Beıng Prısoned In The Ottoman Provıncıal: A Revıew On Erganı Madenı Publıc Prıson (1850-1920)

Yıl 2023, , 70 - 90, 19.01.2023

Halil Çoban

https://doi.org/10.17067/asm.1199913

Cited By: 2

Öz

During the modernization period in the Ottoman Empire, which started with the Tanzimat Reform Era and continued with the Reform Edict, important transformations were experienced in the field of law, as in every other field. In particular, this transformation has occurred in prisons, which are characterized as places where prisoners are sentenced. In these rehabilitation works, it was aimed to improve the physical structures of the prisons, while at the same time improving the accommodation, nutrition and health conditions of the prisoners. Among the places where the rehabilitation works were carried out, the Ergani Mine Public Prison, which was accepted as a base for the execution of the labor penalty, was found. In this context, in this study, the presence of convicts and detainees, their accommodation conditions, health conditions, types of crimes they committed and their convictions in the prison between 1850 and 1920 were discussed. In addition, in the study, the reflections of the reform studies on prisons on the convicts and detainees were tried to be examined by making use of archive documents and copyrighted works.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Law, Prison, Ergani Madeni, Prisoner, Convict

Osmanlı Taşrasında Mahkûm Olmak: Ergani Madeni Umumî Hapishanesi Üzerine Bir İnceleme (1850-1920)

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nda Tanzimat süreciyle başlayıp Islahat Fermanı ile devam eden modernleşme döneminde her alanda olduğu gibi hukuk alanında da önemli dönüşümler yaşanmıştır. Bilhassa bu dönüşüm mahkumların cezasının infaz edildiği mekanlar olarak nitelendirilen hapishanelerde meydana gelmiştir. Bu ıslah çalışmalarında hapishanelerin fiziki yapıları iyileştirilirken, aynı zamanda mahkumların barınma, beslenme ve sağlık koşullarının uygun hale getirilmesi hedeflenmiştir. Islah çalışmalarının uygulandığı yerler arasında kürek cezasının infazında üs olarak kabul edilen Ergani Madeni Umumî Hapishanesi bulunmuştur. Bu çalışmada, 1850 ile 1920 yılları arasında Ergani Madeni Umumî Hapishanesi’nde hükümlü ile tutukluların mevcudu, barınma koşulları, sağlık durumları, işlemiş oldukları suç türleri ve hapishanedeki mahkûmiyet durumları ele alınmıştır. Ayrıca çalışmada hapishanelere yönelik yapılan reform çalışmalarının hükümlü ve tutuklulara olan yansımaları arşiv belgeleri ile telif eserlerden istifade edilerek incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Hukuku, Hapishane, Ergani Madeni, Tutuklu, Hükümlü

Kaynakça

• Kaynakça..................................................................
• I. BOA (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başbakanlığı Osmanlı Arşivi)
• Adliye ve Mezahib Belgeleri (İ. AZN.): 100/15, 102/12, 31/2, 99/29.
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası Belgeleri (BEO.): 572/42888, 1205/90313, 3879/290891, 3893/291959, 990/74196, 990/74188, 3500/262427, 3224/241784, 1100782472.
• Dahiliye-Emniyet Şubesi (DH. EUM. EMN.): 78/10, 117/7.
• Dahiliye-Mebânî-i Emîriye ve Hapishâneler Müdüriyeti Belgeleri (DH. MB. HPS.): 43/34, 105/22, 152/36, 158/39.
• Dahiliye-Mebânî-i Emîriye ve Hapishâneler Müdüriyeti Müteferrik Belgeleri (DH. MB. HPS. M.): 31/82, 33/53, 28/61, 28/61.
• Dahiliye-Mektubi Kalemi (DH. MKT.): 1343/79, 1352/51, 357/10, 326/25, 2625/5, 2629/72, 2891/9, 2252/71, 2343/144, 2394/46, 691/49, 690/20, 564/55, 2322/88, 564/55, 1161/23, 2716/56, 1155/67, 2686/61, 564/55.
• Dahiliye-Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Belgeleri (DH. MUİ.): 118/41.
• Dahiliye-Şifre Kalemi (DH. ŞFR.): 370/14, 583/26, 227/128, 120/3, 267/38.
• Dahiliye-Islahat Belgeleri (DH. TMIK. S.): 6/96, 3/25.
• Dahiliye-Muamelat (DH. TMIK. M.): 128/81, 157/62.
• İrade-Dâhiliye Belgeleri (İ. DH.): 1320/3.
• İrade-Hususi (İ. HUS.): 55/10, 55/52.
• İrade-Meclis-i Vala (İ. MVL.): 184/5535.
• İrade-Şura-yı Devlet (İ. ŞD.): 52/2913, 55/3120.
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.): 253/43.
• Sadaret-Mevlis-i Vala Evrakı (A.) MKT. MVL.): 125/40.
• Şura-yı Devlet Belgeleri (ŞD.): 1457/18, 1469/17, 1453/33, 1457/53, 1473/10, 2676/4.
• Zabtiye (ZB.): 418/59, 418/25.
• II. Araştırma-İnceleme Eserler
• Arslan, R. (2019), “20. yüzyılın başlarında Devrek hapishanesi”, Turkish Studies Historical Analysis, 14/4, ss. 735-748.
• Arslan, R. (2020), “20. yüzyılın başlarında Osmanlı hapishaneleri: Bartın hapishanesi örneği”, Belgi Dergisi, 19, ss. 2116-2140.
• Akyüz Orat, J. (2011), “Hapishane ıslahatı bağlamında çerkes hapishanesinin modernleşme çalışmaları”, Folklor/Edebiyat Dergisi, 17/66, ss. 81-94.
• Artuk, M. E. Alşahin, M. E. (2016), “Hapis cezalarının ve cezaevlerinin tarihi gelişimi”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 21/2, ss. 145-185.
• Akın, H. (2011), “Osmanlı devleti’nde hapishane ıslahatına dair 1893 tarihli bir nizamname önerisi”, Hıstory Studıes Internatıonal Journal Of Hıstory, 3/3, ss. 23-36.
• Atar, Z. (2011), “20. yüzyıl başlarında Turgutlu hapishanesinin genel durumu”, Sosyal Bilimler Dergisi, 9/1, ss. 87-101.
• Apa Kurtişoğlu, G. (2021), “Kırklareli hapishanesi”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 11/22, ss. 201-229.
• Bardakoğlu, A. (1997) “Hapis”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 16, ss. 54-64.
• Çakmakoğlu Kuru, A. (2004), Sinop hapishanesi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Çelik, Y. (2008), “Hapishane tarihimizden bir kesit: Üsküdar Paşakapısı tevkifhanesi ve mütareke dönemi’nde işgali”, Belleten Dergisi, 72/264, ss. 603-628.
• Daşçıoğlu, K. (2008), “Osmanlı arşivlerine göre Sinop hapishanesi’nin durumu”, Erdem Dergisi, 51, ss. 53-76.
• Dağ, M. (2022). “Tütün sektöründe yabancı sermaye yatırımı: Adana tütün işletmesi (1884-1925)”, Çukurova Tarihi Araştırmaları I, ss. 115-141. Edi. Şenay Atam, Ahmet Caner Çatal, 1. Baskı, İstanbul: Kriter Yayınları.
• Dağ, M. (2021). “Hemavend aşireti’nin tütün kaçakçılığı iddiaları ve Adana Reji İdaresi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31/3, ss. 1333-1344.
• Dağ, M. (2021), Urfa’da sağlık (1900-1950) hastaneler, eczaneler, hekimler ve hastalıklar, 1. Baskı, İstanbul: Hiper Yayınları.
• Dağ, M. (2021), “XX. yüzyıl başlarında Reji İdaresi’nde kayıt dışı ekonomi davası: Menbiç reji memurluğu örneği (1910-1911)”, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8/2, ss. 207-228.
• Dağ, M. (2022), “Osmanlı taşrasında bir ceza infaz kurumu: Mut hapishanesi örneği (1890-1920)”, Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, ss. 167-201.
• Dağ, M. (2022), “Osmanlı taşrasında yabancı sermaye yatırımı: Siverek Düyun-u Umumiye Müdürlüğü ile Reji Memurluğu (1881-1925)”, Bingöl Araştırmaları Dergisi, 8/2, ss. 59-78.
• Dağ, M. (2022), “Geç Dönem Osmanlı Taşrasında Bir İnfaz Kurumu: Mersin Hapishanesi Örneği (1864-1920)”, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6/2, ss. 12-32.
• Dağ, M., Torkak, B., “Cumhuriyet Dönemi’nde Urfa Sıtma Hastalığı ve Mücadele Yöntemleri (1923-1950)”, Şehir ve İrfan Araştırmaları Dergisi, 6, ss. 10-34.
• Demirbaş, T. (2010), “Hurriyeti bağlayıcı cezaların ve cezaevlerinin evrimi”, Hapishane kitabı içinden (Editör: Emine Gürsoy Naskali, Hilal Oytun Altun), Kitapevi, İstanbul, ss. 3-41.
• Demirbaş, T. (2000), “Cezaevleri gerçeği”, Prof. Dr. Seyfullah Edis’e Armağan Kitabı, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayını, İzmir, ss. 235-247.
• Demirbaş, T. (2000), “Cezaevlerinde yeniden sosyalleştirme (tretman) sorunları”, Prof. Dr. Seyfullah Edis’e Armağan Kitabı, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayını, İzmir, ss. 391-408.
• Develioğlu, F. (1993), Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Demiryürek, H. (2016), “Hüdavendigar vilayetinde hapishaneler ve mahpuslar (1914-1917)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9/42, ss. 552-562.
• Demirkol, K. (2012), II. meşrutiyet döneminde Edirne vilayeti hapishanesi, (Basılmamış Doktora Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Eren, M. (2013), “Osmanlı’dan günümüze Türkiye hapishanelerinin üç dönemi”, Toplum ve Kuram Dergisi, 8, ss. 93-110.
• Gönüllü, A. R. (2011), “Osmanlı devleti’nin son döneminde Isparta hapishanesi (1867-1920)”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 29, ss. 349-392.
• Gökçen, A. (1994), “296 (1879) tarihli usul-i muhakemat-ı cezaiye kanun-ı muvakkatı”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 4/1-2, ss. 203-288.
• Güneş, M. (2017), “Osmanlı devleti’nin son dönemlerinde Kırşehir hapishanesi (1873-1919)”, Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4/14, ss. 64-84.
• Güneş Yağcı, Z. Nalbant, E. (2016), “İstanbul tersane zindanı”, IV. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu, M. E. Feridun, Akyıldız, A. Safa Gürkan, E. (Ed.) İstanbul, ss. 83-113.
• Hanilçe M. Şeyhoğlu, E. (2020), “Osmanlı devleti’nde bir ceza infaz kurumu olarak hapishaneler ve kadınlar”, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4/2, ss. 405-436.
• Karaca, A. (2010), “XIX. yüzyılda Osmanlı devleti’nde fahişe hatunlara uygulanan cezalar: hapis ve sürgün”, Hapishane Kitabı, Ed. Emine Gürsoy Naskali, Hilal Oytun Altun, İstanbul: Kitabevi Yayınları, ss. 152-162.
• Kocaoğlu, B. Duran, A. (2020), “Osmanlı devleti’nde ceza yaşı ve buluğ meselesi (1847-1917)”, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 24, ss. 23-36.
• Kürkman, G., (2003), Anadolu ağırlık ve ölçüleri, İstanbul: Akmed Yayınları.
• Özçelik, A. Çolaker, V. (2022), “19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başlarında Selanik hapishanesi”, International Journal Of Social Scieences, 6/1, ss. 203-238.
• Özçelik, M. (2011), “Mütareke dönemi’nde Osmanlı hapishanelerinin durumu”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 7/14, ss. 16-39.
• Öntuğ, M. M. Yılmaz, B. (2021), “XIX. yüzyılın sonları-XX. yüzyıl başlarında Rize hapishanesi’nin genel durumu”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, XVIII/69, ss. 57-69.
• Öztürk, S. (2014), XIX. yüzyıl Osmanlı ceza sisteminde dönüşüm: zindandan hapishaneye geçiş, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Poyraz, Ö. (2016), “20. yüzyılda Osmanlı’da kadın mahkumlar”, Geçmişten Günümüze Şehir ve Kadın Sempozyumu I, Edi. Osman Köse, Samsun: Canik Belediyesi Kültür Yayınları, ss. 619-627.
• Sami, Ş. (2015), Kâmus-ı Türkî, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Schull, K. (2005), “Tutuklu sayımı: jön Türklerin sistematik bir şekilde hapishane istatistikleri toplama çalışmaları ve bunların 1911-1918 hapishane reformu üzerine etkileri”, Osmanlı’da Asayiş, Suç, ve Ceza 18.-20. Yüzyıllar, Ed. Noemı Levy, Alexandre Toumarkıne, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, ss. 212-238.
• Şen, Ö. (2007), Osmanlı’da mahkûm olmak: Avrupalılaşma sürecinde hapishaneler, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Şimşek, E. (2017), “XX. yüzyıl başlarında Trabzon hapishanesi (1900-1914)”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 23, ss. 143-162.
• Tan, H. (2020), “Osmanlı Devleti’nde hapishanelerin ıslah çalışmalarına dair bir inceleme: Çarşamba hapishanesi”, Hıstory Studies, 12/3, ss. 1057-1084.
• Tanış, C. (2018), “Osmanlı Devleti’nde hapishane ıslahatı: Muş hapishanesi örneği (1908-1914)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11/57, ss. 141-146.
• Tekin, S. Özkes, S. (2008), “Cumhuriyet Öncesi Türkiye’de Hapishane Sorunu”, ÇTTAD, VII/16-17, ss. 187-201.
• Tekin, S. (2006), “XX. yüzyılın başlarında Aydın vilayeti ve mülhakatındaki hapishanelerin genel durumu”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2/4, ss. 65-77.
• Temel, M. (2009), “XX. yüzyılın başlarında Menteşe sancağı hapishaneleri”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 26, ss. 109-135.
• Turinay, F. Y. (2021), “1879 tarihli ceza muhakemesi kanunu (usul-i muhakemat-ı cezaiye kanun-u muvakattı) üzerine bir inceleme”, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, 11/1, ss. 170-228.
• Türkkan, H. (2020), “XX. yüzyıl başlarında Osmanlı hapishaneleri (Ereğli hapishanesi örneği)”, Turkish Studies, 15/1, ss. 262-272.
• Türkkan, H. (2020), “XX. yüzyıl başlarında Gerede hapishanesi”, Belgi Dergisi, 20, ss. 2823-2840.
• Uyanık, M. Z. (2017), “Batı ve Doğu kültüründe hapishane”, Mizanü’l-Hak İslami İlimler Dergisi, 4, ss. 87-134.
• Yıldız, Ö. (2015), “Osmanlı hapishaneleri üzerine bir değerlendirme: Karesi hapishanesi örneği”, Akademik Bakış Dergisi, 9/17, ss. 91-113.
• Yılmaz, İ. (2019), “Osmanlı Devleti son döneminde Adana hapishanesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21/4, ss. 1411-1431.
• Yılmaz, İ. (2020), “Osmanlı son döneminde adam öldürme suçu ve soruşturma usulleri”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22/2, ss. 739-762.