TEK PARTİ DÖNEMİNDE CHP’NİN TAŞRA ÖRGÜTLERİNDE GÜÇ VE İKTİDAR MÜCADELESİ: MARAŞLI KADIZÂDE AİLESİ

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 1, 184 - 200, 24.01.2019

Tülay Aydın

https://doi.org/10.17067/asm.496137

Öz

Tek Parti
Döneminde tek parti mantığına uygun olarak yürütülen merkez-çevre ilişkilerinde
taşradaki parti merkezleri, yerel güçlerin merkeze ulaşma konusundaki en önemli
noktalarını teşkil etmekteydi. Bu dönemde kırsal yapıya uygun olarak taşranın
siyaset yapıcıları da bir nevi kitlelerin liderliğini üstlenen eşraf temsilcileri
olmuştu. Şehrin ve yörenin ileri gelenleri üstlendikleri hami rolü ile taşrada
siyasetin tek temsilcisi durumuna gelmişti. Parti örgütlerini kendi
sosyo-ekonomik güçlerini bütünleyen bir siyasi kanat olarak kullanan bu yerel
güçler, parti merkezine hoş görünmek ve mevcut siyasi ve toplumsal gücünü
garantiye almak için ciddi mücadeleler vermişlerdir. Kitlelerin mecburi
sessizliği karşısında, rakip görülen yerel güçler arasındaki bu mücadeleler,
bir siyasi rant elde etme aracına dönüşmüştür. Birçok taşra kentinde olduğu
gibi Maraş’ta da büyük ve zengin aileler elinde yürütülen parti siyaseti, çoğu
zaman derin uyuşmazlık ve anlaşmazlıklara sebep olmuştur. Bu dönemde Maraş’ta
yerel siyasetin temel yapıcısı konumunda bulunan Kadızâde ailesi, rakipleri
tarafından sürekli eleştiri altında tutulmuş ve parti merkezinin irdelemesi sonucu
iktidardan düşürülmüştür. Tek Parti Döneminin bir taşra kentindeki parti
idaresini ele geçirme mücadelesini ele alan bu çalışmada; kırsal bir kent
yapılanmasına sahip olan Maraş’ın CHP teşkilatında ortaya çıkan parti
mücadeleleri ve bunun alt yapısında yer alan sosyo-kültürel sebeplerin
irdelemesi yapılacaktır. Bu perspektifkten hareketle çalışmanın asıl dayanağını
parti müfettiş raporları oluşturmuştur. Tek Parti Döneminde CHP’nin taşradaki
parti teşkilatlarının yapısal durumunu ve örgütlenme açısından bir tahlilini
sunan parti müfettişlerinin teftiş raporları, taşra kentlerindeki
sosyo-ekonomik durumu ve parti örgütlerindeki iç mücadelelerinde bir
fotoğrafını sunmaktadır. Kadızâde ailesi örneği üzerinde yapılan bu makale
çalışması ile tek parti idaresinde partinin taşra örgütü içinde meydana gelen
çekişmelere, bu çekişmelerin yapısal sebeplerine, tek parti idaresi altında
parti merkezi ve parti örgütlerinin ilişki ağının niteliğine, taşrada siyaseti
yürüten ve olgunlaştıran temel etmenlerin neler olduğuna değinilecektir.
Çalışmanın varmayı beklediği temel sonuç ise parti mücadelelerinin tek parti
idaresinin tek ve en kudretli siyasi mekanizmasında yer edinebilmek amacıyla
gerçekleştirildiği tespiti olacaktır.

Anahtar Kelimeler

CHP, Maraş, Kadızâde, İktidar, Eşraf

Political Power Struggles in the Provincial Organization of the RPP During the Single Party Period : The Case of Kadızâde Family in Maras

Öz

In
central-province  relations conducted in
accordance with single-party ideology in the single-party period, provincial
party centers were the most important points of local powers in reaching the
center. In this regard, rural gentry became  the political constructors the provincial
system as the representatives of the masses. The leading figures of the region
became the representative of politics in the provinces. These local forces, who  used party organizations as a political wing
that integrates their socio-economic forces, struggled to guarantee their
existed political and social power. In the face of the obligatory silence of the masses, the
struggle between the rival local forces turned into a means of obtaining
political rant. As
in many provincial cities, party politics, which were  conducted by large and wealthy families,
often led to deep conflicts and disagreements in Maras. In this process, the
Kadızâde family, which was the main constructor of local politics in Maras, was
hardly criticized by their rivals and was overthrown by the party center. This
study deals with the struggle to seize party administration in a provincial city  during the Single Party Period. This study
also deals with the emergence of struggles in the provincial organization of RPP
in Maras and their socio-cultural reasons. From this perspective, this
study  is based on the party inspector
reports. The party inspector reports, presented the structural status and
organization of the party organizations in the provincial provinces, at the
same time presents a photograph of the socio-economic situation in the
provincial cities and their internal struggles in the party organizations. This
article based on the Kadızâde family case discusses the conflicts ocurred in
the provincial organization of the RPP and their reasons as well as the nature
of the network of the party center and party organizations under single party
administration, and the main factors that conduct and mature politics in the
provinces in the single-party period. Thus, İt can be said that the main
purpose of this study is to determinate the party struggles  occured in order to take part in the single
and most powerful political mechanism of the single party administration.

Anahtar Kelimeler

RPP, Maras, Power, The Family of Kadızâde, Gentry

Kaynakça

• BCA, 490.10.0.686.328.1.
• BCA, 490.1.0.0.652-172-1.
• BCA, 490.1.0.0.269-1071-1.
• 1931 CHP Programı ve Nizamnamesi, Ulus basımevi, Ankara, 1931.
• Cumhuriyet halk fırkası katibiumumiliğinin fırka teşkilatına umumi tebligatı, İkinci Kanun 1933’den Haziran Nihayetine Kadar, Cilt 2, Hâkimiyet-i Milliye Matbaası, 1933.
• Alpaslan, E. (2016). “Akkın Bey (M. Nurittin Özdemir)”, Kahramanmaraş ansiklopedisi, Cilt: 1, Kahramanmaraş Sütçü İmam üniversitesi yayınları No: 146, Kahramanmaraş.
• Alpaslan, E.-Aydın, T. (2015). “CHP parti müfettişi Mitat Aydın’ın teftiş raporlarına göre Maraş (1940-1942)”, CTAD, 1(22).
• Ateş, S. (2018). Türkiye’de din politikalari ve din-siyaset ilişkisi-cumhuriyet döneminde din politikalari ve din-siyaset ilişkisi (1946-1960), Ötüken neşriyat, İstanbul.
• Ateş, S. (Mayıs 2018). 12 Eylül 1980 darbesi ile 28 Şubat 1997 darbesi arasinda din-siyaset ilişkileri ve din eğitimi politikalari, AVRASYA uluslararasi araştirmalar dergisi, 6( 13), s. 586-607.
• Ayata, A. G. (1992). “Liderlik stratejileri olarak hizipçilik/grupuluk ve kollamacılık”, Amme idaresi dergisi, 25(2), Haziran.
• Ayata, A. G. (2010). CHP örgüt ve ideoloji, Gündoğan yayınları, İstanbul.
• Aydın, T. (2017), “Bekir Sami Baran”, Kahramanmaraş ansiklopedisi, Kahramanmaraş Sütçü İmam üniversitesi yayınları No: 146, Cilt: 2, Kahramanmaraş.
• Çankaya, M., A. (1968). Yeni mülkiye tarihi ve mülkiyeliler, c. 3, 1860-1908, Mars Matbaası, Ankara.
• Eisenstadt, S. N.-Roniger, L. (1980). “Patron-Client relations as a model of structring social exchange”, Comparative studies in society and history, Vol. 22, No. 1 (Jan.).
• Eroğul, C., (1990). Devlet yönetimine katılma hakkı, İmge kitabevi, Ankara.
• Karpat, K. (2009), Osmanlı’dan günümüze elitler ve din, Timaş yayınları, İstanbul.
• Koçak, C. (1992). “Tek Parti döneminde Cumhuriyet halk partisinde parti müfettişliği”, Tarık Zafer Tunaya’ya armağan, İstanbul barosu yay.
• Koçak, C. (2012). Türkiye’de milli şef dönemi (1938-1945), İletişim yay., İstanbul.
• Kopecky, P.-Mair, P. (2006). “Political Parties and patronage in contemporary democracıes: An ıntroduction”, ECPR Joint sessions of workshops, nicosia, 25-30 April.
• Mardin, Ş. (1990). “Şerif Mardin, “Tabakalaşmanın tarihi belirleyicileri: Türkiye’de toplumsal sınıf ve sınıf bilinci”, Türkiye’de Toplum ve Siyaset Makaleler I, İletişim Yayınları, Ankara.
• Metinsoy, M. (2010). “Kemalizmin taşrası: Erken Cumhuriyet taşrasında parti, devlet ve toplum”, Toplum ve bilim, 118.
• Ozankaya, Ö. (1970). “Köylerde iktidar yapısı üzerine bir araştırma”, Amme idaresi dergisi, C 3: 4.
• Sayarı, S. (2011). “Clientelism and patronage in Turkish politics and society”, The post modern abyss and the new politics of Islam: assabiyah revisited essays in honor of Şerif Mardin, Faruk Birtek-Binnaz Toprak, İstanbul Bilgi üniversitesi.
• Tunçay, M. (2012). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-parti yönetiminin kurulması, Tarih vakfı yurt yayınları, İstanbul.
• Turan, İ. (2011). “Türk siyasi partilerinde lider oligarşisi: Evrimi, kurumsallaşması ve sonuçları”, İ. Ü. Siyasal bilgiler fakültesi dergisi, No: 45, Ekim.
• Turhan, M. (1991). Siyasal elitler, Gündoğan yayınları, Ankara.
• Uyar, H. (2012). Tek parti dönemi ve Cumhuriyet halk partisi, Boyut yay., İstanbul.
• Weingrod, A. (1968). “Patrons, patronage and political parties”, Comparative studies in society and history, 10(4), July.
• www.tbmm.gov.tr, TBMM Albümü, Cilt.1, s. 192, Erişim Tar. 08.01.2016.
• www.tdk.gov.tr,Türk Dil Kurumu, Büyük Türkçe Sözlük.