Kaynaklar Işığında Eleştirel Bir Biyografi Denemesi: Çaka Bey

Yıl 2024, , 65 - 77, 25.01.2024

Hasan Akyol

https://doi.org/10.17067/asm.1308715

Öz

Anadolu’nun Türkleşmesi sürecinde ön plana çıkan bazı şahsiyetler bulunmaktadır. Özellikle Batı Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslâmlaşması hususunda ön plana çıkan en önemli şahsiyetlerden biri muhakkak ki Çaka Bey’dir. Önemli bir Türk fatihi olarak temayüz eden Çaka Bey’in adı, kökeni, siyasî-askerî faaliyetleri ve ölümü gibi hayatının neredeyse bütün aşamalarına bir bilinmezlik hâkimdir. Bu durum, kaynakların Çaka Bey hakkında bilgi vermemesi, kısmî bilgi sunması ya da olayları yanlı kaydetmelerinden kaynaklanmaktadır. Onun hayatına dair kayıtlar içeren başlıca kaynaklar Dânişmend-nâme, Alexiad ve Zonaras’ın Tarihlerin Özeti adıyla Türkçeye tercüme edilen kroniğidir. Bu eserlerde bulunan kayıtlar arasındaki boşluklar, çağdaş araştırmacılar tarafından yorumlarla doldurulmaya çalışılmıştır. Bu durum, Çaka Bey’in biyografisi hususunu sübjektif hale getirmektedir. Çalışmamızda Çaka Bey’in biyografisi kaynaklar ışığında yazılırken, kaynaklardaki verilerin değerlendirmesi yapılacak ve Çaka Bey dönemi olayları eleştirel bir bakış açısıyla yeniden incelenecektir. (Dânişmend-nâme’de) Çavuldur Çaka ya da Çaka olarak anılan Türk Beyinin Çaka Bey olması ihtimali, Çaka Bey’in Bizans sarayından kaçma sebebi, onun asıl hedefi, siyasî-askerî faaliyetleri, Peçeneklerle ittifakı, ölümü…vb. gibi hususlar, kaynaklar ışığında yeniden değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Çaka Bey, Aleksios Komnenos, Kılıç Arslan, Danişmend, Yalvaç, İzmir

A Critical Biography Experiment in the Light of Sources: Çaka Bey

Öz

There are some personalities who came to the fore in the process of Turkification of Anatolia. Çaka Bey is one of the most important personalities that came to the fore especially in the Turkification and Islamization of Western Anatolia. There is an obscurity in almost all phases of Çaka Bey's life, such as her name, origin, political-military activities and death, who stood out as an important Turkish conqueror. This is due to the fact that the sources do not provide information about Çaka Bey, provide partial information or record the events incorrectly. The main sources containing records about her life are Dânişmend-nâme, Alexiad and Zonaras' chronicle translated into Turkish under the name of The Summary of History. The gaps between the records found in these works have been tried to be filled with interpretations by contemporary researchers. This situation makes the biography of Çaka Bey subjective. In our study, while Çaka Bey's biography is written in the light of the sources, the data in the sources will be evaluated and the events of Çaka Bey's period will be re-examined from a critical point of view. The possibility that the Turkish Chief known as Çavuldur Çaka or Çaka (in Danishmend-nâme) was Çaka Bey, the reason Çaka Bey escaped from the Byzantine palace, his main target, his political-military activities, his alliance with the Pechenegs, his death...etc. Such matters will be re-evaluated in the light of sources.

Anahtar Kelimeler

Çaka Bey, Aleksios Komnenos, Kılıç Arslan, Danişmend, Yalvaç, İzmir

Kaynakça

• Anna Komnena (1996), Alexiad, (Çev. Bilge Umar) İstanbul: İnkılâp Kitabevi; Kaynağın Çaka Bey’in ölümüne kadar olan kısmının (I. cilt) Grekçe-Latince versiyonu için bkz. Anna Comnenae (1839), Alexiadis, Corpus Scriptorum Historiae Bizantinae, Ed. B. G. Niebuhrii, Bonnae.
• Dânişmend Gazi Destanı, (Haz. Necati Demir) Ankara: Hece Yayınları.
• Ioannes Zonaras (2008), Tarihlerin Özeti, (Çev. Bilge Umar) İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Zahireddin Nişaburî (1332), Zeyl-i Selçuknâme, (Ebû Hamid Muhammed b. İbrahim) Tahran.
• Hariciye Nezareti Siyasi Kısmı Belgeleri (HR.SYS.): 82/1.
• Rumeli Müfettişliği Defterleri (TFR.I..MN..): 46/4511.
• Yabancı Arşiv Makedonya (YB.021): 74/45.
• Akyol, H. (2018), “Selçuklu-Bizans-Peçenek ilişkileri çerçevesinde Çaka Bey’in dış siyaseti”, I. Uluslararası Çaka Bey Sempozyumu Bildirileri 24-26 Mart 2017, Ankara: TTK Yayınları, s. 135-143.
• Arı, K. (2013), “Emir Çaka, Çakan Bey ve İlk “Deniz Feneri””, İzmir Kent Ansiklopedisi, c. 1, İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, s. 36-45.
• Ayan, E. (2018), “Çaka Bey’in katledilmesi ile ilgili düşünceler”, I. Uluslararası Çaka Bey Sempozyumu Bildirileri, 24-26 Mart 2017, Ankara: TTK Yayınları, s. 53-72.
• Daş, M. (2017), “Çaka Bey”, Çaka Bey, (Ed. Refik Turan, Güray Kırpık) Ankara: TTK Yayınları, s. 22-23.
• Gregory, T. E. (2011), Bizans tarihi, (Çev. Esra Ermert), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İlgürel, M. (1993). “Çaka Bey”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (c.8). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 186-188.
• Kırpık, G., Akyol, H. (2012), “Kutalmışoğlu Süleymanşah”, Selçuklu Tarihi El Kitabı, (Ed. Refik Turan) Ankara: Grafiker Yayınları, s. 283-288.
• Kurat, A. N. (1966), Çaka Bey, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• Kurat, A. N. (2016), Peçenekler, (Haz. Ahsen Batur) Ankara: TTK Yayınları.
• Ostrogorsky, G. (2011), Bizans Devleti tarihi, (Çev. Fikret Işıltan) Ankara: TTK Yayınları.
• Runciman, Steven, Haçlı Seferleri tarihi, C. I, (Çev. Fikret Işıltan) Ankara: TTK Yayınları.
• Sümer, F. (1999), Oğuzlar, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Turan, O. (1998), Selçuklular zamanında Türkiye, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.