East Turkestan Cities Between 1850-1950 In The Ligth of Travel Books

Yıl 2018, , 120 - 133, 31.01.2018

Seda Yılmaz Vurgun

https://doi.org/10.17067/asm.329449

Öz

East Turkestan is one of the oldest
settlements of Turks. The Huns, the Gokturks and the Uyghurs are the Turkish
states dominated by the region. The lands of East Turkestan were included in
the borders of the Chagatai Khanate after the Mongols, and the Chinese
occupation began in 1750 and continued until 1862. During this period, there
have been many rebellions in East Turkestan. Beginning from the second half of
the XIX th century, Yakub Bey established a strong state when he compared the
powerful states of the time, including the center of Kashgar. After entered the
Chinese domination, the people of East Turkistan was restricted in all field.
The efforts of to influence the region of Russia and Britain have made the
condition even more complicated. Russia was disturbed by the Chinese dominance
in East Turkestan, so every effort was made to influence the region. Britain
was in close contact with East Turkestan because of its commercial interests in
India. In this study, the administrative structure and socio-cultural life in
East Turkestan cities were examined under the light of foreign and domestic
research works, especially travel destinations. From the second half of the
XIXth century to the first half of the XXth century, the travelers who visited
East Turkistan gave information about the demographic structure and religious
life in the cities. Nutrition cultures and education-teaching methods of the
people of East Turkestan are other issues that have been discussed in travel
books.

Anahtar Kelimeler

East Turkestan, China, Kashgar, Urumqi, Yarkend

1850- 1950 Yılları Arasında Seyahatnamelerin Işığı Altında Doğu Türkistan Şehirleri

Öz

Doğu
Türkistan Türklerin en eski yerleşim alanlarından biridir. Hunlar, Göktürkler
ve Uygurlar bölgeye hakim olan Türk devletlerindendir. Doğu Türkistan
toprakları Moğolların ardından Çağatay hanlığının sınırlarına dahil olmuş, 1750’de
Çin işgali başlamış ve 1862 tarihine kadar sürmüştür. Bu süre içinde Doğu
Türkistan’da çok sayıda isyan hareketi olmuştur. XIX. yüzyılın ikinci yarısında
Yakup Bey, Kaşgar merkez olmak üzere dönemine göre güçlü bir devlet kurmayı
başarmıştır. Doğu Türkistan  halkı Çin
hakimiyetine girdikten sonra her alanda kısıtlanmıştır. Rusya ve İngiltere'nin bölgeye
etki etme çabaları durumu daha da karmaşık bir hale sokmuştur. Rusya, Doğu
Türkistan'daki Çin hakimiyetinden rahatsızlık duymuş bu nedenle her fırsata bölgeye
etki etmeye çalışmıştır. İngiltere ise Hindistan'daki ticari çıkarlarından
dolayı Doğu Türkistan ile yakın temas halinde olmuştur. Bu
çalışmada Doğu Türkistan şehirlerindeki idari yapı ve sosyo-kültürel hayat seyahatnameler
başta olmak üzere yabancı ve yerli araştırma eserlerin ışığı altında
incelenmiştir. XIX. yüzyılın ikinci yarısından XX. yüzyılın ilk yarısına kadar
Doğu Türkistan'ı ziyaret eden seyyahlar şehirlerdeki demografik yapı ve dini
hayat hakkında bilgi vermişlerdir. Doğu Türkistan halkının beslenme kültürleri ve eğitim-öğretim yöntemleri  seyahatnamelerde üzerinde durulan diğer
konulardandır. 

Anahtar Kelimeler

Doğu Türkistan, Çin, Kaşgar, Urumçhi

Kaynakça

• Alpargu, Mehmet (2002), "Türkistan Hanlıkları", Türkler Ansiklopedisi, Cilt: 8, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Asena, G. Ahmetcan, (2009), İpek Yolu 1 Çin-Doğu Türkistan, İstanbul: Paln Yayıncılık.
• Beckwith, Cristopher I. (2011) İpek Yolu İmparatorlukları: Bronz Çağından Ünümüze Orta Asya, (Çev: Kürşad Yıldırım), Ankara: Odtü Yayıncılık.
• Bekin, M. Rıza, (2003) “Doğu Türkistan”, 21.yy’da Türk Dünyası Jeopolitiği, Muzaffer Özdağ’a Armağan, Cilt: 1, Ankara: ASAM Yayınları.
• Benson, Linda, (1990), The İli Rebelion The Muslim Challenge to Chinese Authorty In Xinjıang 1944-1949, New York.
• Bosworth, C. E., (2002), Encyclopedia of İslam, Vol: XI Netherland.
• Bruce, Major C. D., (1907), Proceeding Of The Central Asian Society.
• Buğra, Mehmet Emin, (1952), Doğu Türkistan: Tarihi, Coğrafi ve Şimdiki Durumu, İstanbul: Güven Basım Evi.
• Çelik, Muhammed Bilal, (2013), Yarkend Hanlığının Siyasi Tarihi, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Çelebi, Defterdar Seyfi, (2014), Türkistan ve Uzak Doğu Seyahatnamesi, (Haz. Serkan Acar) , İstanbul: Selenge Yayınları.
• Curch, Precy. W., (1901), Chinese Turkestan:With Caravan And Rifle, London.
• Daisy, Captain, H. H., (1901), Tibet And Chinese Türkestan, London.
• Demirağ, Yelda, (2014)"1755 1947 Yılları Arasında Doğu Türkistan", Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, Sayı: 3.
• Erculasin, Konuralp, (2013), Tarihin Derinliklerinden 19. Yüzyıla Kaşgar, , Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Frye, Richard N., (2009), Antik Çağlardan Türklerin yayılmasına Orta Asya Mimarisi, Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Gömeç, Sadettin, (2012), Türk Kültürünün Ana Hatları, , Ankara: Berikan Yayınevi.
• Gömeç, Saadettin, (2015), Uygur Türkleri Tarihi, Ankara: Berikan Yayınevi.
• Habizade Ahmet Kemal, (1996) Çin Türkistan Hatıraları, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Hayit, Baymirza, (2004), Türkistan Devletlerinin Milli Mücadele Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Hıtchins, Keith, (2002), "Kaşgar", İslam Ansiklopedisi, Cilt: 25, Ankara: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• İnayet, Alimcan, (2010) "Bir Medeniyet Havzası Olarak Doğu Türkistan", Doğu Türkistan Sempozyumu, İnsani Yardım Vakfı Yayınları.
• Lin-Yih-Min, (1967), Hıtayname Adlı Eserin Çin Kaynakları ile Mukayese ve Tenkidi, Basılmamış Doktora Tezi.
• Kafalı, Mustafa, (1995), "Tarihi Yapı İçerisinde Doğu Türkistan", Doğu Türkistan'da Öğrenci Hareketleri Sempozyumu Bildiriler, Ankara: Türk Yurdu Yayınları.
• Kitapçı, Zekeriya, (2004), Doğu Türkistan ve Uygur Türkleri Arasında İslamiyet, Konya: Yedikubbe Yayınları.
• Kolesnikov, Aleksand, (2010), Rus Seyyahların Gözüyle Kaşgar: XIX. Yüzyılın İkinci Yarısı XX. Yüzyılın Başı, Çev: Rakhat Abdieva, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kuropatkin, A., N., (2016), "Asya'nın Kalbi" Doğu Türkistan: Fiziki, Coğrafi, Demografik, Etnografik, Sosyal, Askeri ve İktisadi Yapısı, (Haz:Feyzullah Uygur), İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayınları. “ Kurban, İklil, (1992), Şarki Türkistan Cumhuriyeti (1944-1949), Ankara: Türk Tarih Kurum Yayınları.
• Kurban, İklil, (1995), Doğu Türkistan İçin Savaş, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kaşgarlı, Mahmud, (2011), Doğu Türkistan Uygur Türklerinin Hürriyet ve İstiklal Mücadelesi, İstanbul: Bayrak Yayıncılık.
• Kul, Ömer, (2009), Osman Batur ve Doğu Türkistan Milli Mücadelesi (1941-1945), Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• OLUFSEN, O., (1911), The Emir of Bokhara and His Country, London: William Heinemann.
• Saray, Mehmet, (1994), Rus İşgali Devrinde Osmanlı devleti ile Türkistan Hanlıkları Arasındaki Siyasi Münasebetler (1775-1875), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Saray, Mehmet, (2015), Doğu Türkistan Türkleri Tarihi, İstanbul: Aygan Yayıncılık.
• Schuyler, Eugene, (2007), Türkistan: Batı Türkistan Hokand Buhara ve Kulca Seyahat Notları, , İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Seroşevsky, V. L., (2007), Saka-Yakutlar, İstanbul: Selenge Yayınları.
• Taşağıl, Ahmet, (1994), "Doğu Türkistan", İslam Ansiklopedisi, Cilt: 9, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları. Taşağıl, Ahmet "Türkistan Şehirlerinin 630-680 Yılları Arası", (12. 06. 2017) https://ahmettasagil.wordpress.com/makaleler/turkistan-sehirlerinin-630-682-yillari/ .
• Teichman, Sir Eric Journey to Turkestan, London: Hodder and Stoughton Limited.
• Ünsal, Ahmet Faruk, (2010), "Doğu Türkistan'da Etnik ve Dini Ayrımcılık", Hür Doğu Türkistan Sempozyumu, İstanbul: İHH Yayınları.
• WİNCHES, Simon, (2008), The Man Who Loved China.
• Wood, Captain, J. N. Price, (1910), Travel And Sport in Turkestan, London.
• Yıldırım, Kürşat, (2013), Çin Kaynaklarında Türkistan Şehirleri, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Yıldırım, Kürşat, (2016), Doğu Türkistan'ın Tarihi Coğrafyası, Ötüken Yayınları.
• http://www.dunyabulteni.net/haber/295309/dogu-turkistanin-tarihi-sehri-kasgar-ve-iydgah camii (10. 05. 2017).
• http://akademikperspektif.com/dogu-turkistan-cin-harita/ (08. 04. 2017).