lojistiği ve Karadeniz’in Güvenliği Sorunu”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C 10, S 1, 2008, s. 104-116.
• TURAN, Refik; “Millî Mücadele’de İnebolu-Kastamonu-Ankara Hattı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 15, S 44, 1999, s. 693-699.
• ÜLMEN, Cevat; Kurtuluş Savaşında Karadeniz, İstanbul, Deniz Matbaası, 1943.
• ÜNAL, Muharrem Selçuk; “Türk Kurtuluş Savaşı’nda Türk-Sovyet Yakınlaşması ve Moskova Antlaşması”, Milliyetçilik Araştırmaları Dergisi, C 5, S 1, 2023, s. 1-42.
• ÜNAL, Tahsin; “Millî Mücadele’de Ekonomik Durum”, Türk Kültürü, Cilt X, S 118, Ağustos 1972, s. 952-988.
• ÜNALP, Fatma Rezzan; “Türk İstiklal Harbi’nde Batı Cephesi Tayyare Bölükleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 38, S 105, 2022, s. 55-100.
• YAMAN, Ahmet Emin; “Kurtuluş Savaşı Ekonomisi ve Maliyesi”, Atatürk Yolu Dergisi, C 3, S 12, 1993, s. 417-428.
• YAVUZ, Resul; “Millî Mücadele’nin Başlarında İngiliz İstihbarat Servisinin Trabzon’daki Faaliyetleri”, Karadeniz Araştırmalar Enstitüsü Dergisi, C 3, S 4, 2017, s. 113-150.