XVI. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA OSMANLI DEVLETİ’NDE KAMU DÜZENİNİN İŞLEYİŞİNİ ETKİLEYEN UNSURLAR ÜZERİNE

Yıl 2013, Cilt: 1 Sayı: 1, 156 - 178, 01.01.2013

Muhammed Yazıcı

Öz

Osmanlı Devleti’nde hem İslamiyet’in hem de eski Türk geleneklerinin belirlediği ölçüler çerçevesinde idarecilerin en önemli görevi halkın can ve mal güvenliğini sağlamaktı. Bu amacın gerçekleştirilmesine yönelik olarak dönemden döneme değişen bir takım düzenlemeler yapılmıştır. Fakat devletin içinde bulunduğu mali, siyasi ve askeri şartlar ortaya konan düzenlemelerin işleyişine menfi yönde tesir etmiştir. Çalışma, XVI. Yüzyılın ikinci yarısına ait arşiv vesikaları ışığında, Osmanlı Devleti’nde kamu düzeninin işleyişine olumsuz yönde etkileyen bu durumlar ile devletin aldığı tedbirleri konu edinmektedir. Kaynak olarak hem devlet merkezinin ilgili konudaki görüşlerini ortaya koyan merkez evrakı mühimme defterleri hem de bu emirlerin uygulama alanı olan yerlerde tutulan yerel kaynaklar şer’iye sicilleri kullanılmıştır. Çalışmanın amacı XVI. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı İmparatorluğunda mevcut mali, askeri ve idari uygulamaların kamu düzeninin sağlanmasına olan etkisini saptamak ve bu etkinin olumsuz yönlerini ortadan kaldırmak amacıyla yapılan değişiklikleri saptamaktır

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Kamu Düzeni, Suç, Ceza, Kefalet Sistemi

Discussions About The Factors Affecting The Public Order In Ottoman State In The Second Half Of XVIth Century

Öz

Within the extent determined by both Islam and old Turkish traditions, the most important duty of the governors is to ensure life and property security of the public. To do so, various regulations were put into effect changing from period to period. However, financial, political and military conditions of the state had some important impacts on the working of the regulations. The present study, in light of the archive documents belonging to the second half of 16th century, looks at the conditions negatively affecting the functioning of public order in Ottoman state and measures taken by the state against these conditions. As resources, the present study made use of central documents mühimme defteri including the opinions of the central government about the issue and local documents şer’iye sicilleri kept in places where the central regulations were put into effect. The purpose of the present study is to investigate the effects of financial, military and administrative conditions in Ottoman state in the second half of 16th century on the maintenance of public order and amendments carried out to eliminate the negative influences of these conditions

Anahtar Kelimeler

Ottoman state, Public order, Crime, Punishment, Surety system

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• Şer’iye Sicilleri(Milli Kütüphane)
• Bursa Şer’iye Sicilleri A.137, A:121, A.120
• Trabzon Şer’iye Sicilleri 1815,1816,1817,1818,1819
• Kayseri Şer’iye Sicilleri 5,7
• Manisa Şer’iye Sicilleri
• Konya Şer’iye Sicilleri
• Mühimme Defterleri(Başbakanlık Osmanlı Arşivi) 5, 6, 7, 9, 10, 12, 14, 16, 21, 24 ,26, 27, 28, 30, 31, 33, 35, 36, 42, 43, 46, 47, 49, 51, 52, 53, 55, 58, 59, 62, 67, 68, 69, 70, 73
• Araştırma ve İnceleme Eserler
• Numaralı Mühimme Defteri (966-968/1558-1560) Özet ve transkripsiyon.-Ankara 1993.- LIX, 816 s. - (T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı; yayın nu. 12. Dîvân-ı Hümâyûn Sicilleri dizisi; 1)
• Numaralı Mühimme Defteri (966-968/1558-1560) Tıpkıbasım.-Ankara 1993.-570 s. - (T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı; yayın nu. 12. Dîvân-ı Hümâyûn Sicilleri dizisi; 1)
• Numaralı Mühimme Defteri (973/1565-1566) Özet ve indeks.-Ankara 1994.-XLIX, 449 s. - (T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı; yayın nu. 21. Dîvân-ı Hümâyûn Sicilleri dizisi; II)
• Numaralı Mühimme Defteri (973/1565-1566) Tıpkıbasım.-Ankara 1994.-704 s. - (T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı; yayın nu. 21. Dîvân-ı Hümâyûn Sicilleri dizisi; II)
• Numaralı Mühimme Defteri (972/1564-1565) Özet-transkripsiyon ve indeks.-Ankara 1995.-2 c. (XXI, 449; V, 490 s.). - (T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı; yayın nu. 28. Divân-ı Hümâyûn Sicilleri dizisi; III)
• Numaralı Mühimme Defteri (972/1564-1565) Tıpkıbasım.-Ankara 1995.-673 s. - (T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı; yayın nu. 28. Divân-ı Hümâyûn Sicilleri dizisi; III)
• Numaralı Mühimme Defteri (975-976/1567-1569) Özet-Transkripsiyon-İndeks I.-Ankara 1998.-LIII, 569 s. - (T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı; yayın nu. 37. Divân-ı Hümâyûn Sicilleri dizisi; V)
• Numaralı Mühimme Defteri (975-976/1567-1569) Tıpkıbasım I, II.-Ankara 1997.-II cilt 1016 s. - (T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı; yayın nu. 37. Divân-ı Hümâyûn Sicilleri dizisi; V)
• numaralı mühimme defteri (975-976/1567-1569), Özet transkripsiyon-indeks III. - Ankara: Başbakanlık Basımevi, 1999. - 3. c. (VII, 412 s.). - (T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı; yayın nu. 37. Divân-ı Hümâyûn Sicilleri dizisi; V)
• Numaralı Mühimme Defteri (978-979/1570-1572) Özet-transkripsiyon ve indeks.- Ankara 1996.-2 c. (XXIX, 434; V, 433 s.). - (T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı; yayın nu. 33. Divân-ı Hümâyûn Sicilleri dizisi; IV)
• Numaralı Mühimme Defteri (978-979/1570-1572) Tıpkıbasım.-Ankara 1996.-646 s. - (T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı; yayın nu. 33. Divân-ı Hümâyûn Sicilleri dizisi; IV)
• Akdağ, Mustafa, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası Celali İsyanları, Cem Yayınevi, İstanbul 2005.
• ________, Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi I-II, Cem Yayınevi, İstanbul 1995.
• Alada, Adalet Bayramoğlu, Osmanlı-Türk Şehrinde Mahalle, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmış Doktora Tezi, Ankara 1989.
• Altınay, Ahmet Refik, Onuncu Asr-ı Hicride İstanbul Hayatı, Haz. Abdullah Uysal, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2000
• Barkan, Ö.Lütfi, “Tımar”, İ.A.,XII/1, s.286-333.
• _________, XV. ve XVI inci Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Ziraî Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları I, Bürhaneddin Matbaası, İstanbul 1943
• Cezar, Mustafa, Osmanlı Tarihinde Levendler, Güzel Sanatlar Akademisi Yayınları No.28, İstanbul 1965.
• Dağlıoğlu,H. Turhan, 16. Asırda Bursa(1558-1589), Bursa 1943.
• Ergenç, Özer, Osmanlı Klasik Dönemi Kent Tarihçiliğine Katkı: XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları, Ankara 1995.
• _________, XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa, TTK, Ankara 2006.
• Güler, İsmail, “Bursa Sicillerinden Arapça Kayıt Örnekleri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.14, S.2, Bursa 2005, s.113-132.
• Heyd, Uriel, Ottoman Criminal Law, Oxford 1973.
• İlgürel, Mücteba, “Osmanlı İmparatorluğunda Ateşli Silahların Yayılışı”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S.XXXII, İstanbul 1979, s.301-318.
• İnalcık, Halil, Devlet-i ‘Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar I, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2009.
• _________, Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ(1300-1600), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2004.
• _________, Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adâlet, Eren Yayıncılık, İstanbul 2000
• İpşirli, Mehmet, “XVI. Asrın İkinci Yarısında Kürek Cezası ile İlgili Hükümler”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, S.12, İstanbul 1982, s.203- 248.
• Kahraman, Abdullah, “İslam Hukukunda Şahsa(Nefse) Kefâlet Müessesesi ve Türk Ceza Muhakemeleri Hukukundaki Teminatla Salıverme Müessesesi ile Mukayesesi”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.2, S.1, Sivas 1998, s.301-328.
• Kurt, Yılmaz, XVI. Yüzyılda Adana Tarihi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 1992.
• Mustafa Nuri Paşa Netayicü’l-vuku’at: Kurumlarıyla Osmanlı Tarihi I-IV, Hazırlayan: Yılmaz Kurt, Birleşik Yayınevi, Ankara 2008.
• Orhonlu, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğunda Derbend Teşkilatı, İstanbul 1967.
• Peırce, Leslie, Ahlak Oyunları 1540-1541 Osmanlı’da Ayntab Mahkemesi ve Toplumsal Cinsiyet, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2005.
• Saydam, Abdullah, “Kamu Hizmeti Yaptırma ve Suçu Önleme Yöntemi Olarak Osmanlılarda Kefâlet Usulü”, Tarih ve Toplum, S.164, İstanbul 1997, s.4-12.
• Topkapı Sarayı Arşivi H.951-952 Tarihli ve E-12321 Numaralı Mühimme Defteri, Yayına Hazırlayan: Halil Sahillioğlu, IRCICA, İstanbul 2002.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapıkulu Ocakları C.I, TTK, Ankara 1988.
• Yazıcı, Muhammed, “Osmanlı Dünyasında İçki İçme Suçuna Dair Bazı Gözlemler(XVI. Yüzyıl)”, The Journal of Academic Social Science Studies, 5/8, Aralık 2012, s.1317- 1332.